تابستان، فصل داغ عفونت‌های گوارشی

اولین علامت بیماری معمولا خود را به شکل یک احساس ضعف و بی‌حالی نشان می‌دهد که فرد بیمار احساس می‌کند، از خستگی است و خیلی متوجه بیماری خود نمی‌شود تا...

در مرحله بعد علائم گوارشی آغاز می‌شود و درد‌های کرامپی شکم اولین علامت در این بین است. دردها ابتدا خفیف هستند و به تدریج بر شدت آن افزوده می‌شود. ماهیت دردها کرامپی است، درد 2 فاز دارد یک فاز شدید است و چند ثانیه تا دقیقه طول می‌کشد و سپس کمی فروکش می‌کند و معمولا ابتدا درد در ناحیه معده می‌باشد و سپس بتدریج تمام حفره شکم را می‌گیرد.

پس از شروع درد شکمی، حالت تهوع و سپس استفراغ نیز بر داستان اضافه می‌شود و تحمل بیمار اینجاست که دیگر به اتمام رسیده و سعی می‌کند خود را به یک مرکز درمانی برساند. معمولا بیمار پس از یکبار استفراغ مختصری احساس راحتی می‌کند، اما پس از گذشت یک تا 2 ساعت مجددا علائم بازمی‌گردند.

اسهال علامت دیررسی است و معمولا انتظار داریم علائم بالا طی شوند و سپس اسهال شروع شود، اما در برخی حالات همچون عفونت‌های ویروسی اینقدر سیر بیماری سریع و برق‌آساست که دیگر نمی‌توان بین شروع علائم تفکیکی قائل شد، علی‌ایحال اسهال‌ها معمولا آبکی هستند و به تدریج بر حجم آن افزوده شده و در برخی اوقات آنقدر شدید هستند که در مدت کوتاهی بیمار حجم زیادی از آب بدن خود را از دست می‌دهد و جانش حقیقتا به مخاطره می‌افتد. در موارد باکتریال، عفونت اسهال‌ها بتدرج از حجمشان کاسته شده و نمایی چرکی پیدا می‌کنند که این موضوع قدری نگران‌کننده خواهد بود و اگر همین جا جلوی بیماری را نگیریم، اسهال خونی سراغ بیمار می‌آید که اینجای داستان همان جایی است که پزشکان از آن واهمه دارند.

کمتر از 5 درصد بیماران دچار درجاتی از تب می‌شوند که علامت خوبی نیست، اما به هر حال اگر مشاهده شود که مدام تب بیمار رو به افزایش است، این یعنی این‌که یک باکتری مسبب بیماری است و دیگر نباید ذهن را متوجه ویروس‌ها کرد.

1 ـ عفونت‌های گوارشی ویروسی معمولا با یک اپیدمی شدید همراه هستند، یعنی در مدت کوتاهی می‌بینیم که جمعیت زیادی در سطح یک خوابگاه دانشجویی یا پادگان یا حتی شهر در مدت کوتاهی دچار اسهال و استفراغ می‌شوند و همیشه نیز شروع این علائم پس از خوردن یک وعده غذایی است. اما در موارد باکتریال جمعیت درگیر معمولا کمتر هستند.

2 ـ شروع علائم در عفونت‌های ویروسی معمولا برق‌آسا هستند و در مدت کوتاهی می‌بینیم که شخص دچار مجموعه‌ای پرسر و صدا از علائم گوارشی می‌شود به عنوان مثال؛ ظهر بیمار یک ساندویچ فلافل میل کرده است و یک تا 2 ساعت پس از خوردن آن در مدت کوتاهی دچار درد شدید شکم، استفراغ‌های پیاپی و ضعف و بی‌حالی مفرط می‌شود، اما در موارد باکتریال علائم معمولا دیرتر آغاز شده و سیر مرموزتری نیز دارد، ولی آن وقت که علائم شروع شود، وضعیت بیمار را بیشتر وخیم می‌کند. از آن طرف نیز عفونت‌های وایرال به درمان سریع‌تر پاسخ می‌دهند و این در حالی است که درمان عفونت‌های باکتریال به مدت بیشتری نیاز دارد و بیمار می‌بایست صبورتر باشد.

3 ـ تب شدید معمولا نشانه عفونت باکتریال است و این در حالی است که موارد وایرال معمولا تنها یک تب خفیف ایجاد می‌کند. از این‌رو تب نیز یک علامت مهم جهت افتراق عفونت‌های وایرال از باکتریال است.

4 ـ اسهال‌های خونی هم تاییدی است بر عفونت‌های باکتریال، از این‌رو درمان را می‌بایست با شدت هرچه تمام‌تر آغاز کرد، چرا که اسهال خونی علامتی قریب‌الوقوع از انتشار باکتری در سطح خون است و اگر این حالت پیشرفت کند درمان بیمار کار بسیار مشکلی خواهد بود.

5 ـ درد‌های شکمی نیز می‌تواند برای پزشکان با تجربه علامتی مهم باشد. در عفونت‌های وایرال معمولا ما شاهد درد شدیدی نیستیم، اگرچه درد یک علامت زودرس است، اما این علامت در عفونت‌های باکتریال شدیدتر، بارزتر و معمولا تنها دلیل کشاندن بیمار به بیمارستان یا درمانگاه است.

به هر حال باید پذیرفت که بیماری‌ها جزولاینفک زندگی هستند و در این بین قطعا همه ما شاید تا به حال چندین بار این نوع عفونت‌ها را تجربه کرده‌ایم، اما آنچه در این بین اهمیت دارد این است که عفونت‌های گوارشی در برخی از جمعیت‌ها در رده‌های سنی می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری را در پی داشته باشد و چه‌بسا جان بیمار را به خطر بیندازد، از این‌رو توصیه اکید می‌شود مراقب بیماری افراد ذیل بیشتر باشید.

نوزادان و کودکان جزو پرخطرترین بیماران هستند و عفونت‌های گوارشی در این دسته از بیماران علاوه بر این‌که درمانش مشکل‌تر است، عواقب خطرناکی را هم در پی دارد. نکته اینجاست که در کودکان ممکن است سیر بیماری آن‌گونه نباشد که پیشتر ذکر شد و بیماری تنها خود را به یک ضعف و بی‌حالی مفرط و عدم شیر خوردن در نوزادان نشان دهد و وقتی والدین متوجه بیماری بشوند که درمان بیمار تنها با بستری شدن وی در بیمارستان آن هم برای چندین هفته امکانپذیر باشد، تازه اگر جان خود را از دست نداده باشد، از این‌رو در نوزادان وقوع علائمی همچون تب، بیحالی، عدم شیر خوردن و دفع مدفوع نرم و آبکی همه و همه دال بر شروع یک عفونت گوارشی است که می‌بایست هرچه زودتر درمان برایش آغاز شود.

افراد سالمند نیز دسته دوم افراد پرخطر محسوب می‌شوند و در برخورد با آنها نیز می‌بایست جانب احتیاط هرچه بیشتر رعایت شود. سالمندان معمولا عفونت‌های گوارشی را به شکل اسهال‌های شدید نشان می‌دهند و چون معمولا علامت دیگری ندارند خیلی به بیماری خود توجه نمی‌کنند تا این‌که علائم آنها را ظرف مدت کوتاهی کاملا زمینگیر می‌کند.

بیماران دیابتی، ایدزی هپاتیتی و کسانی که در معرض شیمی درمانی هستند جزو پرخطر‌ترین بیماران هستند و مشاهده هرگونه علامت دال بر بیماری گوارشی حتی در حد یک تب خفیف می‌بایست هرچه زودتر بررسی شود، چراکه ضعف ایمنی در این افراد مهم‌ترین عامل در وقوع مرگ است و درمان می‌بایست هر چه زودتر آغاز شود.

محیط‌های دسته‌جمعی همچون کمپ‌ها، پادگان‌ها، خوابگاه‌ها و... به دلیل خطر بالای همه‌گیری می‌بایست بیشتر مورد توجه قرار گیرد و افراد بیمار هر چه زودتر ایزوله شده و درمان آنها آغاز شود.

افرادی که به عفونت‌های گوارشی مبتلا می‌شوند، در خیلی از اوقات نمی‌دانند که بیماری چگونه منتقل می‌شود؛ در این میان راه‌های انتقال بیماری را می‌توان در چند روش اصلی خلاصه کرد.

تمامی عفونت‌های گوارشی از طریق دهانی- مدفوعی قابل سرایت هستند به این معنا که اگر شما یک بیمار مبتلا هستید کافی است با دستان آلوده خود کمی میوه برای اعضای خانواده پوست بکنید یا به آنها در پخت غذا کمک کنید تا آنها را در کوتاه‌ترین زمان در بیماری خود شریک کنید.

در فصل گرما خریدن یک لیوان آب آلبالو یا آب زرشک از دستفروش‌ها اگرچه ممکن است خیلی وسوسه‌انگیز باشد، اما اگر بدانید که فروشندگان این مایعات خوش‌ آب‌ و رنگ لیوانشان یکبار مصرف نیست و دست‌های خود را در طول 24 ساعت گذشته حتی یکبار هم نشسته‌اند، مطمئنا تغییر عقیده می‌دهید.

نشستن دست‌ها قبل از خوردن هر نوع غذا هم ازجمله راه‌های طلایی برای ابتلا به عفونت‌های گوارشی است؛ مخصوصا برخی نیز در این بین گوی سبقت را از همه ربوده‌اند و حتی پس از اجابت مزاج در محیط‌های عمومی نیز اقدام به شستن دست‌ها با صابون نمی‌کنند و با همان دست یک پرس کباب کوبیده جانانه نیز در شلوغ‌تر‌ین نقطه تهران نوش‌جان می‌کنند!

سس‌ها چه سفید و چه قرمز نیز این روز‌ها بازار فاسد شدنشان حسابی داغ‌داغ است.

خوردن لواشک و آلبالوی خشک و سایر هله‌هوله‌ها هم البته روی این چرخ‌دستی‌های دوره‌گرد‌ها که حال و هوای خاص، خود را دارد؛ البته بلال ذغالی که گوشه خیابان و پارک‌ها به فروش می‌رسد هم به فهرست این خوراکی‌های خطرناک می‌بایست اضافه کرد.

اساس برخورد با عفونت‌های گوارشی درمان به موقع است و نباید اجازه داد عفونت پیشرفت کند؛ چرا که اگر اسهال و استفراغ ویروسی هم باشد اگر هر چه زودتر درمان نشود همان نوع ویروسی به سرعت به نوع باکتریال تبدیل می‌شود.

جایگزینی مایعات قدم اول و مهم‌ترین قدم در درمان این نوع عفونت‌هاست. اگر بیمار توانایی نوشیدن مایعات را داشته باشد می‌بایست کم‌کم در حجم‌های کوچک و پیاپی اقدام به نوشیدن مایعات کند؛ البته در این بین نوشیدن محلول‌های سرم‌خوراکی یا همان پودرهای ORS در اولویت می‌باشند و اگر اینها در دسترس نباشند بهتر است همان آب معمولی البته از نوع معدنی یا جوشیده شده میل شود.

در این میان اگر بیمار توانایی نوشیدن را حال به هر دلیل (استفراغ یا درد حاد شکمی) نداشته باشد می‌بایست سرم‌تراپی را آغاز کند.

البته اگر مجموعه علائم دال بر یک عفونت باکتریال باشد می‌بایست در کنار سرم‌تراپی برای بیمار از آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی نیز استفاده شود و سپس بیمار یک تا دو هفته آنتی‌بیوتیک خوراکی مصرف کند.

در ادامه بیمار تا چند روز باید از کته ماست با دوغ بدون گاز خانگی و سپس از روز چهارم یا پنجم از سوپ آبکی بدون حبوبات به عنوان غذا استفاده کند. غذاهای جامد و سفت به هر شکلی می‌تواند مشکلات بیمار را از نو آغاز کند.

مصرف ماست در این دوران خیلی مفید است چراکه اسید موجود در ماست به برگشت حالت عادی روده‌ها پس از عفونت‌ها کمک می‌کند. به‌طور کلی باکتری‌های ماست قادر به تحمل شرایط اسیدی داخل دستگاه گوارش انسان هستند و این باکتری‌ها در حفظ باکتری‌های مطلوب دستگاه گوارش بسیار مفیدند. همچنین باکتری‌های ماست قادرند بخشی از ترکیبات مضری که به وسیله دیگر باکتری‌ها در دستگاه گوارش تولید می‌شوند را خنثی کند که این امر در ارتقای سلامت انسان نقش مهمی بر عهده دارد. کلسیم موجود در ماست هم مانع رشد بی‌رویه سلول‌های پوششی روده بزرگ می‌شود. یک بررسی نشان داده است، افرادی که کلسیم بیشتری مصرف می‌کنند، بروز سرطان روده در آنها کمتر است.

اسید موجود در ماست به برگشت حالت عادی روده‌ها پس از عفونت‌ها کمک می‌کند. ماست می‌تواند، در پیشگیری از بروز عفونت‌ها و درمان بیماری‌های گوارشی ناشی از ویروس‌ها و حساسیت‌های غذایی مفید باشد. همچنین بررسی‌ها نشان داده است که ماست در کمک به درمان اسهال کودکان مفید است.به همین دلیل هم متخصصان در هنگام مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، مصرف ماست را توصیه می‌کنند زیرا اغلب آنتی‌بیوتیک‌ها باعث نابودی باکتری‌های مفید دستگاه گوارش شده و باعث اختلال در کار دستگاه گوارش و بروز اسهال می‌شوند. در کنار مصرف این فرآورده شیری، مصرف میوه‌های خام،آبمیوه‌های صنعتی و کمپوت‌های تجاری تا چند روز به هیچ وجه توصیه نمی‌شود. میوه‌ها باید در منزل کمپوت شوند و اگر هم آبمیوه خواستید میل کنید از روز دوم یا سوم، خودتان در منزل تهیه و میل کنید.

دکتر کیوان رضوانی