شکستی عظیم برای کارگردانی بزرگ

سینمای جهان همواره در بخش تولیدات گسترده و متنوع خود نگاهی به کتاب های آسمانی تورات و انجیل به عنوان کتب مقدس مسیحیان و یهودیان داشته و ماشین عظیم صنعت - هنر فیلمسازی در سراسر جهان به ویژه هالیوود در طی سابقه بیش از صد ساله سینما، نمونه های متعددی از آثار کلاسیک تا مدرن سینمایی با محور داستان ها و قصص کتب مقدس آسمانی تورات (عهد عتیق) و انجیل (عهد جدید) را تولید و روانه اکران جهانی کرده است.

با مرور کارنامه تاریخ سینمای جهان با فیلم های خوش ساخت و موفقی چون «تعصب» به کارگردانی «دیوید گریفیث»، «10 فرمان» به کارگردانی «سیسیل ب دومیل» که براساس هجرت قوم بنی اسرائیل و عبور از دریای احمر با معجزه حضرت موسی(ع) و یا فیلم ها و روایت های مختلف سینمای که از زندگی حضرت مسیح(ع) تولید شده است مواجه می شویم که تمامی آنها حتی با نگاه هالیوودی نیز تقدس و احترام به رسولان و فرستادگان خداوند را در شکل هنری آثارشان لحاظ کرده اند.

اما در این میان طی دو، سه سال اخیر سینمای هالیوود با سرمایه گذاری های عظیم و سنگین خود در تولید آثار سینمایی با استناد به روایت داستان های تورات، دست به تولید آثاری زده است که وجهه قداست پیامبران آسمانی و صاحب کتاب را تا حد انسان های زمینی پایین آورده اند و با استفاده از تکنولوژی های سینمایی و جلوه های ویژه نیز تلاش کرده اند تا معجزات پیامبران را تا حد تکنولوژی های زمینی پایین آورده اند.

استفاده از این سیاست نه تنها توفیقی به همراه نداشته است که با واکنش تند مسیحیان و یهودیان در جهان مواجه شده و نکته جالب تر آنکه مسلمانان در تمامی جهان علاوه بر ابراز نارضایتی از تولید این فیلم ها، اکران این آثار را در کشورهای خود ممنوع اعلام کرده اند.

این مقدمه در حقیقت اشاره به اکران فیلم «خروج، خدایان و پادشاهان» تازه ترین ساخته رایدلی اسکات کارگردان مطرح سینمای جهان و برنده اسکار دارد که بعد از اکران دو ماهه این فیلم در آمریکای شمالی و همزمان با آغاز اکران جهانی اثر با واکنش های تندی از سوی کلیساهای مسیحیان (ارتدوکس و کاتولیک)، پروتستان ها و همچنین سران بسیاری از کشورهای اسلامی مواجه شده است.

شدت این اعتراضات به حدی بود که اکران این فیلم در تمامی کشورهای اسلامی چون مصر، مراکش، امارات متحده عربی، عربستان، کویت، بحرین و قطر ممنوع اعلام شده است.

شکستی عظیم برای کارگردانی بزرگ

اسکات که در اواخر دهه 90 میلادی با ساخت فیلم تحسین شده «گلادیاتور» علاوه بر درو کردن جوایز اسکار خود را به عنوان کارگردانی صاحب فکر و اندیشه به جهان معرفی کرد طی چند سال اخیر با ساخت دو اثر سینمایی (پرومته و خروج، خدایان و پادشاهان) نه تنها واکنش منفی بسیاری از منتقدان سینمایی در جهان را متوجه خود ساخته است که این بار با دست گذاشت بر داستان سفر خروج حضرت موسی (ع) و عبور از دریای احمر که به شکل مستقیم از فصل داستان خروج تورات (عهد عتیق) آن را اقتباس کرده است واکنش منفی کلیه کشورهای اسلامی را با خود همراه کرده است.

این فیلم در حالی تنها سه ماه بعد از فیلم «نوح» ساخته جنجال برانگیز براداران «آرنوفسکی» روانه اکران جهانی شده است که اسکات در فیلم «خروج، خدایان و پادشاهان» با روایت خود از داستان خروج حضرت موسی(ع) و عبور از دریای احمر به همراه پیروان خود، نقدهای فراوانی را در مورد عدم وفادارای در اقتباس از کتاب آسمانی و همچنین به تصویر کشیدن چهره حضرت موسی(ع) (با بازی کریستین بیل) در کشورهای اروپایی و به ویژه اسلامی متوجه خود ساخته است.

داستان سفر خروج (که از آن به سفر شِموت در تورات یاد شده است) بخش دوم کتاب عهد عتیق را به خود اختصاص داده است که داستان مبعوث شدن حضرت موسی(ع) به پیامبری، قیام و مبارزه وی علیه فرعون مصر (رامسس دوم) و خروج وی همراه با یهودیان و عبوراز دریای احمر به قصد عزیمت به سمت سرزمین موعود را روایت می کند.

این فیلم که با بودجه هنگفت 170 میلیون دلاری توسط شرکت فیلمسازی «فاکس قرن بیستم » تولید شده است به جهت استفاده از بیش از هفت هزار سیاهی کشور رکورد استفاده از بازیگران فرعی در تاریخه سینمای جهان را شکسته است اما نکته جالب آنکه این اثر بعد از دو ماه اکران در آمریکای شمالی تنها 103 میلیون دلار فروش داشته است.

این اثر در حالی چشم به اکران جهانی دوخته است که در آمریکا نیز نتوانسته نظر مخاطبان و منتقدان را به خود جلب کند و با توجه به واکنش های منفی صورت گرفته در اروپا و به ویژه کشوهای جهان اسلام نمی توان چندان امیدی داشت که این اثر بتواند حتی بودجه تولید شده خود را به جیب تهیه کنندگان باز گرداند.

حضرت موسی(ع) شخصیتی آسمانی است نه زمینی

فیلم «خروج؛ خدایان و پادشاهان» که اسکات را در مقام کارگردان می بیند؛ برخلاف فیلم های ماندگار تاریخ سینما به ویژه آثار اقتباسی، چهار نویسنده را در مقام نویسنده فیلمنامه در اختیار داشته است که عبارتند از «آدام کوپر»، «بیل کالج»، «جفری کین» و «استیون زیلیان» و همچنین از کریستین بیل بازیگر سرشناس سینمای هالیوود در نقش حضرت موسی(ع) استفاده کرده است که خود این مساله نقطه عطف انتقاد بسیاری از منتقدان جهانی است.

به عنوان مثال «جورج برادین لی» از منتقدان شناخته شده مجله «بوستون گلوبال» و نشریه «هالیوود ریپورتر» با قلمی تند از انتخاب کریستن بیل برای بازی در نقش حضرت موسی(ع) انتقاد کرده و بدل عضلانی وی را ویژه فیلم های اکشن و ابرقهرمانانه مثل «بت من» و «اسپایدر من» دانسته و تاکید کرده است: «سیسیل ب دومیل در فیلم 10 فرمان با انتخاب «چارلتون هستون» برای ایفای نقش حضرت موسی (ع) با قدرت کلام و صورت پرجذبه اش توانسته مقام این شخصیت آسمانی را از حد یک انسان زمینی فراتر ببرد اما کریستین بیل در فیلم «خروج» دقیقا عکس این نقطه حرکت کرده است.»

اشتباهی غیرقابل جبران

مجله سینمایی شیکاگو تریبون در تفاوت فیلم «10 فرمان» و فیلم «خروج؛ خدایان و پادشاهان»، گفته است وقتی سیسیل ب دومیلن در سال 1956 فیلم 10 فرمان را ساخت و در آن از بازی چارلتون هستون برای ایفای کاراکتر حضرت موسی(ع) بهره برد، قدرت بازتاب رسانه ای در جهان به اندازه امروز نبود و سطح درک و شناخت مردم از موضوعات مذهبی نیز تا این حد رشد نکرده بود که بخواهند نسبت به نوع نگاه وفادارانه و یا تحریف شده در شکل سینمایی یک داستان مذهبی و یا نشان دادن چهره پیامبران واکنش نشان دهند.

اما نکته جالب توجه آنجا است که رایدلی اسکات که کارگردانی هوشمند و متفکر است چطور قدرت رسانه در قرن بیست و یکم را نادیده گرفته و به خطایی گرفتار شده که بیرون آمدن از آن تقریب غیرممکن خواهد بود.

همچنین «آلن وایت» از موسسه ریشه شناسی کتاب مقدس با انتقاد صریح از ساخته رایدلی اسکات تاکید کرده است: فیلم «خروج، خدایان و پادشاهان» به هیچ وجه روایت داستان خروج کتاب مقدس تورات نیست چرا که تمامی معجزات الهی و عذاب های خداوند علیه فرعون را آگاهانه حذف کرد و نادیده گرفته است.

وی همچنین در تقبیح این اثر و اثبات عدم اقتباس این فیلم از داستان خروج حضرت موسی(ع) در تورات گفته است: «اگر تیتراژ این فیلم حذف شود و یا حتی فقط نام فیلم تغییر کند، هیچ مخاطبی نمی تواند تشخیص دهد که این اثر بر خلاف ادعایش اقتباسی از کتاب تورات و داستان خروج حضرت موسی(ع) و پیروان وی برای عزیمت به سمت شهر موعود با عبور از دریای احمر به عنوان یکی از بزرگترین معجزات الهی در این داستان آسمانی است.»

از کرامات روزنامه گاردین...

در ادامه رصد روزنامه ها و مجلات معتبر بین المللی برای یافتن بازتاب مطالب نویسندگان آن رسانه ها و روزنامه ها درباره فیلم «خروج؛ خدایان و پادشاهان» به مطلی در روزنامه گاردین بر می خوریم که نویسنده آن (کاترینا شاورد) با قلمی محافظه کارانه نوشته است: «به نظر می رسد که جدیدترین ساخته اسکات در برخی صحنه ها در امر اقتباس از کتاب تورات چشم پوشی کرده است و البته در کنار تمام تندی ها و تلخی های این روزها درباره این فیلم، مخاطبان باید خوشحال باشند که برخلاف آنچه انتظار می رفت، این اثر از تحریفات فراوان حذر کرده است.»

با مطالعه این گزارش به این نتیجه می توان رسید که انگار این فیلم قرار داشته که تحریفات فراوانی را به این داستان وارد سازد و حال رایدلی اسکات با توجه به دین خود (یهودی) از وارد ساختن تحریفات فراوان اجتناب کرده است!

بایکوت فیلم توسط مسیحیان و یهودیان

انتقاد دیگری که به ساخته اسکات در نوشتارهای بین المللی وارد شده است به نگاه غیرمذهبی سازندگان این اثر باز می گردد که تلاش کرده اند در ساخت «خروج؛ پادشاهان و خدایان» موضوع معجزات الهی موجود در این داستان به ویژه دو صحنه مکالمه حضرت موسی با خداوند در حین وحی «10 فرمان» و همچنین شکافته شدن دریای احمر با ضربه عصای حضرت موسی(ع) برای عبور قوم بنی اسرائیل که هر دو این صحنه ها در تورات به نص صریح آمده است را تا حد پروژه های علمی - تجربی و رویدادهای طبیعی و جغرافیایی پایین بیاورند.

به عنوان مثال اسکات در بحث شکافته شدن دریای احمر بی توجه به مساله معجزه الهی این رخداد آن را به یک سونامی ارتباط داده که 3000 سال پیش از میلاد مسیح به وقوع پیوسته است و یا در مکالمه میان خداوند و حضرت موسی، از پسر بچه ای 10 یا 11 ساله به عنوان نماینده خداوند در زمین برای این مکالمه بهره گرفته است که به اعتقاد قاطبه منتقدان این نگاه کارگردان، مهر تاییدی بر نگاه زمینی و به دور از ایمان وی نسبت به معجزات الهی و داستانی آسمانی است.

«جورج برادین لی» از منتقدان شناخته شده مجله «بوستون گلوبال» و نشریه «هالیوود ریپورتر» در نقد تحلیلی و گزارش گونه خود که در سایت «یاهو مووی» آن را قلمی کرده آورده است: بزرگترین خطا رایدلی اسکات در ساخت این اثر استفاده از کودک 11 ساله به عنوان نماینده خداوند برای گفت و گو با حضرت موسی(ع) است و مشکل بزرگ تر آن است که وی حتی صدای کودکانه این بچه را نیز تغییر نداده در حالی که ساده ترین نگاه هنرمندانه آن است که حداقل بخشی از این خطای بزرگ را با یک صدای پرطنین و پرکشش بتواند جبران کند که گویا حتی این نکته کوچک هم به ذهن رایدلی اسکات نرسیده است. بر همین اساس است که در تمامی صحنه هایی که این پسربچه حضور دارد نه تنها فیلم معنایی ندارد که به اثری پوچ و بیهوده و تا حد بسیار بالایی ضعیف بدل می شود.

در بیانیه ای که طرفداران حکومت الهی بر زمین در کشور آلمان و ایتالیا نیز در رسانه های مجازی و شبکه های اجتماعی بازتاب داده اند از سوی امضاء کندگان این بیانیه تاکید شده است که فیلم «خروج؛ خدایان و پادشاهان» توسط مسیحیان و یهودیان راستین بایکوت خواهد شد.

«ناامید کننده»، «بی هویت»، «شرمگین»....

فارغ از تمامی نگاه های مذهبی و تاکید بر روند درست یا تحریف شده اقتباس این اثر سینمایی از داستان خروج کتاب آسمانی تورات، منتقدان جنبه های حرفه ای و فنی فیلم را نیز به شدت مورد نقد قرار داده اند و با الفاظی مانند «متاسفانه»، «چه حیف»، «شرم آور»، «خجالت بار»، «ناامید کننده»، «بی هویت»، «شرمگین» و نظایر اینها، دانش فنی و نگاه هنری اسکات را در فیلم «خروج؛ خدایان و پادشاهان» به شدت مورد حمله قرار داده اند.

«جیمز گاندرمور» از اساتید نقد سینمایی و دبیر بخش نقد آثار آمریکایی مجله معتبر سینمایی «سایت اند ساند» در نقد خود به جنبه های فنی تازه ترین ساخته رایدلی اسکات اشاره کرده و آورده است: فیلم خروج؛ خدایان و پادشاهان، در شخصیت پردازی کاملا سست و غیرقابل باورعمل کرده است و در فیلمنامه هم چنان دچار شلختگی است که انگار چند دانشجوی سال های ابتدایی کالج به نوشتن این فیلمنامه اقدام کرده اند، همچنین شخصیت های توخالی و بازی های مصنوعی فیلم هم در کنار جلوه های ویژه عظیم آن نتوانسته حتی ذره ای از رضایت را در بین مخاطبان ایجاد کند.»

وی همچنین با انتقاد از شخصیت رایدلی اسکات نوشته است: تا امروز از طرفداران اسکات در سینمای جهان بودم چرا که احساس می کردم او برای فیلم هایش وقت می گذارد و سخت مطالعه می کند اما فیلم «خروج؛ خدیاان و پادشاهان» به من اثبات کرد که این کارگردان نه تنها از منابعی که در اختیارش بوده نتوانسته استفاده کند بلکه از بودجه عظیم این فیلم نیز حتی قطره ای برای کار پژوهشی و مطالعه محور استفاده نکرده است.»

رایدلی اسکات که با ساخت فیلم هایی چون «بلاک باستر»، «بلید رانر»، «گلادیاتور»، «قلمرو بهشت» و «رابین هود» طی سه دهه به شکل مستمر دیدگاه های مثبت اهالی سینما و منتقدان را به سمت خود معطوف کرده است حال با ساخت تازه ترین اثرش نه تنها مخالفت قاطبه آنها را پیش روی خود می بیند که در برابر موج تازه ایجاد شده در کشورهای مسلمان در برابر تحریف عینی و ملموس داستانی از پیامبران الهی که در خود قرآن مجید نیز به آن اشاره شده است نه تنها حرفی برای گفتن نداشته که طبق صحبت های مدیر برنامه هایش در صدد برگزاری نشست خبری برای عذرخواهی از عموم مخاطبان برای تولید این فیلم است که بی شک به معنای کوبیده شدن مهر نابودی و پایان دوران اسکات در سینمای حرفه ای جهان نیز به شمار می رود.

نکته جالب توجه آنجا است که خبرگزاری رویترز از قول یکی از منتقدان انگلیسی (اسکات ماندلوس) که به ارائه نقدی در مجله فوربس درباره این اثر سینمایی پرداخته اشاره کرده و آورده است: بعد از اعلام خبر عذر خواهی اسکات از عموم مخاطبان با برگزاری نشست خبری در آینده نزدیک باید گفت این عمل نه تنها شرم آور است که یک افتضاح در تاریخ سینمای جهان به شمارمی رود و حتی می تواند موجبات ساخت یک اثر طنز را نیز در آینده به عنوان خوراکی مناسب در اختیار هنرمندان قرار دهد.

فیلم «خروج، پادشاهان و خدایان» علاوه بر کریستین بیل از حضور بازیگران سرشناسی چون «جان توراتور»، «سر بن کینگزلی»، «گلشیفته فراهانی» (در نقش همسر رامسس دوم حاکم فرعون مصر)، «آرون پاول» و «سیگورنی ویور» بهره برده است و بیشتر صحنه های فیلمبرداری آن در کشور اسپانیا صورت گرفته است.(ایرنا)