مصرف زیاد بنزین؛ متهم کیست؛

در سال 1357 مصرف بنزین در ایران 5028 میلیون لیتر و تولید آن 5092 میلیون لیتر گزارش شد و خبری نیز از واردات نبود.
بعد از آن در سال 1368 که مصرف بنزین به 4537 میلیون لیتر و تولید آن به 4542 میلیون لیتر رسید، سالانه 438 میلیون لیتر نیز واردات داشتیم.
این روند همچنان سیر صعودی خود را ادامه داد و در سال 81 مصرف بنزین به 18446 میلیون لیتر و تولید آن به 14053 میلیون لیتر افزایش یافت و واردات آن نیز به رقم 3802 میلیون لیتر رسید.
از سال 1359 به دلیل سهمیه بندی ، مصرف بنزین کاهش می یابد و دوباره از سال 69 که بنزین با قیمت 50 ریال در هر لیتر توزیع می شود، رشد مصرف نیز به دلیل تقاضای انباشته شده مردم افزایش می یابد.
اینک نیز با بحرانی شدن مصرف بنزین در کشور، وزارت نفت با ابراز نگرانی اعلام می کند با ادامه این روند سال بعد باید 200/2 میلیارد دلار صرف واردات بنزین کنیم که در 5 سال آینده این رقم دست کم به 10-15 میلیارد دلار افزایش می یابد.
علاوه بر این با افزایش بی رویه باید به ظرفیت لوله ها، بنادر، کشتیهای نفتکش ، تانکرهای نفتکش و سایر امکانات اضافه شود.
از سوی دیگر، اگر هم بخواهیم نیاز بنزین در داخل مرتفع شود، چنانچه در بهینه سازی تولید و مصرف آن هیچ حرکتی صورت نگیرد، مجبوریم ظرف 20 سال آینده ، سالانه یک پالایشگاه در کشور ایجاد کنیم.
طی برنامه سوم توسعه اقتصادی تاکنون هیچ پالایشگاهی در کشور احداث نشده است ؛ چراکه برای احداث آن نیاز به سرمایه گذاری بزرگ بود و از طرفی این فعالیت سودآوری هم نداشت.
لذا بخش خصوصی هم وارد این قضیه نشد. شاید یکی از دلایل عدم سرمایه گذاری دولت در احداث پالایشگاه ها همین غیراقتصادی بودن این نوع فعالیت ها باشد.
در نتیجه نمی توانیم در سالهای آتی برای افزایش تولید داخلی خیلی خوشبین باشیم. شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران (اتیان) به نقل از مشاور مدیرعامل پالایش و پخش در این زمینه گزارش کرد، بهره وری پالایشگاه ها و عدم آموزش تخصصی نیروی انسانی در کشور ما موجب سوددهی بسیار پایین پالایشگاه های کشور است.
وی معتقد است: در دیگر کشورها به دلیل اهداف استراتژیک ، ترجیح می دهند به جای خرید فرآورده های نفتی از خارج ، با احداث پالایشگاه فرآورده های مورد نیاز را در داخل تولید کنند و در موارد اضطراری ، کمبود آن را از خارج تامین نمایند؛ اما در ایران این مساله به دلیل خاص رعایت نمی شود که این موضوع قابل توجه است. ایالات متحده امریکا بزرگترین مصرف کننده بنزین در جهان است.
مصرف روزانه بنزین در امریکا حدود یک میلیارد و 300میلیون لیتر در روز است که به تنهایی 43 درصد بنزین جهان را تشکیل می دهد. ژاپن دومین مصرف کننده بنزین جهان است که سهم آن در کل جهان 3/5 درصد است.
چین ، کانادا، آلمان ، روسیه و مکزیک در مقامهای بعدی قرار دارند. براساس این آمار کشور ما در بین 106 کشور جهان با مصرف روزانه 45/12 میلیون لیتر در مقام دوازدهم قرار دارد که 6/1 درصد مصرف بنزین در جهان را داراست و این میزان تقریبا با کشورهایی چون فرانسه برابری می کند.
این در حالی است که تعداد خودروهای فرانسوی با تعداد خودروهای موجود در کشور قابل قیاس نیست. براساس این جدول هند در ردیف بیستم قرار دارد که جمعیت آن چندین برابر کشور ماست و اخیرا برای صادرات بنزین نیز برنامه ریزی کرده است.

سرانه خودرو در کشورهای مختلف

براساس آمار ژاپن بیشترین خودروی جهان را داراست و به طور متوسط سرانه خودرو برای هر ژاپنی 5/1 نفر و برای هر امریکایی 2 نفر است.
این در حالی است که سرانه خودرو در کشور ما به ازای هر 17 نفر یک خودروست. در مقایسه میان آمار درمی یابیم که مصرف بنزین ما در مقایسه با تعداد خودروهایمان به مراتب بیش از آنهاست.
همچنین در مقایسه با ژاپن که 148 میلیون خودرو در حال تردد دارد، ما تنها 7 میلیون خودرو داریم ، باتوجه این که راهها و جاده های ژاپن به دلیل مجمع الجزایر بودن هم کمتر از ماست ؛ اما این پرسش مطرح است که چرا بحران مصرف سوخت و معضل ترافیک ما بیش از آنهاست.

مقصر کیست؛

در سالهای اخیر ، هم تولید خودرو در داخل رشد چشمگیری داشته و هم بازار مصرف برای آن موجود بوده است. علاوه بر آن خودروسازان نیز سالانه برنامه تولید خود را به دولت اعلام کرده اند ؛ اما انتقاد مردم به خودروسازان داخلی دو برابر بودن سرانه مصرف سوخت خودروی خارجی است.
همچنین سازمان بهینه سازی مصرف سوخت کشور نیز متوسط مصرف سوخت برای هر خودرو در صد کیلومتر را در کشورهای پیشرفته 7 لیتر و در ایران 13 لیتر اعلام کرده اند.
همچنین آمارها حکایت از آن دارد که از 3 میلیون و 800 هزار دستگاه خودروی فعال در سطح کشور بیش از 40 درصد آنها بیش از 20 سال عمر دارند ، یعنی 5/1 میلیون خودروی فرسوده در شهرها تردد می کنند و بالاخره ما در آمار سرانه خودرو از آخر جدول در مقام 10-11 قرار داریم ، یعنی در رتبه 96.
این در حالی است که در مصرف بنزین مقام دوازدهم از اول جدول را کسب کرده ایم. در این میان ، تنها ایران خودرو که دانش فنی آن متعلق به 35 سال پیش است ، متهم پرونده قطور رشد مصرف بنزین نیست ؛ بلکه عوامل دیگری مثل ، قاچاق بنزین ، نبود فرهنگ ترافیک ، افزایش زمان معطلی در ترافیک و عدم سازماندهی شهرهای بزرگ ، ساختار خیابان ها و رفتار رانندگان ، قدیمی بودن سیستم جایگاه های پمپ بنزین و غیره نیز نقش زیادی در افزایش مصرف بنزین دارند.
دولت ، بزرگترین مصرف کننده بنزین دولت با داشتن شبکه وسیع از خودروهای سواری و سرویس ادارات مختلف ، خود یکی از بزرگترین مصرف کنندگان به شمار می رود.
از طرفی خودروی پرمصرف مثل پاترول و پیکان های فرسوده در اختیار بسیاری از نهادهای دولتی است.
شبکه 5 چندی پیش ، مصاحبه ای با کارشناسان اقتصادی در این زمینه انجام داد که یکی از کارشناسان اعلام کرد: یارانه 2 بار پرکردن باک پاترول با ظرفیت 150 لیتر برابر با قیمت برنج مصرفی یکسال یک خانوار 4 نفره در سال است.
از طرفی دولت بسیاری از پیکان های فرسوده خود را که مستهلک شده اند ، از طریق مزایده به کارمندانش واگذار می کند و به جای این که این خودروها را از چرخه حمل ونقل خارج کند ، آنها را از این دست به آن دست می کند.

قاچاق بنزین انگیزه ای برای افزایش قیمت

چندی پیش روزنامه ایران از قاچاق روزانه 100 هزار لیتر بنزین در مشهد خبر داد.
براساس این گزارش ، شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی مصرف روزانه بنزین را 57 میلیون لیتر می داند. در حالی که برخی از کارشناسان معتقدند با توجه به خودروهای موجود، مصرف روزانه بنزین حداکثر 48 میلیون لیتر است.
اما این موضوع هنوز مشخص نیست که چگونه تانکرهای بزرگ نفت با این ابعاد وسیع دور از چشم ناظران دولتی سوخت را قاچاق می کنند؛
آیا با نظارت وسیع تر دولت این معضل قابل حل نیست؛
همچنین گفته می شود قیمت بنزین در ترکیه بیش از 800تومان ، در عربستان 200 تومان و در سایر کشورهای منطقه نظیر پاکستان ، امارات و افغانستان ، بیش از قیمت ماست ؛ البته بجز کویت ، که قیمت بنزین آن به مراتب کمتر از ایران است ، مسوولان کشور معتقدند با حذف یارانه و افزایش قیمت ، بنزین ما هم به قیمت منطقه عرضه می شود که دیگر انگیزه ای برای قاچاقچیان وجود نخواهد داشت.
گفتنی است ؛ مهندس آقایی ، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ، قیمت تمام شده بنزین وارداتی را 2هزار ریال و بنزین تولید داخلی را هزار و 800 ریال اعلام کرد.

ما را با همسایه ها مقایسه نکنید

کشور ما به لحاظ اقتصادی و موقعیت استراتژیک ، تفاوت بسیاری با کشورهای منطقه دارد.
به دلیل پایین بودن درآمدهای مردم و 2 شغله بودن آنها، گران شدن بهای بنزین ، فشارهای سنگینی به لحاظ معیشتی بر این خانوارها وارد می سازد و چون نظارت شایسته ای بر قیمتها وجود ندارد، قیمت سایر کالاها تحت تاثیر گران شدن کرایه حمل ونقل و بنزین افزایش می یابد.
از طرفی این امر نگرانی مردم را نیز موجب می شود.
بالاخره کارشناسان اعتقاد دارند بحران مصرف بنزین باید در مدل خویش حل شود و هر عاملی که در این پدیده نقش دارد، به همان اندازه باید تغییر یابد و برنامه ریزی بلندمدت در مورد آن اعمال شود.
در غیر این صورت دولت برای حل یک مساله بار سنگین افزایش قیمتها را بر دوش ملت خواهد انداخت.

روح انگیز محمدی