سینمای دفاع مقدس که همزمان با هشت سال جنگ تحمیلی به عنوان یک ژانر در سینمای ایران شکل گرفت در هر دهه به نوعی مورد بیمهری و کمتوجهی قرار گرفت.
تولید این نوع از سینما که با شعارهای حمایتی و دهان پر کن انتظار میرود بودجههای کلان را جذب کند ، به حداقل خود رسیده و گاه کارنامه سالانه سینما خالی از یک فیلم دفاع مقدس بوده است.
با مروری بر تاریخچه حیات این سینما میتوان اکران نامناسب و حتی فهرست بلندی از فیلمهای اکران نشده تهیه کرد.
فیلمهایی که با توجه به حجم بالای تولید سالانه و سینماهای اندک موجود چندان امیدی به اکرانشان نیست. هر چند بهانه کم فروش بودن این آثار را هم نباید فراموش کرد.
اکران نشدهها
فیلمهای فراوانی با درونمایه دفاع مقدس در سینما ساخته شده است که به اکران نرسیدند. «ما ایستادهایم» (اکبر حر)، «دولتو» (رحیم رحیمپور) و «پیشتازان فتح» (نادر مهدیپور) از تولیدات دفاع مقدسی سال 63 هستند که رنگ پرده سینماها را ندیدند، اما در تلویزیون پخش شدند.
ما ایستادهایم (1363) داستان مردی به نام یوسف است که با وجود مخالفت همسرش، با یکی از دوستان خود عازم جبهه میشود تا هدایای مردمی را به رزمندگان خط مقدم برساند. اصغر همت، فرنوش آلاحمد و محسن صادقینسب بازیگران این فیلم هستند.
پیشتازان فتح با بازی پرویز پرستویی، رحمان باقریان، فرهنگ حیدری همراه بود و توسط معاونت سینمایی وقت به صدا و سیما فروخته شد. این فیلم داستان موتورسواران همراه شهید چمران در جبهه است که اطلاعات عملیات هستند.
«کیلومتر پنج» ساخته حجتالله سیفی فیلم دفاع مقدسی تولید سال 61 است که تاکنون اکران نشده و به دلیل کمفروش بودن فیلمهای دفاع مقدسی روی پرده سینما قرار نگرفت و در آرشیو فیلمهای اکراننشده باقی ماند.
فیلم داستان سوزنبان پیری است که سربازان جنگ را بدرقه میکند. هدایتاله نوید، افسانه بایگان و پریدخت اقبالپور در این فیلم بازی کردهاند.
فیلم سینمایی «در مسلخ عشق» ساخته کمال تبریزی که سال 69 کلید خورد، از جمله فیلمهای دفاع مقدسی است که با مشکلات ممیزی روبهرو شد و به نمایش درنیامد. این فیلم که به جریان روی مین رفتن رزمندگان جنگ میپردازد، به دلیل سیاست به نمایش در نیاوردن تصاویر تلخ از اکران بازماند. در این فیلم علی بیغم، امیر یزدانی و حسین یاری بازی داشتند.
«ترکشهای صلح» (1379) ساخته علی شاهحاتمی هم بعد از 13 سال هنوز به اکران عمومی در نیامده است.
این فیلم موفق به کسب پنج جایزه اصلی جشنواره دفاع مقدس، جایزه ویژه هیات داوران جشنواره فیلم رشد شده و بیش از 50 حضور بینالمللی داشته است.
ترکشهای صلح به ناهنجاریهای بعد از جنگ میپردازد و داستان منطقه آلوده به مینی را روایت میکند که پر از بمبهای خوشهای عمل نکرده است. این فیلم فصل دروی مینها را به تصویر میکشد.
«پروانهای در مه» (1384) ساخته جواد کاسهساز یکی از تولیدات دفاع مقدسی است که هرگز به اکران عمومی درنیامد و پنج سال بعد یعنی سال 89 از تلویزیون پخش شد.
در این فیلم مرحومه عسل بدیعی، کیهان ملکی، زهره صفوی و برزو ارجمند بازی دارند و فیلم قصه مهرانه همسر شهید مفقودالاثری است که منتظر بازگشت همسرش است.
سال 79 هم فیلم دفاع مقدسی «سفر سرخ» به کارگردانی حمید فرخنژاد ساخته شد که با وجود ویژگیهای خاصی که در تصویر کردن جنگ داشت به نمایش درنیامد.
این فیلم سرانجام در جشنواره بیست و نهم فیلم فجر روی پرده رفت، ولی با انجام اصلاحات هم موفق به اکران عمومی نشد. حبیب دهقاننسب، صادق صفایی، برزو ارجمند و غزل صارمی در این فیلم بازی کردهاند.
«آن مرد آمد» ساخته حمید بهمنی که سال 86 تولید شد، جزو فیلمهایی است که اکران نشده وارد شبکه نمایش خانگی شدند.
این فیلم قصه یک جانباز شیمیایی است که سالها پس از جنگ، جواب سوال خود را که چرا در یک عملیات همه دوستانش بجز او شهید شدهاند، از دختر جوانش میشنود.
کورش تهامی، آتنه فقیهنصیری و علی دهکردی بازیگران این فیلم هستند. فیلم دیگر بهمنی «آخرین نبرد» هم با دو سال تاخیر اکران شد.
اکران مهجور
تعداد فیلمهای دفاع مقدسی که در اکران با بیتوجهی مواجه شدند، کم نیست ولی از این میان «ستارگان خاک» (1373)ساخته عزیزالله حمیدنژاد هم با گذشت دو سال از تولیدش امکان اکران پیدا کرد و در اکران هم مهجور واقع شد.
این فیلم قصه تصمیم اهالی روستایی است که پس از ده سال از شهادت عبدالنبی در جنگ، قصد دارند مزار او را عوض کنند. مهدی قلیپور، محمد کمالی، ناصر ندافیان و مهدی فقیه بازیگران این فیلم هستند.
فیلم سینمایی «هور در آتش» (1370) این کارگردان هم دوهفته روی پرده سینماها اکران شد اما همچون «ستارگان خاک» بارها از تلویزیون به نمایش در آمد و در ذهن مخاطب ماندگار شد. هر چند فیلم سینمایی «اشک سرما» (1382) هم شرایط مناسبی در اکران عمومی نداشت و بدون تبلیغات روانه پرده سینماها شد.
«حماسه مجنون» و «عملیات کرکوک» (جمال شورجه)، «سجده بر آب» (حمید خیرالدین) و «برادههای خورشید» (محمدحسین حقیقی) هم با فاصله یکساله به اکران عمومی درآمدهاند، اما از این میان فیلم عملیات کرکوک در گیشه توفیق یافت و «حماسه مجنون» جایزه ویژه هیات داوران و بهترین بازیگر مکمل مرد (جعفر دهقان) را از دوازدهمین جشنواره فیلم فجر دریافت کرد.
«فرزند خاک» (محمدعلی باشهآهنگر)، «جایی برای زندگی» (محمد بزرگنیا)، «پیکنیک در میدان جنگ» (سیدرحیم حسینی)، «دفتری از آسمان» (پرویز شیخطادی)، «شکوفههای سنگی» (عزیزالله حمیدنژاد)، «سایههای هجوم» (احمد امینی) و... هم اکران چندان قابل قبولی نداشتند. فیلمهای شناخته شدهتری هم با تعویق اکران روبهرو بودند که «باشو غریبه کوچک» (بهرام بیضایی) و «سفر به چزابه» (رسول ملاقلیپور) جزو آنها هستند.
کاهش تولید؛ اکران نامناسب
در سالهای اخیر هم با وجود کاهش تولید فیلم دفاع مقدس با این تئوری که پرهزینه و کمبازده هستند، فیلمهای اندک باقی مانده شرایط مطلوبی برای اکران ندارند. روزهای زندگی، ضدگلوله، سیزده 59، شورشیرین، گلوگاه، به کبودی یاس، کودک و فرشته و روز سوم فیلمهایی هستند که در چند سال اخیر ساخته شدند ولی آنچنان در اکران به زمین کوبیده شدند که درآمد حاصل از آن در بهترین شکلاش متوسط یک فیلم معمولی بوده است.
اکبر حر، کارگردان و نویسنده درباره اکران نشدن این فیلمها میگوید: دهه 60 دوران سینمای روشنفکری و کمتوجهی به سینمای دفاع مقدس بود.
در این دوران سینمای دفاع مقدس را به دلیل کمفروش بودن به حاشیه راندند. در این محدوده زمانی برخی فیلمهای دفاع مقدسی توسط معاونت سینمایی ارشاد به صدا و سیما فروخته و از تلویزیون پخش شد.
او میافزاید: اما دهه 70، بخصوص دوره مدیریت آقای مهندس ضرغامی در سال 75 حدود 22 فیلم دفاع مقدس ساخته شد که رکورد فروش را زدند و این نشان میدهد سینمای دفاع مقدس، هم فروش میکند و هم مخاطب خود را دارد.
آزاده کریمی - گروه فرهنگ و هنر
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
برای بررسی کتاب «خلبان صدیق» با محمد قبادی (نویسنده) و خلبان قادری (راوی) همکلام شدیم