حضور‌ کمرنگ کتاب در دیپلماسی فرهنگی ایران

امسال آن‌طور که احسان‌الله حجتی، رئیس سابق موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی به «جام‌جم» می‌گوید این موسسه به نمایندگی از کشورمان 2 غرفه 80 و 60 متری را اجاره و هزینه‌های آن را هم پرداخت کرده است.

اما به گفته وی تا اواخر شهریور که او سمت ریاست موسسه را برعهده داشته حرکتی برای حضور در این نمایشگاه و مکاتبه‌ای در این زمینه صورت نگرفته است.

به نظر می‌رسد این اجاره کردن غرفه و حضور نیافتن ایران در نمایشگاه‌های مهم کتاب در خارج از کشور آرام‌آرام تبدیل به یک سنت می‌شود چرا که در همین ماه گذشته نمایشگاه کتاب مسکو و در چند ماه پیش از آن نمایشگاه کتاب بولونیا هم با وجود اجاره و داشتن غرفه، نماینده‌ای رسمی از ایران در این رویداد مهم فرهنگی حاضر نبود.

به دلیل بلاتکلیفی موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی و نداشتن سرپرست، ماجرای حضور نیافتن ایران در نمایشگاه‌های کتاب خارج از کشور را از معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد جویا شدیم که روابط عمومی این معاونت به طور رسمی اعلام کرد: حضور در نمایشگاه فرانکفورت و به طور کل نمایشگاه‌های کتاب خارجی به عنوان اولویت مطرح نیست و امسال هم برای اولین بار از بخش دولتی و مدیران مجموعه کسی را به این نمایشگاه نمی‌فرستیم و اهتمام ما به حضور ناشران بخش خصوصی است.

به سراغ اتحادیه ناشران و کتابفروشان رفتیم که محمود آموزگار دبیر این اتحادیه و عضو کمیته بین‌الملل آن، هرگونه استفاده از امکانات بخش دولتی توسط بخش خصوصی و اتحادیه ناشران را به منظور حضور در فرانکفورت تکذیب می‌کند.

آموزگار به «جام‌جم» می‌گوید: ما سعی کرده‌ایم هماهنگی‌ها و راهنمایی‌های لازم را به ناشران بخش خصوصی ارائه کنیم و روز سه‌شنبه هم یک جلسه توجیهی برای آنها در محل اتحادیه تدارک دیده‌ایم تا هر یک از اعضا اگر پرسشی دارد مطرح کند و بتواند حداکثر استفاده را از حضور در این نمایشگاه ببرد.

دبیر اتحادیه ناشران و کتابفروشان حضور در نمایشگاه فرانکفورت را بزرگ‌ترین فرصت اقتصادی برای ناشران ایران توصیف می‌کند و ادامه می‌دهد: در کنار جنبه‌های اقتصادی، حضور در این نمایشگاه آبروی فرهنگی ایران است و به انتشار و معرفی آثار فرهنگی و مکتوب ما در جهان کمک فراوانی می‌کند. وی در پاسخ به این پرسش که آیا اتحادیه ناشران به عنوان یک نهاد صنفی فعال خودش غرفه‌ای در نمایشگاه فرانکفورت دارد یا خیر، می‌گوید: به دلیل برخی محدودیت‌های مالی و همچنین مسائل حقوقی، نتوانستیم در نمایشگاه حضور داشته باشیم.

آموزگار می‌افزاید: حضور در چنین نمایشگاهی نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت و دقیق دارد و تنها با یک کاسه پسته ایران و یک جعبه گز اصفهان نمی‌توان کتاب‌های ایران را تبلیغ کرد.

دبیر اتحادیه ناشران و کتابفروشان تاکید می‌کند: ما آثار بسیاری داریم که می‌توانند مورد توجه ناشران خارجی قرار گیرند و در همین نمایشگاه قراردادهای ترجمه و انتشار آنها را باید منعقد کنیم که نیاز به حضور جدی و پررنگ دارد.

در همین رابطه، حمید قبادی، مشاور معاونت امور فرهنگی وزارت ارشاد غرفه ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت را به «پاویون فرهنگی» ایران تشبیه می‌کند و می‌گوید: برای حضور در چنین رخداد بزرگ و مهم فرهنگی باید یک کار ویژه‌ای انجام داد و بدون برنامه‌ریزی بلند مدت و دقیق نمی‌توان حضور تاثیرگذاری داشت.

معاون چندین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران می‌افزاید: تمامی ناشران و تشکل‌های صنفی نشر باید در غرفه ایران و نشست‌های تخصصی حضوری فعال داشته باشند و مورد حمایت قرار گیرند.

با توجه به آنچه در این گزارش مطرح شد امسال باید منتظر یکی از ضعیف‌ترین حضورهای ایران در معتبرترین نمایشگاه کتاب جهان باشیم چرا که بخش دولتی اولویت و ضرورتی نمی‌بیند و بخش خصوصی هم توانایی حضور پررنگ و مستقل را ندارد.

به نظر می‌رسد در حالی که یکی از شعارهای اصلی وزارت ارشاد «دیپلماسی فرهنگی» است و بارها توسط سیدمحمد حسینی مورد اشاره و تاکید قرار گرفته است کتاب در این دیپلماسی جایگاهی ندارد و مسوولان معاونت امور فرهنگی این وزارتخانه چندان به حضور در رخدادهای جهانی کتاب تمایلی ندارند.

سینا علی‌محمدی / گروه فرهنگ و هنر