نومیدی عراق از ائتلاف ضد داعش

این پرسش‌ها در سطح رسانه‌ها و محافل سیاسی نیز مطرح است. اظهارات پیش از سفر العبادی به مسکو درباره استحکام بیشتر روابط عراق و روسیه در زمینه‌های اقتصادی، فناوری و نظامی و اجرایی شدن قرارداد تسلیحاتی روسیه و عراق نیز نگاه‌ها را به سوی این موضوعات جلب کرد. با توجه به شرایط کنونی عراق و رویکرد روسیه در منطقه خاورمیانه، احتمال می‌رود دور جدید روابط مسکو و بغداد ـ که پیشینه تاریخی عمیقی دارند- شروع شود. طی دو دهه گذشته بخصوص پس از سرنگونی رژیم بعث به دست آمریکایی‌ها، شکاف جدی در مناسبات بغداد و مسکو به وجود آمد.

از این رو به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین اهداف سفر العبادی به روسیه، امضای قراردادهای نظامی و خرید تسلیحاتی از این بازیگر مهم و هم پیمان قدیمی بغداد بوده باشد. اما اگر قرار باشد پای روسیه به قراردادهای نفتی و فروش جنگ افزارها و تسلیحات نظامی عراق باز شود، یعنی در صورتی که منافع شرکت‌های نفتی و شرکت‌های نظامی فعال آمریکا در عراق مورد تهدید قرار بگیرد، ممکن است واکنش‌هایی در پی داشته باشد. در صورتی که ایالات متحده پیش از این به قرارداد نظامی مالکی با روسیه واکنش نشان داد.

اما از نگاهی دیگر، عراق آبستن تحولات دگرگون‌ساز امنیتی بوده که ممکن است تمامیت این کشور را با خطر مواجه کند. به همین دلیل، ورود زودهنگام روسیه به عرصه سیاست اقتصاد و امنیت عراق دشوار می‌نماید. به نظر می‌رسد عراق درصدد ارائه تعریفی تازه از روابط خارجی خود در دوره جدید است. تحلیل و بررسی روابط روسیه و عراق به چند دهه و بخصوص پس از روی کارآمدن بعثی‌ها در عراق در دهه 1960 و پس از آن تعمیق همکاری‌های عراق و روسیه بخصوص در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بازمی‌گردد. در دهه 1980، عراق ابتدا به مکانی برای خرید جنگنده‌های روسیه تبدیل شد و اساسا سیستم نظامی عراق یک سیستم روسی بود. این نوع روابط سبب شده بود همکاری روسیه با عراق به یک همکاری استراتژیکی تبدیل شود. از منظر اقتصادی نیز عراق مکانی برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های روسی بخصوص در بخش نفت و توسعه میادین نفتی تبدیل شده بود، اما روند تحولات آن‌گونه که مسکو انتظار داشت پیش نرفت. نخست آن که اتحاد جماهیر شوروی فرو پاشید و روسیه برآمده از این فروپاشی به جای سامان دادن به سیاست خارجی خود، بیشتر دست به گریبان مشکلات داخلی شد . همچنین جاه‌طلبی‌های صدام، رئیس‌جمهور مخلوع در دهه 1990 میلادی و پس از حمله به کویت و پس از آن کشانده شدن پای بیشتر آمریکا و غربی‌ها به خلیج فارس و عمیق شدن بحران امنیتی، سبب شد اوضاع داخلی عراق دستخوش دگرگونی‌های اساسی شود.

اعمال تحریم‌های سنگین بین‌المللی علیه عراق پس از جنگ کویت، صرف نظر از ایجاد مناطق پرواز ممنوع در شمال و جنوب عراق، این کشور را به یکی از فقیرترین کشورها تبدیل کرد و این مساله سبب شد دفتر سیاست خارجی عراق بسته و همکاری‌های کشورهای مهم با عراق مسدود شود. اما این تمام ماجرا نبود و رنج و مشکلات عراقی‌ها پایانی نداشت تا این که پس از جنگ آمریکا به عراق در سال2003 و سرنگونی نظام سیاسی این کشور، عراق را در مسیر جدید سیاست و حکومت قرار داد؛ ولی مشکلات عمده پس از آن بروز یافت که عراق به مکانی برای فعالیت گروه‌های تروریستی تبدیل شد. در این میان نوری المالکی نخست‌وزیر سابق کوشید سمت و سوی جدیدی به روابط خارجی عراق بدهد. آن‌گونه که عراق نقطه‌ای برای اعمال سیاست‌های آمریکا نباشد.

در همین خصوص عراق کوشید روابط خود را با کشورهای همسایه از جمله ایران و تا حدودی ترکیه گسترش دهد. اما درعین حال نتوانست در محیط بین‌المللی از جلد خویش بیرون آید. اکنون با توجه به استمرار بحران امنیتی در عراق ناشی از حضور داعش در بخش‌هایی از مناطق غرب و شمال غربی این کشور، این احتمال تقویت شده است که عراق از کشورهای دیگر هم کمک خواهد خواست، زیرا ائتلاف بین‌المللی ضد داعش به رهبری آمریکا نتوانسته است انتظارات عراقی‌ها را در تقابل با داعش برآورده کند.

سیامک کاکایی / کارشناس مسائل خاورمیانه