قوطی این «عطار»ها شفا نمی‌دهد

این تخلف آخری مدت‌هاست سر و صدا به پا کرده؛ زیرا این‌که عطاری‌ها متادون و ترامادول بفروشند و پا درکفش مراکز ترک اعتیاد کنند، سازی ناکوک است به زعم عده‌ای. اما عطاری‌های متخلف راه خودشان را می‌روند و از این تخلف، دخل پُر می‌کنند با این‌که هشدارهای مکرر وزارت بهداشت، خط و نشان کشیدن‌های چند ماه در میان سازمان غذا و دارو، اعلام خطرهای پلیس مبارزه با مواد مخدر و طرح‌های ضربتی تعزیرات را شنیده و گاه چشیده‌اند .

درآمد دارند، پس هستند

عطاری‌ها در برهه‌ای افول کردند و شدند عزلت‌کده‌ای برای عطاران قدیمی و کهنه‌کار، اما درسال‌های اخیر شغل عطاری دوباره رونق گرفته، شاید به سبب بی‌اعتمادی عده‌ای به طب جدید و شاید به علت تبلیغات مدام درباره اثربخش بودن طب سنتی و طبابت گیاهی .

عطاری‌ها حالا مثل قارچ می‌رویند، یکشبه، ناگهانی، بی‌مقدمه، هر روز درگوشه‌ای از شهر، گاهی پرزرق و برق، گاهی معمولی و بی‌جلب توجه، بعضی‌هایشان نیز با نیت انجام کارهای خلاف.

به آمارها که رجوع می‌کنیم موضوع جدی‌تر می‌شود؛ حتی جدی‌تر از رشد قارچ‌گونه عطاری‌ها. آمارهای شهر تهران را داریم، رئیس اتحادیه عطار و سقط فروش پایتخت به ما می‌گوید حدود 1500 عطاری در تهران فعالیت می‌کنند که 550 تا 560 واحد از آنها پروانه کسب دارند، 300 تا 400 تای آنها درحال گرفتن پروانه هستند و 150 تا 200 مورد از آنها شناسایی نشده‌اند یا اگر شده‌اند مهاجرند؛ از آن دست آدم‌های به ظاهر کاسب که غیرمجاز کار می‌کنند. اما به گفته رئیس اتحادیه، وقتی بازرسان به سراغشان می‌روند و جریمه شان می‌کنند، آنها از عطاری انصراف می‌دهند با این قصد و نیت که چند روز دیگر درنقطه‌ای دیگر از شهر بساط پهن کنند.

جمع این سه گروه اما کمتر ازعدد هزار و پانصدی است که علیرضا رضایی قهرودی به ما داد که این یعنی حدود 300 عطاری غیرمجاز، شاید هم بیشتر درتهران فعالند که اتحادیه نسبت به آنها موضع منفعل دارد، یا شاید زورش به آنها نمی‌رسد، همان غیرمجازهایی که شناسایی نیز نمی‌شوند .

ریشه تخلف را باید میان این قشر جست، رضایی قهرودی نیز می‌گوید کارهای خلاف فقط ازعطاری‌های غیرمجاز سرمی زند، البته بازهم نه همه آنها که در بدبینانه ترین حالت فقط از سوی 10 درصدشان.

از این دفاعیات صنفی که بگذریم، موضوع قابل پیگیری،علتی است که این همه مشتاق را به سمت این صنف کشانده؛ همان که رشد قارچ گونه عطاری‌ها در چند سال اخیر را باعث شده.

رئیس اتحادیه عطاران تهران این رشد روزافزون و مشکوک را به دلزدگی جماعت ایرانی از داروهای شیمیایی و میلشان برای مصرف گیاهان دارویی ربط می‌دهد و نتیجه می‌گیرد هرصنفی مشتری که داشته باشد رشد می‌کند.

این دلیل اما فقط می‌تواند یک روی حقیقت باشد آن هم روی خوشبینانه آن. با دکتر رامین رادفر، پژوهشگر اعتیاد که گفت‌وگو کردیم، او رشد روزافزون عطاری‌ها را به چند دلیل دانست ازجمله نتیجه نگرفتن گروهی ازمردم ازطب مدرن و عجین شدن نام عطاری با طب سنتی و اسلامی که موجب کسب اعتبار برای آنهاست.

اما مهم‌تر از این دو دلیل، علت سومی است که او باورش دارد؛ یعنی درآمدهای نامتعارفی که از این شغل عاید عده‌ای می‌شود. البته رضایی قهرودی، رئیس اتحادیه عطاران می‌گوید واحدهای صنفی مجاز که از حد و مرزشان عدول نمی‌کنند اغلب اوضاع بسامانی ندارند و در مضیقه‌اند، جمله‌ای که درلفافه این پیغام را می‌دهد که کسب درآمد درحرفه عطاری مترادف است با پا کج گذاشتن و تخلف کردن. رادفر نیز این مسأله را تائید می‌کند و می‌گوید درعطاری‌ها امکان عرضه محصولاتی وجود دارد که قیمت بازارآزاد و دولتی آن تفاوت فاحشی با هم دارد و موقعیت خوبی برای کسب درآمد است!

چرا داروهای ترک اعتیاد ؟

متادون یکی از داروهای شبه مخدری است ویژه درمان اعتیاد که در کلینیک‌های تخصصی تجویز می‌شود؛ اما عطاری‌های غیرمجاز و متخلف با آن کسب درآمد می‌کنند. رادفر می‌گوید وقتی یک شیشه شربت متادون دولتی 5600 تومان قیمت دارد اما در بازار آزاد تا صدهزارتومان فروخته می‌شود، فروش آن درعطاری‌ها توجیه پیدا می‌کند؛ زیرا هرماده‌ای که این همه تفاوت قیمت میان نرخ دولتی و آزاد آن وجود داشته باشد، حتما فساد نیز درآن به وجود می‌آید .

فروش داروهای ترک اعتیاد درعطاری‌ها البته فقط به متادون خلاصه نمی‌شود؛ چون قرص‌ها و کپسول‌های دست ساز ترک اعتیاد که اغلب به نام داروهای گیاهی ترک اعتیاد عرضه می‌شود نیز ابزار خوبی برای کسب درآمد شده است.این اواخر رئیس شبکه بهداشت مهاباد درحین طرحی ضربتی برای مقابله با عطاری‌های متخلف، به مردم توضیح داد این قرص‌ها و کپسول‌های دست‌ساز که با نام داروی ترک اعتیاد فروخته می‌شود، چیزی نیست به جز مخلوطی غیرعلمی از ترامادول، دیازپام، اگزازپام و متادون با دارچین، فلفل قرمز، زنجبیل، پودر برگ و کاسه شقایق و خشخاش .

مجموعه این اطلاعات یک مفهوم بیشتر ندارد و آن این که زیرنام و وجهه موجه عطاری‌ها می‌توان به راحتی تخلف کرد که این دلیلی خوب برای توضیح علت رشد قارچ گونه عطاری‌ها در کشور است.

متادون چه زمانی هولوگرام دار می‌شود ؟

قراربود دولت مالش را سفت بگیرد و همسایه را دزد نخواند، قرار بود ستاد مبارزه با مواد مخدر برنامه‌ای بچیند تا متادون‌های تولیدی درکشورصاحب هولوگرام و بارکد شود تا هرجای ایران که باشد، قابل ردیابی باشد. قرار بود با این کار جلوی فروش غیرمجاز متادون گرفته شود و بالاخره مشخص شود متادون‌های دولتی از کجا به بازارآزاد راه پیدا می‌کند. تا امروز خیلی‌ها از بابت این نشتی متهم شده‌اند، مسئولان دولتی به مراکز درمان اعتیاد شک دارند، مراکز درمانی به کارخانه‌های تولیدکننده، تولیدکننده‌ها به سیستم توزیع و عده‌ای هم به عطاری‌ها؛ اما اینها همه درحد حدس و گمان است و تا به حال نقش مستقیم هیچ کدام از این متهمان در عرضه متادون دولتی به بازارآزاد ثابت نشده است .

اگرمتادون‌ها صاحب هولوگرام و بارکد شوند، قضیه فرق فرق خواهد کرد؛ چون به این ترتیب هردانه قرص یا هر بطری شربت قابل ردیابی می‌شود و اگر در جایی غیرازآنچه باید باشند پیدا شوند، مچ متخلفان بازخواهد شد . ولی فعلا این اتفاق رخ نداده است، با این که قراربود امسال متادون‌ها همه هولوگرام دار شوند.علت تاخیر را که از پرویز افشار، سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدرجویا شدیم او گفت که این موضوع در کمیته درمان ستاد مصوب و به معاونت غذا و دارو ابلاغ شده، اما مشکل این است که علاوه بر متادون‌های تولید جدید، متادون‌های تولیدی قبل و موجود در انبارها نیز باید هولوگرام دارشود که هنوزاین کارصورت نگرفته است. برای پیگیری بیشتر ماجرا و این‌که تکلیف متادون‌های بی‌هولوگرام چه زمانی مشخص می‌شود، با معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت تماس گرفتیم که البته با وجود پیگیری‌های مستمر،پاسخی ازاین سازمان به جام‌جم ارائه نشد.

دارای هولوگرام و شناسنامه‌دار شدن متادون از این بابت اقدامی کلیدی است که به کمک آن پرونده فروش متادون درمکان‌های غیرمجازازجمله عطاری‌ها بسته می‌شود وآن وقت به جای تعقیب و گریزهای پلیسی وکم اثر برای پیدا کردن عطاری‌های متخلف گریزپا، تخلف از ریشه خشک می‌شود.

این روزها قرص متادون و شربت فله‌ای حتی با پلمب کارخانه تولیدکننده در عطاری‌ها در دسترس است؛ یک تخلف آشکار که کنترلش گویا ازعهده نهادهای نظارتی خارج است .

سلامت محصولات عطاری‌ها در تردید

یکی از مهم‌ترین انتقادها به نحوه عرضه محصولات در عطاری‌های غیرمجاز برمی‌گردد؛ به این ترتیب که گیاهان دارویی و محصولات مشابهی که در این عطاری‌ها عرضه می‌شود، بهداشتی نیست. حتی در برخی موارد، محصولات موجود بسته‌بندی تقلبی دارد و اطلاعاتی که از مرکز تهیه و فروش داده شده، وجود خارجی ندارد. از طرفی در عطاری‌های غیرمجاز خصوصا، فرد فروشنده که خود را عطار می‌داند، هم تجویزکننده محصول است و هم عرضه‌کننده آن؛ در حالی که ممکن است فرد موردنظر هیچ تخصص و تجربه‌ای در این حوزه نداشته باشد.

مریم خباز

جامعه