قاتل خاطرات درکمین سالخوردگان

در کتاب‌های تاریخ پزشکی آمده است، اولین بار پزشکی که متوجه بیماری آلزایمر شد، خود دکتر آلزایمر بود که پزشکی آلمانی بوده است. او در سال 1901 میلادی با بررسی خانمی مسن که مبتلا به علائمی مرموز از نوعی بیماری مغزی شده بود، توانست سال‌ها بعد یعنی سال 1906 این بیماری را تعریف کند که در آن وقت چون اسمی برایش پیدا نکرد، ناچار اسم خود را روی این بیماری گذاشت و چنین بود که آلزایمر شد قاتل اعصاب و روان افراد مسن.

هفدهمین کنگره بین‌المللی بیماری‌های مغز و اعصاب در کشورمان نکات تازه‌ای را درخصوص این بیماری‌ها ارائه کرد که یکی از مهم‌ترین آنها این بود که هم‌اکنون در هر 7 ثانیه یک نفر به بیماری فراموشی مبتلا می‌شود. براساس مطالعه‌ای جهانی، سال 2005 در کل دنیا 5/24 میلیون نفر به دمانس یا فراموشی مبتلا بوده‌اند که پیش‌بینی شده این رقم در سال 2009 به رقم 80 میلیون نفر رسیده که در نوع خود آماری تکان‌دهنده است.

این سوالی است که شاید خیلی از شما مخاطبان عزیز تا اینجای قضیه از خود پرسیده‌اید که آیا من هم به آلزایمر مبتلا شده‌ام یا خیر؟

پاسخ این سوال را باید در شناسایی علائم این بیماری جستجو کرد که دانستن آن بر هر فردی بویژه افراد با سن بالا امری است واجب، چراکه پزشکان بر این عقیده‌اند که مهم‌ترین نکته در درمان این بیماران شناسایی زودرس آلزایمر است، اما در هر حال علائم آلزایمر به این قرار است:

1 ـ بیمار آلزایمری در مراحل اولیه بیماری از احساس گیجی و از دست رفتن حافظه کوتاه‌مدت خود البته به طور گذرا شکایت دارد.

2 ـ توان قضاوت فرد نسبت به مسائل روز مختصری مختل می‌شود.

3 ـ فرد در برخی اوقات روز البته نه همیشه نسبت به زمان و مکان و حالت، آگاهی خود را از دست می‌دهد.

1 ـ فرد بیمار بتدریج به شخصیتی عصبی، افسرده، شکاک و مضطرب تبدیل می‌شود.

2 ـ خواب بیمار بتدریج به‌هم می‌ریزد و از بی‌خوابی در اغلب اوقات شب و خواب‌آلودگی در طول روز شکایت دارد.

3 ـ به وضوح خانواده متوجه می‌شوند که بیمار در شناختن افراد فامیل دچار مشکل می‌شود.

1 ـ شب‌ها بیمار غیرقابل تحمل می‌شود و با ایجاد سر و صداهای نامفهوم آسایش را از خانواده می‌گیرد.

2 ـ کنترل ادرار و مدفوع بیمار از بین می‌رود.

3 ـ عصبیت‌ها و فراموشی بیمار به اوج خود می‌رسد.

از دیگر علائم این بیماری می‌توان به زودرنجی، عدم توانایی کنترل هیجانات، خواب‌آلودگی مفرط، رفتارهای کودکانه و حالات وسواس مفرط اشاره کرد.

پزشکان می‌گویند بالا رفتن سن مهم‌ترین عامل خطر برای ابتلا به آلزایمر است. مشاهده شده که در حدود 3 تا 4 درصد از افراد بالای 60 تا 65 سال درجاتی از آلزایمر دارند و این میزان با بالا رفتن سن به طرز عجیبی افزایش می‌یابد.

به عنوان مثال در افراد بالای 80 سال 25 تا 50 درصد افراد درجاتی از آلزایمر را یدک می‌کشند. یعنی این که افراد چه مرد و چه زن به محض این که سن‌شان از 50 یا 55 سال گذشت، حداقل باید سالانه یک بار توسط یک نورولوژیست ویزیت شوند تا به محض شروع روند این بیماری درمان‌های لازم انجام گیرد.

اما این که چرا آلزایمر خود را با این علائم نشان می‌دهد، برمی‌گردد به تغییراتی که در این بیماری در مغز مشاهده می‌شود.

اولین گام در تشخیص این بیماری گرفتن یک شرح حال و دانستن گذشته بیمار است و سپس انجام آزمایش‌های کلینیکی و پاراکلینیکی آغازگر روند تشخیص بیماری است. اگر یادتان باشد آقای دکتر آلزایمر در سال 1901 بیماری داشته که در حقیقت مبتلا به آلزایمر بوده و چند سال بعد این بیمار فوت می‌کند. پس از فوت این بیمار دکتر آلزایمر با انجام کالبدشکافی مغز این فرد متوجه وجود پلاک‌هایی در مغز او می‌شود که جنس آنها از ترکیبات آمیلوییدی بوده است، اما در هر حال امروز با پیشرفت علم و انجام تصویربرداری از مغز بیماران دیده شده که تغییرات واضحی در مغز این افراد پدید می‌آید که عموما در نقاطی از مغز است که وظیفه ثبت خاطرات و بیان احساسات را به عهده دارند.

پزشکان آمریکایی بتازگی دریافته‌اند که عامل اصلی بیماری آلزایمر، پروتئینی است با نام بتا آمیلوئید که در همه سلول‌های مغزی همه ما آدم‌ها وجود دارد و فرقش با بیماران آلزایمری این است که این ترکیب در افراد بیمار آنقدر زیاد می‌شود که سلول‌های مغزی را به طور کامل می‌پوشاند و به نوعی سبب ازکارافتادگی زودرس این سلول‌ها می‌شود و این‌چنین است که در افراد آلزایمری در حقیقت تعداد سلول‌های در حال فعالیت به نوعی کاهش می‌یابد و این یعنی همان زوال عقل.

به رغم آنچه که بیماران از درمان در ذهنشان نقش می‌بندد، پزشکان تنها در درمان آلزایمر به دنبال درمان‌های علامتی هستند و بیشتر راه‌هایی را برای بیماران پیشنهاد می‌کنند که علائم مربوط به بیماری را تسکین می‌دهد و کمتر علاج قطعی محسوب می‌شود، چراکه آلزایمر در حقیقت بیماری‌ای تحلیل‌رونده با سیری پیش‌رونده است که تنها می‌توان ابتدا سیرش را کند کرد و در مرحله دوم آسیب‌های وارده به مغز را ریکاوری کرد، از این‌رو بیماران باید ابتدا از این لحاظ توجیه شوند. به هر حال امروز چند دسته دارو وجود دارد که در درمان و تسکین علائم این بیماری توانسته‌اند کمک کنند.

ـ دسته مهمی از داروها در درمان آلزایمر، آنتی‌سایکوتیک‌ها هستند که در حقیقت با توهمات و بی‌قراری بیمار مبارزه و آنها را به نوعی آرام می‌کنند.

ـ داروهای کاهش‌دهنده اضطراب و استرس نیز در بیماران از نقشی برجسته برخوردارند که به فراخور بیمار و درجه وی برایش از سوی نورولوژیست تجویز می‌شود.

ـ داروهای نسل جدید همچون Exelon یا همان ریواستیگمین که این روز‌ها فرم پچ پوستی آن نیز روانه بازار شده، توانسته انقلابی را در درمان بیماران پدید آورد، به این طریق که تاکنون این داروها که به صورت خوراکی مصرف می‌شد، با تغییر ماهیت و فرم راحت‌تر توانسته مورد مصرف بیمار قرار گیرد.

ـ برخی متخصصان نیز در کنار دارودرمانی، بیماران را به استفاده از طب‌های مکملی همچون طب سوزنی، ماساژدرمانی و روان‌درمانی تشویق می‌کنند که به عقیده برخی از آنها می‌توانند در کنار درمان‌های دارویی موثر باشند.

بسیاری از خانواده‌ها از اسم آلزایمر هراس دارند و وقتی اسم این بیماری به میان می‌آید، تصویری که در ذهنشان نقش می‌بندد، بیماری است که از نظر روحی هیچ‌گونه تعادلی ندارد و طبیعتا سبب آزار و اذیت فراوانی برای خانواده خود می‌شوند، از این‌رو برای این که به چنین دردسرهایی دچار نشوید به چند نکته توجه کنید.

ـ سعی کنید برای بیمارتان لحظاتی را پدید آورید که مدام خاطرات گذشته بویژه خاطرات مربوط به حافظه کوتاه‌مدت خود را به یاد بیاورد. گرفتن عکس، نوشتن خاطره و نشان دادن آلبوم‌های خانوادگی همگی تکنیک‌های یادآوری خاطرات گذشته است.

ـ همیشه با لحنی آرام با بیمارتان صحبت کنید و فراموش نکنید آرامش روحی ـ روانی برای این دسته از بیماران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. محل خواب بیمار جای آرام و ساکتی باشد و خواب بیمار مختل نشود.

ـ حل جدول، دیدن فیلم، خواندن کتاب و رمان و دید و بازدید با اقوام دور و نزدیک در حفظ روحیه و از آن مهم‌تر تقویت حافظه کوتاه‌مدت وی بسیار موثر است.

ـ حبس کردن بیمار در یک اتاق تنگ و تاریک و قطع رابطه با وی اشتباه مطلق است. این گونه رفتارها حال بیمار را وخیم‌تر می‌کند.

5 ـ بیمار را مجبور کنید ساعاتی منظم را در طول روز، یک فعالیت ورزشی هوازی و سبک را در برنامه خود قرار دهد.

اگر شما یک بیمار مبتلا به آلزایمر هستید و از بیماری خود آگاهی دارید، اصلا جای نگرانی نیست. در کنار درمان‌های خود به نکات زیر توجه کنید و از امروز برنامه‌ای برای اجرایی کردن آن بریزید.

ـ مغز خود را در هر حالتی فعال نگاه دارید. در طول روز ساعاتی منظم را برای مطالعه، ساعاتی برای بازی‌های فکری همچون شطرنج، رفتن به پارک، حل جدول و هر کار پویایی که مغز شما را به چالش می‌کشد، اختصاص دهید.

ـ در اسرع وقت یک جمع دوستانه برای خود تشکیل دهید، حال این جمع از همسن و سالانتان در محیط پارک یا هر جمع دیگری باشد.

ـ رژیم غذایی سالم و بدون چربی و نمک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. مصرف هر گونه فست‌فود، غذای چرب، نمک زیاد و گوشت قرمز باید حذف و به جای آن رژیم‌های غذایی پرفیبر و سبزیجات جایگزین شود.

ـ انجام یک فعالیت ورزشی منظم و سبک، پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و شنا از بهترین نمونه‌ها برای فعال بودن مغز است.

ـ آزمایش کامل توسط یک متخصص داخلی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های جسمی همچون فشار خون، قند و... به دلیل افزایش سرعت پیشرفت آلزایمر به جای خود لازم است که توصیه می‌شود هر 6 ماه تا یک سال انجام شود.

ـ مراقب حوادث رانندگی باشید. به دلیل احتمال بروز برخی علائم حاد مغزی پیشنهاد می‌شود در موارد شدید بیماری از رانندگی شخصی فرد بیمار جلوگیری به عمل آید.

دکتر شیرین فرجی گودرزی