تهدید سفره‌های آبی آذربایجان شرقی

این در حالی است که به دلیل رشد بی‌رویه جمعیت و خشکسالی سال‌های اخیر، بهره‌برداران بخش کشاورزی را بناچار به سوی افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی سوق داده است.

در این شرایط، اضافه برداشت از چاه‌های مجاز در کنار فعالیت چاه‌های غیرمجاز بیش از پیش بر منابع آب استان فشار وارد کرده و سبب افت حجم مخازن آبی شده است.

البته مسوولان استان با اتخاذ تدابیری هرچند دیرهنگام درصدد حفظ و نگهداری باقی آب‌های زیرزمینی استان برآمده‌اند.

از نظر آنان بهترین راهکار برای حفظ منابع آبی استان، استفاده از روش‌های نوین آبیاری است که به همین منظور امسال درصد زیادی از اراضی زراعی استان به زیر کشت آبیاری نوین یا تحت فشار خواهد رفت.

ارسلان هاشمی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی، وضعیت منابع آبی استان خصوصا منابع زیرزمینی را به دلیل اضافه برداشت‌ها و عدم رعایت الگوی کشت مناسب نامساعد می‌داند و می‌گوید: بر اثر برداشت‌های بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی، دشت‌های استان با معضل بحران آب مواجه می‌شود، به گونه‌ای که هم‌اکنون از حدود 21 محدوده مطالعاتی موجود در استان وضعیت آب زیرزمینی شش محدوده مرند، عجبشیر، شیرامین، آذرشهر، صوفیان ، شبستر و تسوج جزو مناطق ممنوعه محسوب می‌شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان با بیان این که کم‌آبی برخی مناطق آزاد را نیز تهدید می‌کند، می‌افزاید: در صورت مصرف بی‌رویه آب و عدم مدیریت صحیح و کنترل اصولی، طولی نخواهد کشید برخی مناطق آزاد از جمله دشت‌های سراب، بستان آباد و تبریز نیز با شرایط بی‌آبی مواجه و به مناطق ممنوعه تبدیل شود.

هاشمی با اشاره به اندازه‌گیری ماهانه سطح آب زیرزمینی محدوده‌های مطالعاتی می‌گوید: متاسفانه بعضی محدوده‌ها در سال‌های اخیر با افت بسیار زیادی مواجه شده است، به طور مثال هیدروگراف دشت مرند نشان می‌دهد از سال 61 تا 89 تراز آب زیرزمینی در این دشت بالغ بر 14 متر افت داشته و این میزان معادل 465 میلیون مترمکعب کسری در مخازن آب زیرزمینی این دشت است که اگر وضع به همین منوال ادامه یابد وضعیت سفره آب زیرزمینی دشت مرند به سمت نابودی سوق خواهد یافت.

وی خاطرنشان می‌کند: هرچند شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی در راستای حفظ منابع آب‌های زیرزمینی اقدامات زیادی چون کنترل دقیق میزان برداشت با نصب کنتورهای هوشمند آب و برق، فعالیت اکیپ‌های گشت و کنترل در سطح استان در همه دشت‌ها و برخورد شدید با مازاد برداشت‌کنندگان و حفر چاه‌های غیرمجاز انجام داده، اما به‌تنهایی قادر به برخورد قانونی با متخلفان نیست و برای پیشبرد اهداف خود به حمایت و همکاری نهادهایی چون دادگستری، نیروی انتظامی، مقامات سیاسی و... نیاز دارد.

مسعود محمدیان، رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی نیز در این باره اظهار می‌کند: باتوجه به این که استان آذربایجان شرقی در منطقه خشک و نیمه‌خشک واقع شده، ازدیاد جمعیت از یک طرف و مصرف بی‌رویه آب از سوی دیگر باعث محدود شدن منابع آب و خاک در این ناحیه شده که استفاده از روش‌های نوین آبیاری یکی از راهکارهای مهم و ضروری برای حفظ این منابع ارزشمند است.

وی می‌افزاید: در این راستا دولت برای اجرای سیستم‌های آبیاری تحت فشار کمک‌های بلاعوض تا 85 درصد به بهره‌برداران از طریق بانک کشاورزی و صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی می‌پردازد و بقیه را هم از طریق تسهیلات چهار درصدی در اختیار کشاورزان قرار می‌دهد.

محمدیان با اشاره به این که مساحت اراضی مستعد استان برای آبیاری تحت فشار حدود 138 هزار و 660 هکتار است، می‌گوید: در این راستا از سال 69 تاکنون 40 هزار و 203 هکتار از اراضی زراعی و باغی استان زیرپوشش آبیاری تحت فشار قرار گرفته و بقیه اراضی تا پایان برنامه پنجم توسعه اجرایی خواهد شد.

وی اضافه می‌کند: طبق برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته، در سال جاری سعی می‌کنیم با همکاری نهادهایی چون سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، سازمان بسیج سازندگی و حمایت‌های مالی صندوق حمایت از توسعه بخش کشاورزی استان، 12 هزار هکتار از اراضی زراعی و باغی استان را تحت پوشش آبیاری تحت فشار قرار دهیم.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان، توسعه آبیاری تحت فشار را بزرگ‌ترین دغدغه و مبنای عملکرد مدیران سازمان با توجه به خشکسالی‌های اخیر و شرایط دشوار حاشیه دریاچه ارومیه می‌داند و می‌گوید: در تلاش هستیم در مناطقی که همچون اراضی شور حاشیه دریاچه ارومیه امکان آبیاری تحت فشار وجود ندارد، با لوله‌گذاری و احداث کانال‌های بتونی، بازده انتقال آب را ارتقا بدهیم.

طبق شواهد موجود کمبود منابع آبی نتایج بسیار زیانباری برای ارکان مختلف جامعه چون کشاورزی، اقتصاد، صنعت و... به وجود خواهد آورد. به گفته هاشمی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی افت آب‌های زیرزمینی باعث ایجاد عوامل گوناگونی چون کاهش میزان آبدهی قنات و چاه‌ها، خشک شدن چاه‌ها و به تبع آن از بین رفتن باغات و مزارع کشاورزی، مهاجرت روستاییان به شهرها، نشست زمین، کاهش حجم سفره‌های آب زیرزمینی و در نهایت کاهش کیفیت منابع آب می‌شود.

وی با اشاره به این که اضافه برداشت از چاه‌های دارای پروانه و برداشت غیرمجاز آب از چاه‌های بدون پروانه، معضل اصلی منابع آب زیرزمینی استان بوده و خسارات زیادی به این منابع وارد کرده، می‌افزاید: هم‌اکنون حدود 38 هزار و 618 حلقه چاه در حوضه‌های آبریز استان وجود دارد که از این تعداد بالغ بر 13 هزار و 490 حلقه چاه غیرمجاز شناسایی شده است و در صورت عدم برخورد با این موضوع، حوضه‌های ما با کاهش کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی مواجه خواهند شد.

هاشمی می‌گوید: البته در ماه‌های گذشته سعی کردیم به منظور کنترل این چاه‌ها و با اتخاذ تدابیر مفید و برنامه‌ریزی‌های لازم تعداد زیادی از آنها را مسدود کنیم.

وی تصریح می‌کند: به منظور تعیین تکلیف چاه‌های غیرمجاز، صاحبان چاه‌های غیرمجاز تا پایان خرداد امسال فرصت دارند تا نسبت به ثبت نام در سامانه اطلاع‌رسانی اقدام کنند و در غیر این صورت چاه‌ها طبق قانون مسدود خواهند شد.

سعیده دلال علیپور -‌‌ جام‌جم تبریز