داستان سفر به اعماق اقیانوس

فکر می‌کنید اعماق اقیانوس‌ها چه جور جایی است؟ تحقیقات دانشمندان روایتگر دنیایی کاملا غیرعادی است؛ دنیایی در اوج سیاهی، محیطی فوق‌العاده سرد و مهم‌تر از همه فشاری غیرقابل تصور که می‌تواند زمینه در هم شکستن بافت‌های نرم را به آسانی مهیا کند. اما آیا این را هم می‌دانستید که برخی از موجودات زنده توانایی بقا در این شرایط بسیار سخت را دارند؟

کد خبر: ۷۷۹۰۳۷

فیلمی مستند اما تاثیرگذار در دنیای علم

هفتم فروردین 1391 کارگردانی به نام جیمز کامرون با قامتی کاملا خمیده و در شرایطی بسیار سخت در کابینی کوچک و محصور جای گرفت تا رویای فیلمبرداری از اعماق دریاها را در نقطه‌ای دوردست از اقیانوس آرام به واقعیت تبدیل کند. زیردریایی جیمز کامرون با نام «مبارزه‌طلب اعماق دریا» از نظر ظاهری بی‌شباهت به یک سیگار سبز غوطه‌ور در آب نبود. هدف از ساخت این شناور، انجام عملیات تحقیقاتی و پایش ژرف‌ترین نقطه شناخته‌شده در اقیانوس‌ها موسوم به دراز گودال ماریانا بود. درازگودال‌ها (Oceanic Trench)، زمین‌های پست و فرورفتگی‌های بستر دریاها و اقیانوس‌ها هستند که ژرف‌ترین نقاط اقیانوسی را می‌توان در آنها جستجو کرد. درازگودال ماریانا با عمق تقریبی 11 کیلومتر ژرف‌ترین نقطه در کل اقیانوس‌های جهان است که در بخش شمال‌غربی اقیانوس آرام و در نزدیکی جزیره گوام واقع شده است. جیمز کامرون کانادایی در سفر پرمخاطره 2.5 ساعته خود به‌ منتهی‌الیه این درازگودال موفق شد تصاویری را به ثبت برساند که دانشمندان از آن با عنوان گنجینه‌ای نادر یاد می‌کنند. کامرون زیردریایی فوق‌‌پیشرفته خود را به عمق ده هزار و 898 متری هدایت کرد، اما متاسفانه امکان پیشرفت بیشتر برای وی در آن زمان مهیا نشد. ره‌آورد این سفر کم‌سابقه گردآوری مستندات علمی از وضعیت اعماق اقیانوس‌هاست. اما باید به خاطر داشت که جیمز کامرون سومین فردی بود که توانست درازگودال‌های اقیانوسی را از نزدیک ببیند. فیلم سه‌بعدی کامرون حاوی تصاویری خارق‌العاده‌ای از حیات در اعماق اقیانوس‌هاست. دانشمندان بسیاری بارها فیلم کامرون را به دقت دیده‌اند؛ به این امید که شاید گره رازهای اعماق اقیانوس یکی پس از دیگری گشوده شود. این فیلم را باید مهم‌ترین گام بشر در رمزگشایی از اعماق اقیانوس‌ها و حاصل تلاش بیش از دویست ساله بشر برای سفر به دنیای ناشناخته‌ها دانست.

چرخ‌های تاریخ به گردش درمی‌آید

اطلاعات درباره اقیانوس‌ها تا اواخر قرن نوزدهم میلادی بسیار محدود و ناچیز بود. افسانه‌های قومی و اسطوره‌ها اغلب تصاویری وحشتناکی را از اقیانوس‌ها پیش چشم مجسم می‌کردند که ما امروزه نمونه‌هایی از آنها را در فیلم‌های علمی - تخیلی می‌بینیم. تا مدت‌ها بشر بر این باور بود که موجودات اعماق اقیانوس‌ها فوق‌العاده بزرگ و عظیم‌الجثه و احتمالا متعلق به عصری متفاوت هستند. حتی دانشمندان نیز نظرات عجیب و غریبی در این زمینه داشتند؛ برای مثال تاریکی و سردی آب اعماق اقیانوس‌ها عده زیادی از دانشمندان را به این باور رسانده بود که احتمال زندگی در چنین شرایطی وجود ندارد. این نظریه قرن‌ها مورد قبول جامعه علمی بود تا این‌که دانشمندی به نام ادوارد فوربز در عصر ویکتوریا (اوج انقلاب صنعتی در بریتانیا) این باور را رسما به چالش کشید. این طبیعیدان که بیشتر به‌واسطه تحقیقات زمین‌شناسی‌اش شناخته شده، پس از لایروبی قسمتی از دریای اژه متوجه شد با افزایش عمق آب، تعداد موجودات زنده نیز کمتر می‌شود. فوربز در آن زمان چنین جمع‌بندی کرد که حیات در عمق 550 متری متوقف می‌شود؛ اما نظریه فوربز پنج سال بعد توسط دو طبیعیدان دیگر نروژی رد شد.

نخستین رکورد زنده از اعماق

مایکل (پدر) و گئورگ (پسر) اوسیان‌سارز دو طبیعیدان بودند که سال‌ها در یکی از شاخابه‌های باریک و ژرف دریای نروژ به فعالیت‌های تحقیقاتی و لایروبی مشغول بودند. آنها سرانجام سال 1864 میلادی (1243 ه.ش) موفق شدند نخستین موجود زنده اعماق به نام زنبق دریایی را از عمق 3000 متری به ساحل منتقل کنند. زنبق دریایی نوعی خارپوست است که هم در مناطق کم‌عمق و هم در اعماق حدود 6000 متری یافت می‌شود. تاکنون 600 گونه مختلف از زنبق دریایی در سراسر جهان کشف شده، اما اکنون پراکنش آنها در جهان نسبت به گذشته بسیار محدود شده است. دانشمندان آثار و بقایای فسیل‌های زنبق‌های دریایی را حتی تا اواسط و اواخر دوران زمین‌شناسی پالئوزوئیک (دوران وفور بی‌مهرگان) نیز ردیابی کرده‌اند. زنبق‌ دریایی شباهت خیره‌کننده‌ای به گل‌ها دارد و نام آن نیز دقیقا از همین شباهت ظاهری گرفته شده است؛ اما زنبق‌های دریایی برخلاف نامشان نوعی حیوان هستند، ساقه‌های آنها نیز ابزاری موثر برای چسبیدن به بستر دریاست. کشف این جانور توسط مایکل و گئورگ اوسیان‌سارز موجی از هیجان را میان جامعه علمی به‌وجود آورد. زیرا نه‌تنها پیش از آن تصور می‌شد، این موجود زنده مدت‌هاست که منقرض شده‌ بلکه مساله مهم‌تر مکان کشف این گونه آن هم در جایی بود که دانشمندان احتمال حیات را در آن منتفی می‌دانستند.

فرضیه انتقال اشکال قدیم حیات به اعماق

کشف زنبق دریایی در عمق 3000 متری بار دیگر فرضیه حضور اشکال قدیم حیات را در اعماق دریا زنده کرد. امپراتوری بریتانیا برای آن‌که بتواند پیشتازی خود را در این زمینه به دیگر کشورها اثبات کند، در خلال سال‌های 1872 تا 1876 میلادی (1251 تا 1255 ه.ش) دست به انجام تحقیقات گسترده‌ای زد. حاصل این تحقیقات گردآوری 4700 گونه ناشناخته و ثبت نخستین گزارش‌های مستند تعدادی از مهم‌ترین زیستمندان اعماق اقیانوس‌ها بود. گونه‌های تازه کشف شده حقیقتا غیرعادی و شگفت‌انگیز بودند. سرپرست تیم تحقیقاتی، سر چارلز تامسون مهم‌ترین دستاورد این تحقیقات را مطالعه بستر اقیانوس‌ها و شناخت بهتر عمیق‌ترین درازگودال جهان (دراز گودال ماریانا) عنوان کرد. یک قرن طول کشید تا بشر در نهایت توانست انتهای این گودال را از نزدیک مشاهده کند. دوم بهمن 1338 اقیانوس‌شناسی به نام جاکوئز پیکارد و ستوان دون والش از نیروی دریایی آمریکا با زیردریایی موسوم به تریسته راهی سفری پرمخاطره به اعماق درازگودال ماریانا شدند. پیکارد و والش در خلال سفر 5 ساعت و 47 دقیقه‌ای خود نتوانستند هیچ عکسی از اعماق این درازگودال تهیه کنند؛ زیرا محیط اطراف آنها بشدت تحت‌تاثیر گل و لای بود. پس از آن نیز بحث بر سر حیات در اعماق مدت‌ها ادامه داشت تا این‌که در قرن بیستم میلادی شواهد خیره‌کننده‌ای از تنوع‌زیستی در اعماق به‌دست آمد. اکنون این واقعیت مورد قبول است که اعماق اقیانوس‌ها غنی از حیات هستند، اما بسیاری از رازها هنوز موشکافی نشده است. در اواخر سال گذشته میلادی محققی به نام جفری دریزن از دانشگاه هاوایی، هدایت سفری دیگر به اعماق درازگودال ماریانا را برعهده گرفت. تیم تحقیقاتی دکتر دریزن با اعزام پنج شناور از راه دور موفق شد نه‌تنها اعماق این درازگودال بحث‌برانگیز، بلکه حتی دیواره‌های آن را نیز کاملا مورد ارزیابی قرار دهد. تنوع‌زیستی این درازگودال و تعداد موجودات حاضر در آن بشدت این محقق و جامعه علمی را شگفت‌زده کرد. حاصل این سفر نیز کشف تعدادی از گونه‌های ناشناخته نظیر ماهی‌سه‌پا و کاوش اعماق پنج تا ده هزار و 600 متری بود. با وجود همه تحقیقات انجام شده نه‌تنها در درازگودال ماریانا بلکه در دیگر نقاط جهان، هنوز رازهای بسیاری از اعماق اقیانوس‌ها ناشناخته باقی مانده است. تحقیقات دانشمندان طی 200 سال گذشته در صندوقچه‌ اسرار اعماق را تا اندازه‌ای گشوده اما همان طور که جیمز کامرون پس از بازگشت به سطح آب گفت، این سفر درست شبیه مسافرت به یک سیاره دیگر است و هیچ محققی اکنون نمی‌تواند ادعا کند به انتهای این مسیر رسیده یا حتی به آن نزدیک شده است.