غذای ۲۵ میلیون نفر در چرخه ضایعات

مهم نیست در چه فصل و چه ماهی باشیم. ابتدای سال و بهار، یا در ماه‌های سرد و آخر زمستان. فقط کافی است موقع برداشت یک محصول برسد تا بحرانی ایجاد شود و حال کشاورز زحمتکش را خراب کند. از پیاز، گوجه و سیب‌زمینی گرفته تا هندوانه، سیب، پرتقال و حتی هویج؛ همگی گرفتار زنجیره‌ای از بی‌تدبیری است. نبود الگوی صحیح کشت، ضعف در تنظیم بازار، ناهماهنگی در صادرات و بی‌توجهی به آینده‌نگری در سیاست‌های کشاورزی، مشکلاتی است که سال به سال تکرار می‌شوند.
آمارهای گوناگونی از میزان ضایعات محصولات کشاورزی در ایران منتشر شده است. با استناد به گزارش‌هایی که سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد هم آن را تایید کرده، سالانه حدود ۳۰ تا ۳۵درصد تولیدات زراعی در کشور هدر می‌رود که این میزان ضایعات از مزرعه تا سفره زیبنده کشور مسلمان و متعهدی مثل ایران نیست.
برای فهمیدن میزان ضایعات محصولات، همین بس که بدانیم در طول سال حدود ۱۲۰میلیون تن انواع محصولات کشاورزی در کشور تولید می‌شود که یک‌سومش هدر می‌رود. رقمی که می‌تواند غذای ۲۵میلیون نفر را تامین کند. هرچند در تمام دولت‌ها بارها اعلام شده و می‌شود با اجرای الگوی کشت و نفوذ علم و فناوری به بخش تولید، بهره‌وری افزایش و دورریز کاهش می‌یابد، اما هنوز هم می‌بینیم بی‌برنامگی‌ها موجب شده محصولات زیادی در همان زمین زراعی بماند و بگندد و از چرخه مصرف خارج شود.
 امحا برای حفظ بازار
طی روزهای اخیر چندهزار تن پیاز تولیدشده در هرمزگان فقط به‌خاطر بی‌برنامگی‌ و سوءمدیریت‌ اصلا برداشت نشده و مستقیم به‌عنوان ضایعات دور ریخته شد.
قبل از هر چیز در مورد پیاز باید گفت که کشت آن اصلا ساده نیست. این محصول نیازمند آب زیاد، نیروی انسانی برای وجین و برداشت و کنترل مداوم آفات است. در سالی که کشاورزان با خشکسالی، گرانی نهاده‌ها و کمبود آب دست به گریبان بوده‌اند، بی‌توجهی به آنها و عدم توجه به زمان برداشت محصول و رهاشدگی بازار یک ناشکری و کفران نعمت است.
درحالی‌که گروهی از کشاورزان برای تأمین هزینه‌ها، وام گرفته یا دارایی خود را در گرو بانک گذاشته‌اند، حالا با افت شدید قیمت‌ها، بسیاری از آنها در آستانه ورشکستگی‌ قرار دارند.
در همین رابطه رئیس اداره تولیدات گیاهی جهادکشاورزی میناب می‌گوید: «امسال در بخش توکهور و هشت‌بندی شهرستان میناب حدود ۳۰۰۰ تن پیاز توسط دولت به‌صورت تضمینی خریداری شده است. این خرید با مباشرت و نمایندگی شرکت تعاون روستایی و با همکاری دستگاه‌های مرتبط انجام پذیرفته و مبلغ ۵۶۷۳تومان به‌ازای هرکیلوگرم پیاز به کشاورزان پرداخت شده است.»
علی‌اصغر محمودزاده با بیان این‌که این اقدام دولت با هدف حمایت از کشاورزان و تثبیت بازار پیاز در شرایط افت قیمت انجام شده، ادامه می‌دهد: «بخش عمده پیازهای خرید تضمینی به‌زودی امحا و در یکی از پهنه‌ها، 
دفن خواهند شد.»
دلالان، حاکمان مزرعه و بازار
به گفته دکتر سعید جمالی، کارشناس کشاورزی، ضایعات محصولات کشاورزی در قسمت‌های مختلف کاشت، برداشت، حمل و توزیع رخ می‌دهد. 
او ادامه می‌دهد: «در فصل کاشت استفاده از بذر مازاد بر نیاز به ضایعات تبدیل می‌شود که راهکار کاهش هدررفت بذر در مزارع، استفاده از ماشین‌آلات پیشرفته و بهره‌مندی از شیوه‌های نوین کاشت است. همچنین در بخش باغبانی، نهال بی‌کیفیت و فاقد شناسنامه نباید کاشته شود. زیرا این درختان وقتی چند سال بعد به باردهی می‌رسند، محصول لازم یا باکیفیت را نمی‌دهد که همین امر موجب هدررفت محصولات می‌شود.»
این کارشناس کشاورزی با تاکید بر این‌که در حوزه برداشت غلات ضایعات بسیار بالاست، تصریح می‌کند: «با توجه به فرسودگی کمباین‌ها یا مناسب‌نبودن آنها با نوع محصول، میزان هدررفت بالا می‌رود که چاره کار فقط نوسازی و متناسب‌سازی ماشین‌آلات با نوع محصول است.»
در بسیاری از استان‌ها به‌خاطر نبود صنایع تبدیلی، محصولات به دست دلالان افتاده یا در مزرعه با کاهش شدید قیمت مواجه می‌شوند یا بدون سردخانه مانده و می‌گندند.
مثلا هر سال نزدیک به ۵۰۰هزار تن از سیب آذربایجان‌غربی در کنار جاده‌ها می‌گندد و از بین می‌رود. این اتفاق به‌خاطر کمبود یا نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی و سردخانه است. درحالی‌که با سرمایه‌گذاری در این بخش و تسهیل ورود بخش خصوصی می‌توان کارخانه‌های آبمیوه‌گیری، کنسانتره، کمپوت‌سازی، میوه‌خشک و ... راه‌اندازی کرد تا به ایجاد صنایع تبدیلی متناسب با بخش کشاورزی اقدام و موجب ارزش‌افزوده شود.
کاهش ضایعات، حفظ منابع آب 
بسیاری از کارشناسان بر این باورند که ضایعات محصولات کشاورزی از مزرعه تا سفره در ایران آن‌قدر بالاست که موجب شده ما به‌عنوان اولین هدردهنده مواد غذایی شناخته شویم؛ موضوعی که با ورود تکنولوژی و اصلاح فرهنگ مصرف قابل مدیریت است.
بنابر آمار فائو، ایران با هدردادن سالانه ۳۰ تا ۳۵درصد محصولات کشاورزی، رتبه نخست دنیا را به خود اختصاص داده است که باید در جهت کاهش میزان ضایعات تمهیداتی بیندیشیم تا بتوانیم امنیت غذایی پایداری داشته باشیم.
نکته حائز اهمیت این‌که جلوگیری از هدررفت محصولات کشاورزی می‌تواند در حفظ بخش عظیمی از آب‌های کشور مؤثر باشد. آن‌طور که اعلام شده با استفاده از تجهیزات، فناوری‌ها و تکنولوژی‌های نوین و ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به این عرصه، می‌شود ضایعات محصولات کشاورزی را به طرز چشمگیری کاهش داد و سالانه از هدررفت ۱۳میلیارد مترمکعب آب جلوگیری کرد.