آینده‌نگری در فرهنگنامه عاشورا

بر این اساس آینده‌سازی و توجه به آینده یکی از فرازهای مهم و سرنوشت‌ساز روز عاشوراست. امروزه دانش آینده‌پژوهی بشدت بر این مساله پای می‌فشرد که به جای تلاش در جهت آینده‌بینی، باید در جهت ساختن و هدایت آینده کوشید. در این رابطه خلق چشم‌انداز جایگاه مهمی در آینده‌پژوهی دارد. چشم‌انداز به زبان ساده یعنی تابلویی از آینده مطلوب. بدون داشتن اطلاعات کافی از آینده، چشم‌اندازها در هر سطحی نمی‌توانند قابل اتکا و اعتماد باشند؛ بنابراین ضرورت آینده‌شناسی و آینده‌پژوهی به‌منظور جهت‌دهی به فرهنگ، فناوری، نیروی انسانی و اتخاذ سیاست‌های مناسب، بیش از پیش آشکار می‌شود.

بر این اساس وقتی به صحنه عاشورا و سخنان امام حسین (ع) نگاه می‌کنیم به روشنی آینده‌نگری و آینده‌سازی را در مهم‌ترین آنها می‌بینیم! آن حضرت در روز عاشورا مسیر آینده را برای یارانش بیان کرد و ضمن طرح مدینه فاضله الهی، خبر از بازگشت شکوهمندانه خود و آنها داد ؛ یعنی هم وعده ظهور داد و هم مساله اعتقادی رجعت را مطرح کرد. امام باقر (ع) می‌فرماید: امام حسین (ع) شب عاشورا به اصحابش فرمود: «بشارت باد شما را به بهشت، به خدا قسم که بعد از آن چه بر ما جاری شود، مکث خواهیم کرد آن‌قدر که خدای تعالی خواسته باشد، پس بیرون می‌آورد ما و شما را در آن هنگامی که قائم ما ظاهر شود، پس انتقام خواهد کشید از ظالمان، و ما و شما مشاهده خواهیم کرد ایشان را در سلاسل و اغلال و گرفتار به انواع عذاب و نکال...» (گزیده کفایه المهتدی، ص 105 و 106، ح 19)

در واقع مهم‌ترین پیشگویی عاشورا بازگشت امام حسین (ع)، در انقلاب جهانی حضرت مهدی (عج) بود. این آینده‌نگری، همانا روشن نگه داشتن چراغ مبارزه با طاغوت و جریان باطل و بلند کردن پرچم حق‌طلبی در طول تاریخ است. امام حسین (ع)، بزرگمردی الهی است که بر لحظه‌لحظه آینده اشراف دارد و زمان تحت قدم‌های اوست...

آن حضرت در این روایت، چشم‌انداز روشنی از آینده را فراروی یارانش قرار می‌دهد و حسینیان را آماده مواجهه با آینده مطلوب و روشن می‌کند. این آینده‌نگری، راه ساختن آینده و مسیر زوال و نابودی جبهه متولیان شیطان را نشان می‌دهد. همچنین اراده الهی را مبنی بر تغییر مثبت تحت ولایت رحمانی را به ولایت‌مداران نشان می‌دهد و بر لزوم قدرت‌یابی آنان در آینده روشن، تاکید می‌کند. البته عاشورا خود نه‌فقط مبدا آغاز آینده حتمی است که غایت و مقصد نهایی آن نیز است؛ به همین جهت امر مبارک ظهور در این روز به وقوع خواهد پیوست.

عاشورا روز ظهور مهدی (عج)، امام باقر (ع) می‌فرماید: « گویا قائم را می‌بینم که روز عاشورا، روز شنبه بین رکن و مقام ایستاده و جبرئیل پیش روی او ندا می‌کند...» (الغیبه، شیخ طوسی، ص 274).

آینده‌نگری عاشورایی هم امید ایجاد می‌کند و هم شوق شهادت. این نوع توجه دادن به آینده در واقع ایجاد حرکت و تلاش برای شوق آینده‌سازی است. این خون و پیام امام حسین (ع) است که از عاشورا تا ظهور و از ظهور تا رجعت جوشش دارد و آینده را تحت‌تاثیر و نفوذ معنوی خود قرار می‌دهد!! اراده‌های ولایی تحت رهبری الهی، قدرت تاریخ‌سازی و آینده‌سازی دارند و هیچ اراده شیطانی نخواهد توانست جلوی آن را بگیرد. به همین جهت گسترش فرهنگ زیارت اربعین و نشان دادن عظمت و شکوه اسلام و اعلام آمادگی برای یاری مهدی موعود، می‌تواند در این جهت تفسیر و تبیین شود.

براساس روایاتی که درباره رجعت وارد شده، امام حسین (ع) در اواخر حکومت ولی‌عصر، با اصحاب باوفایش رجعت می‏کند و برای همه مردمان معرفی می‏شود، تا کسی در مورد آن حضرت دچار تردید نشود.

این در حالی است که امام زمان، قیام خود را با نام و یاد حسین (ع) آغاز می‌کند و اربعین بهترین فرصت شناساندن فرهنگ ظهور به جهانیان است (الا یا اهل العالم! انا الامام القائم... ان جدی الحسین قتلوه عطشانا...)

بر این اساس است که می‌گوییم آینده جهان، در پرتو نهضت عاشورا معنا می‌یابد و این یعنی چشم‌اندازآفرینی.

این چشم‌انداز مسیر تاریخ و جهت آینده را مشخص می‌کند و بر استواری و بقای حق و حقیقت تاکید می‌کند. در ضمن آن پستی و زوال‌پذیری حتمی راه باطل را نشان می‌دهد. این چشم‌انداز آفرینی، یعنی بسیج نیروها و امکانات برای ساختن آینده و رسیدن به آینده وعده داده شده که جز با عزم‌های راسخ و بصیرت الهی و اراده‌های پولادین امکان‌پذیر نیست. این فرهنگنامه عاشوراست که گذشته و حال و آینده ما را تحت‌تاثیر عمیق و واقعی خود قرار می‌دهد و ما باید بخوبی از این فرهنگ سترگ، پاسداری کنیم.

رحیم کارگر / مدیر گروه آینده‌پژوهی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی