نظارت کم؛ افزایش کلاهبرداری

تاسیس شرکت‌های کاغذی یکی از شیوه‌های رایج برای اقدامات مجرمانه است. بیشترین جرایمی که شرکت‌های صوری انجام می‌دهند، چیست؟

به دلیل نبود نظارت کافی بر ثبت شرکت‌ها و نوع فعالیت آنها، این موضوع در کشور ما به یک معضل تبدیل شده است. چند نفر شرکتی را با عنوانی ثبت می‌کنند و به دلیل نبود نظارت و تضمین کافی درباره وعده به تعهدات‌شان، مرتکب جرم می‌‌شوند.

این شرکت‌ها‌ با تبلیغات گسترده و انتشار آگهی‌هایی در زمینه فعالیت‌های اقتصادی، وعده ارائه کالا یا خدمات می‌دهند اما به این وعده عمل نمی‌کنند یا این‌که با تبلیغات، مخاطبان را برای سرمایه‌گذاری نادرست تحریک می‌کنند. همه اینها معضلاتی است که باید جلوی آن گرفته شود. در قانون آمده است اگر کسی، فردی را با امور واهی فریب دهد و پول و اموالش را ببرد، کلاهبردار محسوب می‌شود.

چنین اقداماتی از لحاظ قانونی مسئولیت کیفری دارد و در قانون جدید مجازات اسلامی هم درباره مسئولیت کیفری اشخاص حقوقی مواردی پیش‌بینی شده است. البته باید توجه داشت کلاهبرداری، جرم مقید است، به این معنی که نتیجه مهم است و کلاهبرداری زمانی واقع می‌شود که تحصیل مال دیگری انجام شده باشد.از طرفی کلاهبرداری جرم مرکب است، یعنی اجزای تشکیل جرم، دو یا سه عنصر هستند.

بنابراین حتی اگر افرادی نیت کلاهبرداری داشته باشند،تاسیس شرکت صرفا نمی‌تواند جرم باشد و حتما باید تحصیل مال صورت بگیرد؟

از نظر قانونی، صرف تاسیس شرکت، جرم به حساب نمی‌آید ولی ممکن است این کار به تنهایی در قالب عناوین دیگر مجرمانه، جرم محسوب شود. مثلا در تبلیغات گمراه‌کننده لازم نیست حتما پزشکی، بیمار را فریب دهد. همین مقدار که تبلیغات گمراه‌کننده می‌کند و روی تابلو عنوان مجعول می‌نویسد، کافی است ولی وقتی وجوهی را به قصد کلاهبرداری دریافت می‌کند، کلاهبرداری محسوب می‌شود. از این نظر ممکن است تاسیس یک شرکت برخلاف قانون تجارت و قوانین دیگر باشد و در قالب جرم دیگری بگنجد.

در بیشتر پرونده‌های کلاهبرداری دیده‌ می‌شود همه مراحل اولیه مانند ثبت شرکت و دیگر موارد به صورت قانونی انجام می‌شود اما در نهایت، پرونده تعداد زیادی شاکی دارد. دلیل این اتفاق چیست؟

مراحل اولیه به صورت قانونی طی شده ولی به عملیات متقلبانه منجر می‌شود و از آن طریق مال دیگری را می‌برند. آن موقع می‌گوییم کلاهبرداری واقع شده است. به نظر من باید برعملکرد برخی شرکت‌ها که ثبت می‌شوند، بویژه مواردی که در روزنامه‌ها یا اینترنت آگهی می‌دهند، نظارت کافی وجود داشته باشد؛ چون مردم با توجه به این تبلیغات، به شرکت‌ها مراجعه می‌کنند و پول می‌دهند. همان‌طور که در مورد بیماری می‌گوییم پیشگیری بهتر از درمان است، در بحث جرم هم پیشگیری بهتر از این است که جرم واقع شود و بعد بخواهیم مجرم را مجازات کنیم. بنابراین باید در ابعاد و مراحل مختلف ثبت شرکت‌ها، اقدامات پیشگیرانه وجود داشته باشد.

چرا شگردهای اینچنینی با وجود هشدارهای زیاد و برخوردهای قانونی در میان مجرمان زیاد شده است؟

به دلایل مختلف، از جمله: پیشرفت فناوری، افزایش جمعیت، رکود اقتصادی، تلاش برای حفظ ارزش پول و بالا بردن نقدینگی، افراد با انگیزه سرمایه‌گذاری به شرکت‌ها مراجعه می‌کنند و در نتیجه چنین کلاهبرداری‌هایی هم زیاد می‌شود. از طرفی چون نیازهای مردم افزایش یافته، کلاهبرداری‌ها هم متنوع‌تر شده است. در واقع هم مخاطب این جرم بیشتر شده و هم کسانی که زمینه را برای بردن پول مردم فراهم می‌کنند‌. باید دقت داشت اگر فعالیت‌های اقتصادی براساس اصول باشد، زمینه کلاهبرداری کم می‌شود.

چنین کلاهبرداری‌هایی فقط مختص کشور ماست یا در کشورهای دیگر هم می‌توان نمونه‌هایش را دید؟

بسیاری از شگردهای کلاهبرداری در دیگر کشورها هم رایج است. حتی کلاهبرداری‌هایی وجود دارد که فراملی است و میان چند کشور و به وسیله عوامل مختلف صورت می‌گیرد یعنی ممکن است زمینه کلاهبرداری در یک کشور فراهم شود و نتیجه در کشوری دیگر به دست بیاید.

با توجه به نوع جرم و شگردهایی که این افراد به کار ‌می‌برند، می‌توان گفت آنها از دیگر مجرمان باهوش‌تر هستند؟

معمولا افرادی که کلاهبرداری می‌کنند، نسبت به دیگر مجرمان باهوش‌ترند. آنها برای ارتکاب جرم، برنامه‌ریزی و مقدمه‌چینی می‌کنند و مثل دیگر مجرمان نیستند که مثلا از فرط گرسنگی دست به دزدی بزنند. آدم‌های معمولی فریب نمی‌خورند. به همین دلیل کلاهبرداری، شگرد خاص می‌خواهد. همان‌طور که در قانون هم آمده، این مجرمان از حیله و فریب استفاده می‌کنند و وقتی حیله، فریب، تقلب یا امیدوار کردن مردم به امور واهی مطرح می‌شود، طبیعتا مرتکبان، افرادی باهوش بالا هستند که در مواردی با برنامه‌ریزی‌ پیچیده، دست به کار می‌شوند. ضمن این‌که آنها در بسیاری از موارد به صورت باندی و دسته جمعی کار می‌کنند.

چه عواملی باعث می‌شود این افراد با وجود توانایی ذهنی به جای تلاش در جهت مشروع و قانونی به سمت جرم گرایش پیدا کنند؟

وقوع جرایم به صورت کلان، ارزش‌های اخلاقی را به هم می‌زند چرا که هرگونه جرمی ضدارزش است. وقتی ارزش‌های اجتماعی که قانونگذار با تصویب مقررات جزایی قصد حفظ آن را دارد، تنزل یابد و اخلاق به بداخلاقی و بی‌اخلاقی تبدیل ‌شود، قباحت چنین اعمالی هم از بین می‌رود و فرد مجرم نه وجدانش ناراحت است که پول مردم را خورده و نه از دید مردم مورد نکوهش قرار می‌گیرد که چرا چنین کاری را کرده است. عامل دیگر این است که وقتی فرادستان کاری را انجام می‌دهند و موضوع فسادهای کلان مطرح می‌شود،مردم عادی هم فکر می‌کنند این راه را باید ادامه دهند. بر این اساس، افرادی که باهوش هستند و امکاناتی هم دارند و زمینه برایشان فراهم است، دست به کلاهبرداری‌های کلان می‌زنند.

راهکار جلوگیری از چنین کلاهبرداری‌هایی چیست و مردم چه کار باید کنند؟

باید در رسانه‌ها اطلاع‌رسانی شود. البته گاهی این اتفاق می‌افتد اما کافی نیست. مثلا در بانک‌ها هشدارهایی داده شده که برای دریافت جایزه قرعه‌کشی، لازم نیست جلوی عابربانک بروید یا کارت بکشید. به هر حال حجم کلاهبرداری‌ها آن‌قدر گسترده است که نیاز به اطلاع‌رسانی بیشتر دارد؛ درصدی از جامعه ما روستاییان هستند و فکر می‌کنم رسانه ملی با اطلاع‌رسانی مستمر، می‌تواند بیشترین تاثیر را برآنها داشته باشد.

همچنین باید دقت داشت اگر فعالیت اقتصادی براساس اصول درست و کارا باشد و بازده خوبی هم داشته باشد تا مردم بتوانند از آن استفاده کنند و سرمایه‌‌شان هم حفظ شود، آن وقت به مراکز دولتی و معتبر مراجعه می‌کنند و شرکت‌های صوری مشتریان خود را از دست می‌دهند.

امروزه مردم عموما محل‌های مناسب و معتبری را برای سرمایه‌گذاری پیدا نمی‌کنند و الگوهای موجود نیز کارایی ندارد ونتیجه نمی‌دهد و به زیان مردم تمام می‌شود و در دراز مدت ارزش پولشان از بین می‌رود. در چنین شرایطی است که کلاهبرداران از فرصت استفاده می‌کنند.

شاهد حلاج