فاجعه انسانی در منا

ساعت 9 صبح پنجشنبه

هزاران نفر از حجاج حاضر در منا که برای فریضه رمی جمره به سمت جمرات می‌رفتند، در تقاطع خیابان‌های 204 و 223 به هم پیوستند و بر اثر ازدحام جمعیت، بیش از 1300 نفر جان باختند و بالغ بر 2000 نفر هم مجروح شدند. طی سال‌های اخیر، سعودی‌ها به دلیل ساخت و ساز و اجرای طرح جدید مسجدالاحرام، تعداد حاجیان را کاهش داده‌اند و امسال حدود 5/1 میلیون نفر را از سراسر جهان پذیرفتند، اما با وجود این هزاران نفر گرفتار ازدحام جمعیت شدند و فاجعه رخ داد.

به گفته شاهدان ماجرا، در زمان حادثه نیروهای امنیتی عربستان در طول مسیر حضور داشتند و علاوه بر نیروهای پلیس و ماموران ویژه کمیته عالی حج، یگان‌های ویژه ارتش نیز به دستور محمد بن نایف، ولیعهد سعودی به کار گرفته شده بودند. حکام جدید سعودی که پس از سال‌ها انتظار، قدرت را به دست گرفته و به گواهی تمام کارشناسان سیاسی جهان، بی‌تجربه و هیجان‌زده هستند، اشتیاق فراوانی برای قدرت‌نمایی دارند و از سوی دیگر با شناختی که از دست‌پرورده‌های تکفیری خود دارند، مراسم حج امسال را در فضایی کاملا امنیتی برگزار کردند. در روز عید قربان، تدابیر امنیتی در مسیرهای اصلی حجاج به شدت افزایش یافت و تمام مسیرهای فرعی مسدود شد، ضمن این که ردیف سربازان مسلح در دو طرف مسیرها مستقر شده و فضای تردد حجاج به شدت کاهش یافته و محدود شده بود. تدابیر امنیتی سعودی‌ها باعث شد ازدحام جمعیت در مسیر 204 به شدت افزایش یابد و از آنجا که در چندصد متر مانده به پل بزرگراه فهد، سرعت حرکت حجاج کم می‌شود و راه دررو و مسیر دیگری در نزدیکی آن وجود ندارد، در همان ساعات نخستین صبح انتهای خیابان 204 مملو از جمعیتی شد که لحظه به لحظه به تعداد آنها افزوده می‌شد. از سوی دیگر به‌دلیل حرکت کاروان وزیر جنگ عربستان در خیابان 204 انتهای این خیابان مسدود و حرکت حجاج کندتر شد.

مسدود کردن مسیر 215

در این زمان نیروهای امنیتی با بی‌تدبیری مسیر 215 را که تنها راه دررو حجاج بود، مسدود کردند. درباره علت این کار سعودی‌ها، گمانه‌های مختلفی مطرح شده است. برخی رسانه‌ها اعلام کردند نیروهای امنیتی این مسیر را مسدود کردند تا امنیت ساختمان امنیتی ـ نظامی انتهای خیابان تهدید نشود، ضمن این که مسیر 215 به خیابان سوق‌العرب منتهی می‌شود که دو مقر امنیتی در آن قرار دارد و نیروهای امنیتی مایل نبودند جمعیت زیادی در آن خیابان حضور داشته باشد.

روزنامه الدیار نیز در مطلبی نوشت: مقام‌های سعودی خبر عبور خودروی یکی از سران این کشور از منطقه «مشعر منا» را که به کشته شدن صدها نفر از حجاج منجر شد، رد می‌کنند، اما حقیقت امر این است که خودروی محمد بن سلمان، جانشین ولیعهد و وزیر جنگ عربستان همراه با بیش از 200 نیروی امنیتی و 150 مامور پلیس وارد صفوف حجاج شده و به مرکز «منا» انتقال یافته است.

این روزنامه با اشاره به این که ورود خودروی جانشین ولیعهد عربستان مسیر حجاج را تغییر داد، اضافه کرد: خودروی حامل محمد بن سلمان برخلاف مسیر و با سرعت از منا عبور کرد که این اقدام موجب ایجاد وحشت در میان حجاج و آغاز فاجعه شد.

پس از آغاز فاجعه کشتار حجاج، خودروی حامل محمد بن سلمان، محل حادثه را ترک و بازدیدش را نیمه‌کاره رها کرد.

شاهدان حادثه می‌گویند: ساعت 9 صبح ناگهان جمعیت زیادی در تقاطع خیابان‌های 204 و 223 به هم رسیدند و به دلیل ازدحام و شرایط آب و هوا تعدادی از زائران روی زمین افتادند و افزایش جمعیت باعث شد آنها زیر دست و پا گرفتار شوند و هر لحظه تعداد زیادی از زائران قربانی می‌شدند و هیچ اقدامی برای ایجاد آرامش در منطقه نشد. تعدادی از زائران برای فرار از این وضعیت به سمت چادرها رفتند که شلوغی ایجاد شده در منطقه نه‌تنها آنها را نجات نداد، بلکه بر تعداد کشته‌ها هم افزود.

به گفته آنها، زائران پیش از رسیدن به پل فهد متوقف شده و این در حالی بود که انبوه حاجیان همچنان رو به جلو حرکت می‌کردند و کسانی که گرفتار شده بودند، زیر دست و پا می‌ماندند.

ساعت 13 پنجشنبه

نخستین آمار کشته‌ها و مجروحان حادثه اعلام شد. سعید اوحدی، رئیس سازمان حج و زیارت، تعداد کشته‌ها را 350 نفر اعلام کرد و مرکز پزشکی سازمان حج و زیارت، مرگ 12 ایرانی را تائید کرد و پس از اعلام اولین آمار، سیر تصاعدی آمار کشته‌شدگان ایرانی شروع شد. هرچه زمان می‌گذشت، بر تعداد کشته‌ها افزوده می‌شد.

ساعت 16 پنجشنبه

مسئولان سازمان حج و زیارت به ممانعت سعودی‌ها برای کمک و امدادرسانی به مجروحان و شناسایی کشته‌شدگان اعتراض کردند.

ساعت 17 و 10 دقیقه پنجشنبه

حجت‌الاسلام سیدعلی قاضی عسکر، سرپرست حجاج ایرانی در گفت‌وگوی تلویزیونی با اشاره به این مطلب که سعودی‌ها هنوز نتوانسته‌اند اجساد را از محل وقوع حادثه خارج کنند، گفت: تمام بیمارستان‌ها را مورد بررسی ‌قرار داده‌ایم تا حجاجمان را پیدا کنیم و از وضعیت آنها باخبر شویم.

وی تصریح کرد: سعودی‌ها حتی اجازه نمی‌دهند نیروهای ما در صحنه حاضر شوند و مجروحان ما را شناسایی کنند و ما نمی‌دانیم این چه شیوه خدمت‌رسانی است.

ساعت 21

اوحدی تعداد کشته‌ها را بیش از 1300 نفر اعلام کرد و گفت: 125 نفر از زائران ایرانی در این فاجعه جان باختند. ساعتی بعد هم تعداد کشته‌شدگان ایرانی به 131 نفر رسید.

ساعت 12 جمعه

رئیس سازمان حج و زیارت اعلام کرد: آمار جان‌باختگان حادثه منا بیش از 1500 نفر است و طبق پیش‌بینی‌ها به 2000 نفر می‌رسد. آمار نهایی درباره جان‌باختگان ایرانی را صبح شنبه اعلام می‌کنیم.

اوحدی با اشاره به دلایل وقوع این فاجعه یادآور شد: بیش از 5/1 میلیون زائر همزمان در «جمرات» حضور داشتند، به دلیل مسدود شدن یکی از مسیرها، زائران هنگام حرکت به‌هم برخورد کردند و تراکم جمعیت باعث شد عده زیادی زیر دست و پا بمانند؛ البته عربستان تا این لحظه دلیل آن اتفاق را اعلام نکرده، اما سوءتدبیر و نداشتن تجربه از عوامل اصلی آن بوده است. وی در پاسخ به این پرسش که آیا حضور وزیر دفاع عربستان در جمره و مسدود‌ کردن ناگهانی مسیرهای دسترسی به جمرات باعث این اتفاق شده است، به ایسنا گفت: من این موضوع را نمی‌دانم، اما آنچه موثق است، بستن مسیرها باعث وقوع این حادثه شد. رئیس سازمان حج و زیارت نرده‌کشی در اطراف خیمه‌های محل اسکان برخی زائران در مسیر دسترسی به جمرات را یکی‌ دیگر از دلایل وقوع این فاجعه خونبار اعلام کرد و افزود: خیمه‌های کشورهای عربی همچون مصر و بحرین در مسیر رمی جمرات قرار دارد. برای این‌که زائران از مسیر حرکت به این خیمه‌ها وارد نشوند، نرده‌کشی شده است و همین محدود‌ کردن باعث شد فضایی برای نجات‌ پیدا کردن زائران از میان سیل جمعیت وجود نداشته باشد و آنها زیر دست و پا بمانند. وی ادامه داد: عوامل ایرانی بسیاری از مجروحان را از زیر دست و پا خارج کردند. روز پنجشنبه مصیبت وحشتناکی در منا اتفاق افتاد. نجات ‌دادن برخی مجروحان بسیار سخت بود، آنها زیر تلی از کشته‌ها دست و پا می‌زدند و عوامل امداد ایرانی تا جایی که امکان داشت، زائران را نجات دادند.

اوحدی درباره‌ تحویل گرفتن اجساد ایرانی گفت: برای انتقال این اجساد باید تشریفات قانونی انجام شود که ان‌شا‌ءالله آنها را تحویل می‌گیریم؛ البته اجساد در حال حاضر به سردخانه‌های مکه منتقل شده‌اند. برای انتقال این اجساد به ایران با شرکت‌های هواپیمایی«ماهان» و «ایران‌ایر» هماهنگ کردیم تا پس از انجام تشریفات قانونی، اجساد را به کشور بازگردانیم.

زائری که زنده شد

یک زائر ایرانی که چند ساعت در میان اجساد کشته‌شدگان فاجعه اخیر منا افتاده بود، ناگهان به‌هوش آمد و خود را از میان اجساد بیرون کشید.

به گزارش ایسنا، پیکر یکی از ایرانی‌ها که از ساعت 10 صبح میان کشته‌شدگان افتاده بود، ساعت 4 عصر بر اثر پاشیدن آب توسط آبپاش‌ها که به صورت او نیز پاشیده شده بود، به‌هوش آمد. این زائر ایرانی پس از به‌هوش آمدن توانست از میان اجساد بیرون بیاید و خود را به مقر ایرانی‌ها برساند. اسامی دو زائر ایرانی به عنوان کشته‌شدگان اعلام شد که ساعت 23 پنجشنبه مشخص شد آنها زنده هستند. نام آقایان هوشنگ کردگار از کاروان 13077 و منصور قرنفلی از کاروان 12012 به اشتباه در فهرست جان‌باختگان حادثه منا قرار گرفته بود.

کوچک‌ترین قربانی

فعالان شبکه‌های اجتماعی تصاویری از دختربچه‌ای منتشر کرده‌اند که گفته می‌شود کوچک‌ترین قربانی حادثه خونین مناست.

آتش‌سوزی چادرهای حجاج مصری در منا

چند ساعت پس از حادثه فاجعه‌بار در صحرای منا، تعدادی از چادرهای حجاج مصری دچار آتش‌سوزی شد. آتش‌سوزی در صحرای منا باعث از بین رفتن تعداد زیادی از چادرها شد. چند نفر هم بر اثر گستردگی دود و آتش‌سوزی دچار حالت خفگی شدند که توسط امدادگران به بیمارستان منتقل شدند. خبرگزاری صداوسیما نیز گزارش داد: نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت و سرپرست حجاج بیت‌الله‌الحرام اعلام کرد در حادثه پنجشنبه در منا 365 نفر مفقودی داشتیم که از این تعداد خوشبختانه 30 نفر زنده بودند و به کاروان‌های خود بازگشته‌اند.

فارس، شــامگاه دیـروز تعداد مفقودی‌های ایرانی را 366 نفر اعلام کرد.

حجت‌الاسلام والمسلمین قاضی عسگر افزود: جان باختن 131 حاجی ایرانی قطعی شده و 83 مجروح داشتیم که به بیمارستان هلال‌احمر منتقل شده‌اند و وضعیت آنها خوب است. اولویت اول ما این است که اجازه دهند نیروهای ما به سردخانه‌ها بروند تا فوتی‌های خود را شناسایی کنیم. آخرین اطلاعات جمع‌آوری شده درباره مفقودان و مجروحان ایرانی، کوتاهی و نارسایی‌ها در انتقال مجروحان و آسیب‌دیدگان و برخی بی‌توجهی‌ها در بیمارستان‌های سعودی را به نماینده ولیعهد عربستان ارائه کردیم.

آغاز انتقال مجروحان

دکتر امیرمحسن ضیایی، رئیس جمعیت هلال‌احمر در این‌باره گفت: سعی می‌شود در اولین پرواز بازگشت، به صورت ویژه جان‌باختگان ایرانی در حادثه منا و مجروحان منتقل شوند.

روایت شاهدان از ماجرا

مهدی باوفا، معاون یکی از کاروان‌های اعزامی از تهران به مکه درباره حادثه به جام‌جم گفت: من و دیگر اعضای کاروان روز پنجشنبه بعد از مراسم حج ساعت 9 صبح از منا بازگشته بودیم که 30 دقیقه بعد این حادثه رخ داد. زمانی که از این ماجرا مطلع شدیم، به محل حادثه رفتیم اما اجازه ورود کسی به آنجا داده نمی‌شد. بسته شدن سه در از درهای ورود و خروج زائران در دره منا باعث شده بود که ازدحام جمعیت زائران به مرگ و مصدومیت افراد بسیاری منجر شود.

متاسفانه در این حادثه بیش از 131 زائر ایرانی جان خود را از دست دادند و افراد دیگری نیز مجروح شدند. تعدادی از هموطنانمان در این حادثه مرگبار مفقود شدند که امیدواریم آنها زنده باشند.

اجساد قربانیان حادثه برروی هم همچون تلی آوار شده بود و دل هر فردی را به درد می‌آورد. هنوز هم باورم نمی‌شود چنین حادثه‌ای رخ داده است. متاسفانه امدادرسانی با توجه به اجساد بسیار قربانیان با کندی انجام شده و اجساد دو تا سه ساعت در محل حادثه مانده بود تا این‌که بعد از آن به سردخانه منتقل شدند. روز حادثه پسر یکی از وزرای عربستان همراه محافظان خود در حال عبور از دره منا برای انجام فریضه رمی جمرات و سنگ زدن به شیطان بوده که درهای دیگر را برای عبور آنها بسته بودند. عربستان هنوز اجساد افراد کشته شده بویژه هموطنانمان را تحویل نداده است. خانواده‌های زائران همچنان در سردرگمی به‌سر می‌برند.

راه را بستند

حمید شاکرنژاد قاری ایرانی حاضر در حج از جمله شاهدان عینی فاجعه منا و مرگ حجاج ایرانی و غیرایرانی بود که می‌گوید: حدود 8 صبح راه افتادیم که اعمال را انجام دهیم. در ابتدای راه بعد از طی مسیر کوتاهی در مسیر اصلی جمرات بودیم که ازدحام جمعیت و گرما خیلی زیاد شد. تقریبا ده دقیقه از مسیر گذشته بود که ازدحام به‌قدری زیاد شد که جمعیت به حالت توقف می‌رسید و دوباره بعد حرکت کوتاهی اتفاق می‌افتاد این اتفاق دو سه بار رخ داد و در این حالت برخی که مسن‌تر بودند گرمازده می‌شدند و استرس در جمعیت ایجاد شد. فقط یادم هست جمعیت من را به سمت جلو هل می‌داد و اختیاری برای کنترل فشار جمعیت از پشت نداشتم. وقتی رسیدم به جلو، دیدم که مسیر توسط پلیس عربستان بسته شده و به زائران می‌گفتند که جلو نیایید و سعی کنید به عقب برگردید. وقتی این حالت در بین جمعیت ایجاد شد که نمی‌توانستند به جلو حرکت کنند بسیار آشفته شده و در همین حین تلفات شروع شد و حداقل 50 تا 60 نفر جلوی چشم خودم جان دادند که سعی کردیم به برخی از آنها کمک کنیم که حال خودم هم خراب شد. بعد از آن دیگر چیزی متوجه نشدم تا این‌که دیدم آمبولانس‌های سعودی در حال جابه‌جایی اجساد زائران هستند.

فرار از ترس خفگی

سیار پیش‌بهار خبرنگار صداوسیما که یکی از شاهدان زنده حادثه منا بود در این باره گفت: حدود ساعت ۸ و 30 دقیقه تا ۹ بود که حجاج از منا برای رمی جمره عقبه حرکت کردند. حرکت پر ازدحام و کند بود. یک کیلومتر که طی شد، حرکت کندتر شد و به یکباره جمعیت دیگر قدرت حرکت نداشتند. بعد مشخص شد مسیر بسته شده است. آنجا تبدیل شد به زندانی برای حجاج. بیش از ۳۰۰ هزار نفر در یک مسیر در حال حرکت بودند. عده‌ای از ترس خفگی رو به در و دیوار آوردند و سعی کردند از نرده‌ها بالا بروند. عده‌ای موفق شدند. عده‌ای هم موفق نشدند و افتادند زیر دست و پا. عده‌ای هم می‌خواستند فرار کنند که معلوم نبود کجا می‌خواهند فرار کنند و افتادند زیر دست و پا. ما با دوستانمان در حال حرکت بودیم که ناگهان همه چیز به‌هم خورد. من سعی کردم خود را با شرایط وفق دهم، ولی نشد. گرمای هوا، استرس و فشار جمعیت باعث شد از هوش بروم. یک لحظه دیدم یکی از هموطنان پزشک ما دستم را کشید و به سمت کوچه باریک‌ها برد. آنجا هم اجازه نمی‌دادند کسی وارد شود. با هر زحمتی بود ما را کشید آنجا و من بی‌هوش شدم. بعد از نیم ساعت که آب و یخ روی سرم ریختند، به هوش آمدم و دیدم اطرافم پر از جسد است. اکثرا آفریقایی، پاکستانی، هندی و مالزیایی بودند. ایرانی نبودند. بعد که هوشیار شدم، هموطنم گفت اینجا بایستیم بدتر می‌شود. همین‌طور هم شد. مردمی که آن پشت بودند برای نجات جان خود، نرده‌ها را می‌شکستند و وارد اتاقک‌ها می‌شدند. باز این دوستمان من را بیرون از آنجا کشاند و شرایطی پیش آمد که توانستیم زنده بمانیم. بعد هم که لنگ‌لنگان رفتیم به سمت رمی جمره، دیدیم مسیر را پلیس کاملا بسته. افرادی که آفریقایی هستند و در شبه قاره هند هستند، معمولا خانوادگی برای حج می‌آیند خیلی‌هاشان فوت کرده بودند. وضعیت عجیبی بود. الان شاید ۱۳ ساعت از این حادثه ناگوار می‌گذرد ولی هنوز هم دوستانی که در منطقه تردد می‌کنند می‌گویند بعضی از اجساد روی زمین مانده و سعودی‌ها نتوانسته‌اند جمع کنند. اگر آنجا این بی‌کفایتی درخصوص نگهداری و راهنمایی حجاج به سمت رمی جمره صورت نمی‌گرفت این اتفاق ناگوار رخ نمی‌داد و خیلی از کشورها عزادار نمی‌شدند. حضور امدادگران ما در صحنه قابل‌تقدیر بود.