موسیقی برای لحظه‌های بیهودگی نیست

پروژه موسیقایی سیمرغ همان‌طور که اشاره کردید کاری است که زمان بسیاری برای به وجود آوردنش و همین‌طور مراحل آماده‌کردنش صرف شده است. این اثر برای ارکستری متشکل از 38 ساز و آواز ایرانی خلق شده و در نوع خود در زمینه موسیقی ایران کم‌نظیر است. اگر این قطعه مانند آثار مرسوم موسیقی ایران برای گروه کوچکی ساخته شده بود بدون شک تاکنون کنسرت‌های بسیار از آن را در نقاط مختلف ایران و جهان اجرا می‌کردیم، اما به دلیل حجم ارکستر و مشکلات مالی و سازماندهی این گروه بزرگ تاکنون همین برنامه‌هایی که اشاره کردید اجرا شده. بعلاوه، کار روی اشعار فردوسی نیز به دلیل ساختار ادبی و شعری‌اش وظیفه و مسوولیت مرا به عنوان آهنگساز مشکل کرده بود و به همین دلیل آهنگسازی این اثر بیش از 3سال و نیم زمان برد. با این وجود به دلیل اعتقاد و همراهی هنرمندان جوان ارکستر سیمرغ و همین‌طور تیم سازماندهی ما، بار سنگین کار تقسیم شد و مرا بیش از پیش در این راه یاری و توان داد. حالا همان‌طور که می‌بینید با وجود نبود حمایت مراکز فرهنگی، موفق به اجرای چند کنسرت و ارائه آلبوم صوتی آن شده‌ایم و قرار بود از 24 تا 26 اردیبهشت همزمان با انتشار آلبوم تصویری این اثر در شیراز کنسرت داشته باشیم که در آخرین دقیقه‌ها مجوز نگرفت.

بسیاری می‌اندیشند که شاهنامه تنها به نقل داستان‌های رزم‌آوری و پهلوانی شخصیت‌هایش پرداخته و باز با همین نوع نگرش می‌اندیشند که پهلوانی تنها به زورآزمایی و رزم‌آوری محدود می‌شود. حال این‌که پهلوانی از نگاه فردوسی تنها به زور بازوان نیست، بلکه به قدرت روحی شخصیت‌های شاهنامه نیز هست. در گوشه‌گوشه این اثر تاریخی چشم شاعر به جوانب مختلف زندگی قهرمانانش است و به دغدغه‌های گوناگون انسان مانند عشق و حرمان و حسد و گذشت و صلح می‌پردازد. آنان که صدای همایون شجریان را مناسب این اثر نمی‌دانند، سیمرغ را نمی‌شناسند یا نمی‌خواهند که بشناسند. من در انتخاب بخش‌هایی از حماسه زندگی زال تکیه بر این پنج بخش کرده‌ام: «زادن زال» که عشق و آرزوی مادری و پدری و روبه‌رو شدن آنان با فرزندی غیرعادی و سپید موی را توصیف می‌کند، «سام و زال» که رنج و تصمیم ناسنجیده پدر را در ارتباط با فرزند سپید موی به تصویر می‌کشد، «سیمرغ و زال» که به وجود آمدن مهر مادری را در دل یک موجود دیگر نقش می‌زند، «بازگشت زال» که از بازگشت فرزند به نزد پدر و بخشش گناه پدر و شادی او سخن می‌گوید و «رودابه و زال» که یکی از زیباترین داستان‌های عاشقانه شاهنامه است. صدای همایون شجریان غیر از قابلیت‌های تکنیکی‌اش که مرا در انتخاب او ترغیب می‌کرد، در حال حاضر یکی از مناسب‌ترین انتخاب‌ها برای چنین کاری است. این گونه کار نباید به شیوه نقالان خوانده شود، آن به جای خویش نیکوست و این در جای خویش!

تاسیس انجمن تار و سه‌تار در واقع با فکر داشتن بنیادی برای تمامی حرکت‌های موسیقایی و فرهنگی ما بود و تنها تکیه به فرهنگ عمومی ‌این دو ساز نداشت. در اروپا حرکت‌های فرهنگی عموما از طریق مراکز ثبت‌شده رسمی‌ صورت می‌گیرد. من و همراهانم می‌خواستیم سمینار‌های موسیقی، کنسرت و... برگزار کنیم و برای این کار نیازمند یک مرکز رسمی ‌بودیم. از این رو اگر کاری کرده و تاثیرگذار بوده باشیم در زمینه موسیقی ایران به طور عام قابل بررسی است و جمع بزرگ ایرانیان و غیر ایرانیان علاقه‌مند و آشنا به موسیقی ایرانی که بسیاری از آنان ساز ایرانی نیز می‌نوازند، آشنایی مراکز فرهنگی و رسانه‌ای اروپایی با فرهنگ مستقل موسیقی ایران از جمله مواردی است که ما نیز در کنار دیگر همکاران در آن بی‌تاثیر نبودیم.

همکاری با موسیقیدانان هند درسال‌های 73 تا 77 برای من بسیار آموزنده بود و نگرش تازه‌ای بخصوص در زمینه ریتم به من داد. تاثیر این همکاری را در آلبوم به نام گل سرخ شاهد هستید. در این اثر در جایی که نیاز به رنگ و فرهنگی دیگر احساس کردم با نوشتن خطی برای یک ساز هندی تلاش کردم که فضا را در لحظاتی تغییر بدهم و شنونده را برای مدتی با یک تغییر ناگهانی و غیرمنتظره روبه‌رو کنم. استفاده از یک ساز هندی بدون شک تحت تاثیر آشنایی من با موسیقی هند صورت گرفت و اگر این آشنایی نبود ممکن بود ‌ منجر به استفاده از سازی از فرهنگ دیگری شود. لیکن این ترکیب را بهتر است موسیقی تلفیقی نامگذاری نکنیم، چرا که در به نام گل سرخ خط و نقش ساز هندی را من تعریف کردم و نوازنده هندی با شخصیت کامل موسیقایی خودش‌ نقش‌آفرینی نکرده است.

انسانی که ریشه فرهنگی عمیق و درست دارد را در اصطلاح روزمره «پدر و مادردار» می‌نامند، هنر اصیل نیز باید دارای پدر و مادر باشد، اگر کارهای من شباهتی به آثار پرویز مشکاتیان دارد، موجب سربلندی من است! لیکن برای اطلاع شما و خوانندگان این گفت‌و‌گو بد نیست اشاره کنم که اولین اثر من با نام «بامداد» در مایه چهارگاه که سال 60 به بازار آمد تقریبا همزمان با اثر جاودان پرویز مشکاتیان ساخته شده است و من نمی‌توانستم که قبل از ساختن بامداد این اثر را شنیده باشم، پس اگر شباهتی هست حتما اتفاقی است و باز موجب سرافرازی من، اما درست‌تر این است که بکارگیری ضرب زورخانه در موسیقی را به نام اسفندیار منفردزاده بشناسیم که در ساخت موسیقی متن زیبای فیلم «قیصر» سال‌ها پیش از آن که من یا پرویز مشکاتیان بتوانیم موسیقیدان باشیم، آن را به کار برده است. استفاده‌های بعدی از ضرب زورخانه در آثار من به نام گل سرخ و «سیمرغ» به مناسبت شعر و سخن موسیقی انجام شده است.

اروپاییان از کودکی می‌آموزند که به فرهنگ‌های دیگر احترام بگذارند و از دستاورد‌های فرهنگی و اجتماعی دیگران برای بهبود زندگی خویش بهره ببرند. گشاده‌‌قلبی و روشن‌بینی موجب پیشرفت جوامع اروپایی است، این را همگان می‌دانند و موردی است غیرقابل انکار، مگر این‌که مانند کبک سر به زیر برف داشته باشیم. شنونده اروپایی هنگامی‌که به کنسرتی از فرهنگ غیر می‌رود خودش را برای شنیدن گونه‌ای از موسیقی که با موسیقی مرسوم و کلاسیک اروپایی تفاوت دارد، آماده می‌کند و اگر بپسندد مشتری همیشگی می‌شود. لیکن برای رسیدن به این ارتباط‌گیری تلاش خود را می‌کند و ندانسته نمی‌گوید که خسته‌کننده است یا چرا شبیه موتزارت نیست و غیره... من فکر می‌کنم با توجه به جوان‌بودن موسیقی ما در جوامع اروپایی بازخورد آن بسیار خوب است و ما شنودگان بسیاری از آنان داریم.

گروه دستان پس از به نام گل سرخ، 2 آلبوم «نغمه‌ای زیر خاکستر» اثر حسین بهروزی‌نیا و «ای جان جان بی‌من مرو» اثر سعید فرج‌پوری را منتشر کرده و قرار است در تابستان امسال کنسرتی را در تهران و شهرستان‌ها برگزار کند. در کنار این آثار کنسرت‌هایی در اروپا داشته‌ایم و خواهیم داشت.

آنچه شما تحت نام روشن‌شدن افکار عمومی‌ درباره امور داخلی یک گروه موسیقی مطرح می‌کنید کنجکاوی غیرضروری است. باید توجه داشت که تغییرات​ در همه اجتماعات ناگزیر است و تنها بخشی از آن مربوط به عموم می‌شود​ مانند آثار و فعالیت‌های هنری آن گروه. در گروهی که 20 سال دوام آورده، تفکر گروهی و احترام متقابل به نظر همکاران باید امری ثابت شده باشد. بعلاوه حسین بهروزی‌نیا در کنسرت تابستانی گروه دستان بار دیگر گروه را همراهی خواهد کرد.

آزاده صالحی / جام جم