دستیابی به رحمت و نعمت زندگی در «سمت خدا»

به همین دلیل است که روزانه تعداد زیادی برنامه در ساختارهای مختلف از شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی پخش می‌شود.

یکی از این برنامه‌ها سمت خداست که به تهیه‌کنندگی سیدعبدالمجید رکنی از شنبه تا چهارشنبه به صورت زنده ساعت 13 و 30 دقیقه از شبکه سه پخش می‌شود.

این برنامه در قالب گفت‌وگو با کارشناس جایگاه خوبی میان مخاطبان بدست آورده و مجری و کارشناسان برنامه با استفاده از روش‌های موثر انتقال پیام توانستند به نیازهای اصلی و روز مخاطبان این برنامه پاسخ بدهند.

در این برنامه موضوعات دسته‌بندی شده در روزهای مختلف به مخاطبان ارائه می‌شود. روزهای شنبه به تفسیر قرآن، روزهای یکشنبه به شرح زیارت جامع به همراه شرح غزلیات حافظ، روزهای دوشنبه به تاثیرات محبت و رحمت در زندگی، روزهای سه‌شنبه به نهج‌البلاغه و روزهای چهارشنبه به پرسش و پاسخ درباره زندگی اختصاص دارد.

کارشناسان این برنامه حجج‌الاسلام سیدمهدی میرباقری، محمدرضا رنجبر، حبیب‌الله فرحزاد، سیدحسین حسینی قمی و محمدمهدی ماندگاری هستند و تلاش دارند هر روز با طرح مباحث متنوع پاسخگوی شبهات و پرسش‌های دینی مردم باشند. برای این‌که از نزدیک شاهد تولید برنامه سمت خدا باشیم سه‌شنبه هفته گذشته به پشت صحنه این برنامه رفتیم تا از نزدیک شاهد روند تولید این برنامه باشیم.

سمت خدا از استودیو گلستان پخش می‌شود که در یکی از خیابان‌های فرعی شریعتی قرار دارد. این ساختمان نزدیک بیمارستان هدایت است و فقط محل ضبط برنامه سمت خدا نیست و برخی دیگر از برنامه‌های تلویزیون هم در این استودیو ضبط و پخش می‌شوند.

پاسخ به پرسش مخاطبان

عبدالمجید رکنی، تهیه‌کننده برنامه سمت خدا نخستین کسی است که در استودیو حاضر می‌شود و ما می‌توانیم درباره این برنامه با او صحبت کنیم و اطلاعات لازم را از او بگیریم.

وی درباره شکل‌گیری برنامه و اهداف آن به جام‌جم می‌گوید: تولید و پخش برنامه سمت خدا از روز میلاد حضرت علی (ع) از سال 88 شروع شد و وارد هفتمین سال شده است. در ابتدا هدف از تولید برنامه سمت خدا، برنامه‌ای گفت‌وگو محور دینی با شاخص احترام به مخاطب و پرسش‌های اوست. ما با این شاخص کارمان را آغاز کردیم، اما به مرور این نگاه کامل‌تر شد.

وی ادامه می‌دهد: در این راه ما به اصل اولیه که احترام به مخاطب بود، وفادار ماندیم. اما سعی کردیم نگاهمان را نسبت به موضوعات، پرسش‌ها و نحوه پاسخگویی به نیاز مخاطبان تغییر بدهیم. در ابتدا در برنامه سمت خدا، مهمانان و موضوعات به شکل اتفاقی انتخاب می‌شدند. یعنی پرسش‌ها را کارشناسان و گروه تولید مشخص می‌کردند و بعد به آن پاسخ داده می‌شد، اما بعد از مدتی به این نتیجه رسیدیم که برای احترام به مخاطبان از کارشناسان ثابت استفاده کنیم و بیشتر به دغدغه‌های مردم بپردازیم. به همین دلیل در این سال‌ها مرتب پیام‌ها و ایمیل‌های مردم را پیگیری کردیم. البته می‌دانید زمان برنامه آنقدر نیست که به همه پرسش‌ها پاسخ بدهیم، اما این‌که ما با پرسش‌ها مردم آشنا باشیم در تصمیم‌گیری و نقشه راه موثر است. به همین دلیل موضوعات را دسته‌بندی و کارشناسان هر موضوع را مشخص کردیم.

رکنی در پاسخ به این پرسش که مخاطبان برنامه سمت خدا بیشتر زنان هستند یا مردان، با اشاره به یکی از خاطراتش توضیح می‌دهد: زمانی‌ که برنامه سمت خدا به اندازه امروز در میان مردم معروف نشده بود با یک کارشناس برای حضور در برنامه تماس گرفتم و او بعد از این‌که مطلع شد ساعت پخش برنامه یک و نیم ظهر است، به من گفت که در این ساعت 10 میلیون دانش‌آموز در مدرسه، پنج میلیون کارمند سر کار و دو میلیون سرباز در محل خدمت هستند. ضمن این‌که مردان و زنان شاغل هم بیرون از خانه هستند و افراد میانسال و مذهبی هم در مسجد به سر می‌برنند، مگر آن‌که کسی پایش شکسته و در خانه مانده باشد. شاید در تئوری و کاغذ این طور باشد، اما طبق نظرسنجی‌ها هم مردان و هم زنان بیننده برنامه ما هستند. البته انکار نمی‌کنم که تعداد زنان بیشتر است، اما این طور نیست که مردان برنامه را نمی‌بینند. علاوه بر آن برخی کارمندان و دانشجویان به تلویزیون دسترسی دارند و می‌توانند برنامه راتماشا کنند.

عوامل سازنده برنامه سمت خدا امکانی را فراهم کرده‌اند تا مردم فردای روز پخش فایل صوتی، تصویری و متن پیاده شده این برنامه را از طریق سایت دریافت کنند. بنابراین مخاطبان فقط از مدیوم تلویزیون برنامه را دنبال نمی‌کنند و می‌توانند از طریق اینترنت هم به این برنامه دسترسی داشته باشند. ضمن این‌که برنامه بازپخش هم دارد.

این برنامه معارفی تلاش می‌کند آگاهی‌ دینی مردم را کامل کند، زیرا همه مردم اطلاعات یکسانی درباره دین ندارند.

به عنوان مثال یکی ممکن است اخلاق خوش داشته باشد، اما در کسب و کار خیلی مقید به رعایت حلال و حرام نباشد یا برعکس. همچنین شاید یکی اهل حجاب باشد، اما از آداب همسرداری بی‌اطلاع باشد و ... این برنامه سعی دارد به مخاطبان آموزه‌های دینی را آموزش دهد که به آنها نیاز دارند. به همین دلیل شعار برنامه سمت خدا، کوشش همگانی در مسیر اعتلای باورهای دینی است.

دغدغه‌های پنهان مردم

به گفته تهیه‌کننده برنامه سمت خدا هدف این برنامه تقویت باورهای دینی‌ است .برنامه سمت خدا تلاش می‌کند آموزه‌هایی را ارائه دهد که همه مردم به نوعی به آن نیاز دارند.گروهی از مردم علاقه‌ای به برنامه‌های معارفی و دینی تلویزیون ندارند اما آنها در کنار دیگر اعضای خانواده خود مثل پدر، مادر و ... زندگی می‌کنند و گاهی برنامه سمت خدا را در کنار آنها می‌بینند و با شنیدن آموزش‌های متنوع دینی برنامه به مخاطب سمت خدا تبدیل می‌شوند. جذب این دسته از مخاطبان هم یکی از اهداف ما در برنامه سمت خداست.

این برنامه با دسته‌بندی پیام‌های برنامه به دغدغه‌ها، نیازها و میل مخاطبان می‌پردازند و تلاش می‌کند آنها را در بسته‌هایی جذاب و متنوع به مردم ارائه کند.

تهیه‌کننده، کارشناسان برنامه را بر مبنای پرسش‌ها و نیازهای مردم انتخاب کرده و از کسانی دعوت می‌کند که مردم بیان و ادبیات‌ آنها را بپسندند و برای رفع نیازهای خود پای صحبت آنها بنشینند. به همین دلیل سراغ کارشناسانی رفته که امتحان خود را بخوبی پس داده‌اند و سخن آنها همیشه مورد اقبال مردم است. در مجموع برنامه سمت خدا کاری گروهی و تابع نیاز مخاطبان است.

به گفته رکنی، ارتباط عوامل سازنده برنامه با مخاطبان عاطفی است و تلاش می‌کنند با اطلاعاتی که به مخاطبان می‌دهند آنها را مشتاق عمل کنند. مثلا همه می‌دانیم غیبت کردن بد است، اما باز هم این کار را انجام می‌دهیم. برنامه سمت خدا تلاش می‌کند این رفتار غیراخلاقی را در مخاطبان خود کاملا از بین ببرد.

ادعیه‌ای که در انتهای برنامه قرائت می‌شود کاملاً با دعاهای دیگر برنامه‌های معارفی تفاوت دارد. به عنوان مثال در این برنامه برای افراد کنکوری‌ هم دعا می‌کنند تا در آزمون سراسری موفق شوند. تهیه‌کننده سمت خدا در این باره می‌گوید: دعا‌های انتهای برنامه متنوع است، چون ما حواس‌مان به همه اقشار مردم از پیرمرد گرفته تا نوجوان هست و از کسی غفلت نمی‌کنیم تا مخاطبان بدانند
ما با دغدغه‌‌های آنها همراه هستیم.

از سکوتم راضی هستم

نجم‌الدین شریعتی مختصات خود را در اجرای برنامه سمت خدا دارد و همین ویژگی‌ها باعث شهرت او بین مردم شده است.شریعتی بر خلاف بیشتر مجری‌های تلویزیونی علاقه‌ای به پرحرفی ندارد و ترجیح می‌دهد در سکوت به حرف‌های کارشناس گوش کند و فقط در صورت لزوم وارد بحث شود.او معتقد است مردم برنامه سمت خدا را می‌بینند تا پاسخ پرسش‌های خود را دریافت کنند و او باید این فرصت را به کارشناس برنامه بدهد که بتواند به بیشترین پرسش‌ها پاسخ دهد.

وی درباره سختی‌های اجرای برنامه‌های معارفی می‌گوید: استانداردهای اجرا در برنامه‌های تلویزیون مشخص است، اما برنامه‌های معارفی چند پله جلوتر و فراتر است و مهارت‌هایی می‌طلبد که باید مورد توجه قرار بگیرد. ما امروز با مخاطب رشد یافته و فهیم رو به رو هستیم. ما هم با او بالا آمده و رشد کردیم. در چنین شرایطی مجری هم باید به گونه‌ای برنامه را اجرا کند که مخاطب او را قبول کند و ضمن ارتباط برقرار کردن با او حرف‌هایش را هم باور کند.

مخاطب سمت خدا فضای برنامه را می‌شناسند و همین کمک زیادی می‌کند تا راحت‌تر با اجرای من ارتباط برقرار کند. هرچند نوع عرضه مباحث هم اهمیت دارد. بنابراین برای این‌که مخاطب با من همذات‌پنداری کند، تلاش می‌کنم در مباحثی که نیاز به تمرکز بیشتر دارد من هم به عنوان شنونده به سخنان کارشناس گوش بدهم و کمتر سوال بپرسم تا کارشناس موضوع را کاملاً توضیح بدهد، اما برخی مواقع تعداد پرسش‌هایم بیشتر می‌شود. این مساله کاملا بستگی به جنس مباحث دارد. به نظرم مجری وقتی بداند با چه مخاطبی رو به رو است و بداند جنس مباحث و نوع آن چیست، می‌تواند در کارش موفق باشد.

برخی منتقدان بر این باورند که مجری برنامه سمت خدا در برخی مواقع یک شنونده صرف است و کمتر از کارشناس برنامه سوال می‌کند. شریعتی در پاسخ به این سوال توضیح می‌دهد: هرگز نگران این مساله نبودم که به من بگویند شنونده صرف هستم، چون برخی مواقع مباحث طوری است که باید من در مقام مجری گوش بدهم و کمتر وارد حرف کارشناس شوم. ضمن این‌که من بازخوردها را رصد می‌کنم. به نظرم وقتی ذائقه مخاطب را بشناسید، خیلی از این مشکلات حل می‌شود. ما در برنامه سمت خدا می‌خواهیم به مخاطب آگاهی ببخشیم نه این‌که وارد چالش شویم.

سمت خدا تاثیرگذار است

بعد از گفت‌وگو با شریعتی همراه او وارد استودیوی برنامه می‌شویم.کارشناس روز سه‌شنبه حجت‌الاسلام حسینی قمی است. او به مدت 14 سال مسئول مرکز اسلامی در سوئد بوده و مدرس درس مکاسب در حوزه علمیه قم و مبلغ دینی در کشورهای اروپایی است. حجت‌الاسلام حسینی قمی از پاییز 1390 به عنوان کارشناس با برنامه سمت خدا همکاری داشته که تا به امروز ادامه دارد.

وی در پاسخ به این پرسش که قبل از این‌که کارشناسی برنامه سمت خدا را بپذیرید تا چه میزان این برنامه را دیده بودید؟ می‌گوید: در جریان مباحث برنامه بودم و برخی از قسمت‌های آن را هم دیده بودم، اما از میزان نفوذ این برنامه در میان مردم اطلاع نداشتم و نمی‌دانستم چه جایگاه خوبی در میان مخاطبان تلویزیون دارد. تا این‌که تحقیق کردم و متوجه شدم خوشبختانه این برنامه در میان مردم جا افتاده و بینندگان مباحث آن را دنبال می‌کنند. شاید یکی از دلایل علاقه مردم به این برنامه پرداخت به دغدغه‌های روزانه آنها از منظر دین است. یعنی صراحت و شفافیتی که برنامه دارد آنها را پیگیر این برنامه کرده است. علاوه بر آن هر روز کارشناسان از منظر متفاوت به موضوعات متنوع می‌پردازند.

وی ادامه می‌دهد: از زمانی که من به عنوان کارشناس برنامه انتخاب شدم، نمی‌توانم با خیال راحت در یک زیارتگاه نماز بخوانم یا از کوچه و بازار براحتی عبور کنم، چون مردم به سراغم می‌آیند و سوالات‌شان را می‌پرسند و مراجعه مردم خیلی زیاد شده است. البته این لطف مردم را می‌رساند و نشان می‌دهد که این برنامه را می‌بینند. در مجموع فکر می‌کنم برنامه سمت خدا تاثیرگذاری زیادی روی مردم دارد.

این کارشناس یکی دیگر از ویژگی‌های برنامه را همفکری تهیه‌کننده با کارشناسان می‌داند و تاکید می‌کند تهیه‌کننده به هیچ وجه فکر نمی‌کند که خودش به عنوان مولف برنامه باید تصمیم‌گیرنده باشد، بلکه درباره محتوا و پیام‌های برنامه مشورت و همفکری می‌کند.

با شروع برنامه نجم‌الدین شریعتی درباره سیره تربیتی امیرالمومنین با کارشناس برنامه وارد صحبت می‌شود. حجت‌الاسلام حسینی قمی هم با ارائه فرمایشات حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه از حکمت‌های 94 و 95 مثال‌هایی می‌آورد. برنامه سمت خدا به مدت یک ساعت پخش می‌شود و در این مدت کارشناس به پرسش‌های مردم پاسخ می‌دهد. او تلاش می‌کند با ذکر مصادیق مسائل را چنان توضیح دهد که برای مردم کاملا قابل درک باشد.

فاطمه عودباشی / گروه رادیو و تلویزیون