موضوع‌شناسی «زندگینامه‌های داستانی» دفاع مقدس

نخستین کتاب «زندگینامه» درباره جنگ در سال1359 منتشر شده است. این کتاب را سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی به مناسبت چهلمین روز شهادت محمد منتظر قائم‌ (فرمانده سپاه پاسداران یزد) که در جریان بمباران هواپیماها و بالگردهای امریکایی به شهادت رسید، منتشر کرد .

‌کتاب پس از مقدمه‌، زندگینامه شهید محمد منتظر قائم را از تولد تا دوران جوانی‌، زندان و مبارزات وی بر علیه رژیم پهلوی‌، جهاد علیه ضدانقلاب در کردستان و علیه اشرارو ضد انقلاب در کویر یزد و نحوه شهادت وی ارائه داده است‌. محمد منتظر قائم در جریان بمباران هواپیماها و بالگردهای امریکایی به شهادت رسید. در همین سال کتاب دیگری را سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی با عنوان یادواره 2 مجاهد شهید در جنگ تحمیلی با کفار بعثی برادر شهید سیدضیاء گلدانساز و برادرشهید سیدعلی راشدی منتشر کرد.

از نگارش نخستین زندگینامه بیش از دو دهه می‌گذرد. کارنامه این قالب نشان می‌دهد رشد کمی و کیفی آن سرعت قابل توجهی دارد. زندگینامه داستانی از پر کاربرد ترین نوع در حوزه ادبیات جنگ بحساب می‌آید که شامل موضوعات بسیار متنوعی است.

از جمله موضوع‌های زندگینامه داستانی روایت زندگی سرداران شهید جنگ تحمیلی است. فرماندهان رده‌های بالای نظامی ازجمله این آثار هستند. بسیاری از این آثار توسط داستان‌نویسان معاصر نوشته شده است. از آن جمله: «انار و آیینه‌» که سمیرا اصلان‌پور آن را نوشته است. این کتاب شامل‌ سرگذشت‌نامه و خاطراتی از سردار شهید حسین تاجیک‌، فرمانده گردان است که در 6 فصل تنظیم شده‌است‌. فصل اول خاطرات پدر و مادر؛ فصل دوم خاطرات عموی شهید که به ایشان بسیار نزدیک بوده و خود آزاده می‌باشد؛ فصل سوم خاطرات برادر کوچکتر شهید که ایشان هم در جبهه مجروح شده‌؛ فصل چهارم خاطرات همسر شهید؛ فصل پنجم خاطرات سردار قاسم ‌سلیمانی، فرمانده لشکر 41 ثارالله و فصل ششم خاطرات کوتاهی از اقوام و دوستان شهید می‌باشد.

«اینجامجنوناستبگوشم‌»نوشته«حسن‌ بنی‌عامری‌» زندگی سردار شهید سیدحمید میرافضلی، مسوول محور اطلاعات قرارگاه کربلا است که در اسفند 62 در جزیره مجنون به همراه شهید همت به شهادت رسید. کتاب در 13 قسمت تنظیم شده است.

«بلوچ گریه نمی‌کند» نوشته «داوود امیریان» چهار روایت از زندگی «علی معمار( »مسوول قرارگاه جنوب استان سیستان و بلوچستان‌) است که به نقل از «حاج اصغر معمار حسن‌آبادی‌، حسن نوری‌، فاضل بلوچی و ملک قاسمی‌» نقل‌شده است‌. او در دامن انقلاب رشد کرد و به صف پاسداران انقلاب اسلامی پیوست‌. در هنگام شروع جنگ‌، سن او کم بود، لذا برای اعزام به جبهه پذیرفته نشد تا این که بسیج او را برای جنگیدن با اشرار انتخاب کرد. او 14 سال تمام در خاک محروم استان سیستان و بلوچستان در میان بلوچ‌ها زندگی کرد و با اشرار مبارزه کرد و سطح زندگی وی هرگز از سطح زندگی مردم عادی بلوچ بالاتر نرفت‌. در سال 1361 از طرف سپاه سیستان و بلوچستان در عملیات «والفجر یک‌» شرکت کرد. او در دی ماه 1373 به کمین اشرار افتاد و شهید شد.

«پرنده و تانک‌» نوشته «احمد دهقان» ‌براساس زندگی سردار شهید میرقاسم میرحسینی‌، جانشین فرمانده لشکر 41 ثارالله نوشته شده. او در عملیات بیت‌المقدس‌، عملیات رمضان و بسیاری‌ عملیات دیگر شرکت داشت و سرانجام در دی ماه 1365 در عملیات کربلای پنج در شلمچه به شهادت رسید.

از این دست آثار باز هم می‌توان به کتاب «به سوی کرانه‌های آبی‌» نوشته «فرزام‌شیرزادی»، «ستاره من‌» نوشته «راضیه تجار» ،«تل آتشین» نوشته «محمدرضا محمدی‌پاشاک» و... اشاره کرد.

همچنین برخی از این زندگینامه‌ها حاصل گفتگو با همسران آن شهیدان تدوین شده است. «چمران‌: به روایت همسر شهید» از «حبیبه جعفریان‌. »این کتاب ما را با زندگی و شرح احوال شهید «مصطفی چمران‌» از زبان همسر لبنانی آن شهید آشنا می‌کند. وی از زمان آشنایی‌اش با شهید چمران در لبنان‌، چگونگی ازدواجشان‌، برخی اتفاقات تلخ و شیرین در زندگی مشترک‌، ابعاد گوناگون زندگی علمی‌، سیاسی‌، هنری‌، فکری و اجتماعی چمران و شهادت او سخن می‌گوید. دکتر چمران سرانجام پس از یک عمر مجاهده و مبارزه در 31 خرداد 1360 در جبهه‌های جنگ تحمیلی به شهادت رسید. کتاب با عکس تابلوی نقاشی از شهید چمران و عکسهایی از او در مراحل مختلف مبارزه در لبنان و ایران به پایان می‌رسد.

«حمید باکری به روایت همسر شهید» باز هم از «حبیبه جعفریان‌» و «دقایقی‌: به روایت همسر شهید» به قلم علی مرج ،«دل دریایی»‌ نوشته الهه بهشتی و... البته این نوع آثار شامل همه گروه‌های درگیر جنگ می‌شو د مثل ارتش، سپاه، جهاد، کمیته و...

از موضوع‌های دبگر قالب «زندگینامه داستانی» روایت زندگی شهدای روحانی رزمنده است. «آن نامه‌ها که از بهشت می‌آیند» زندگینامه داستانی شهید محمود ساعتیان (الهی‌) فرمانده‌ گردان امام علی(ع‌) از تیپ الغدیر یزد است که محمدرضا محمدی پاشاک آن را نوشته است.

«ایوب عشق» نوشته «محمدعلی محمودی‌»که سرگذشت زندگی شهید روحانی حجت‌الاسلام علی مزاری‌ است‌. او امام جمعه ‌زاهدان بود و علی‌رغم مسوولیت‌های فراوان‌، حضوری مستمر در جبهه‌های جنگ داشت‌.

«پرواز خونین»، نوشته فخرالدین صابری‌. در این کتاب‌ به مناسبت دومین سالگرد شهادت حجت‌الاسلام والمسلمین شهید حاج‌شیخ ابوالقاسم رزاقی‌، خلاصه‌ای از فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی و ویژگی‌های اخلاقی و فکری و دیدگاه‌های شهید نوشته شده ‌است‌.کتاب شامل 6 بخش است که در بخش اول‌، پیام حضرت امام خمینی‌(ره‌) به مناسبت شهادت 40نفر از خدمتگزاران راستین اسلام‌، از جمله شهید حجت‌الاسلام محلاتی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی و شهید حجت‌الاسلام رزاقی (که در حمله به هواپیمای مسافربری آسمان توسط جنگنده‌های رژیم عراق در نزدیکی اهوازبه شهادت رسیدند) آغاز می‌شود و پس از شرحی درباره زندگی شهید و فعالیت‌ها و حضور وی در جبهه‌های نبرد (بخش دوم‌)، با بیان ویژگی‌های اخلاقی وی (بخش سوم‌) و دیدگاه‌ها‌(بخش چهارم و پنجم‌) و سخنانی از مادر وهمسر و فرزندان شهید و وصیتنامه وی در بخش ششم به پایان می‌رسد. عکس‌هایی از شهید نیز در پایان کتاب ‌آمده است‌.

همچنین می‌توان به کتاب‌های دیگری از جمله مجموعه «شهدای روحانیت در جبهه‌» در چهار جلد اشاره کرد که در آن سرگذشتنامه روحانی‌های شهید جمع‌آوری شده است: «پرواز در پرواز» نوشته «مسعود انصاری‌راد»، «روح آسمانی‌» نوشته «مجید حسین‌زاده‌»، «روشن‌تر از آبی» نوشته «فرزام شیرزادی»، «ستاره‌های صبح طولانی‌» نوشته «اصغر فکوری‌»، «سردار» نوشته «کرامت یزدانی‌»، «سرو سجود» نوشته «حمید سجادی‌منش‌وعلی دره‌شوری‌»و...

جهاد سازندگی یکی از نهاد‌های فعال جنگ بوده که نقش مهمی در سالهای جنگ داشته. «آنکه گفت‌، آری» براساس زندگی سردار جهادگر شهید فرید فریدنیا توسط عبدالصاحب رومزی‌پور نوشته شده است. «سایه‌ای از خویش» نوشته نصرالله دارنده که زندگی فرمانده جهادگر، حاج محمدحسن کسایی را باز می‌گوید. «سنگرساز بی سنگر» نوشته نصرت‌الله محمودزاده که زندگینامه و خاطرات جهادگر شهید مهندس محمدتقی رضوی است‌.

«مردی بر فراز دژ» نوشته جعفر کاظمی که زندگی «شهید حجت ملاآقایی، ‌فرمانده گردان مهندسی رزمی سیدالشهدا(ع‌) است. همچنین می‌توان از مجموعه «معراج» در شش مجلد که یادواره شهدای جهادگر است، نام برد.

همچنین زندگینامه‌های ارتشیان شهید هم از جمله موضوع‌های مهم این قالب محسوب می‌شود. این آثار اغلب رده‌های بالاتر ارتش را شامل می‌شود. زندگینامه خلبان‌‌های شهید از آن جمله است.

«اعجوبه قرن» تالیف گروه پژوهش و نگارش انتشارات عقیدتی - سیاسی نیروی هوایی ارتش‌که زندگینامه شهید سرلشکر خلبان مصطفی اردستانی را باز می‌گوید.

«انتخابی دیگر» تالیف علی‌محمد گودرزی‌، حمید بوربور، اباصلت رسولی‌ که در سه فصل خاطرات سرلشکر خلبان علیرضا یاسینی را روایت می‌کند.

«اوج پرواز» نوشته ماه‌منیر کهباسی زندگینامه خلبان شهید «سرلشکر عباس بابایی‌» است‌. همچنین می‌توان از «پاکباز عرصه عشق‌» نوشته سرهنگ علی‌اکبر نام برد که زندگی سرلشکر شهید منصور ستاری، فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری‌اسلامی ایران را باز گفته است. «صیاد دلها» نوشته احمد حسینی از زندگی شهید سپهبد صیاد شیرازی تدوین شده است. همچنین می‌توان از «نیلوفر کویر نوشته زهره‌یزدان‌پناه‌، «صحیفه ابرار» نوشته علی آقاغفار (زندگینامه شهدای نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران)،«صحیفه امواج‌» نوشته امیرمعصومی (زندگینامه شهدای نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران‌)،«صحیفه پرواز» از دفتر ادبیات و هنر مقاومت شامل زندگینامه 62 نفر از شهدای هوانیروز نام برد‌.

همچنین زندگینامه‌های هنرمندان شهید هم از جمله کتاب‌های مهم این قالب محسوب می‌شود. شهید سید مرتضی آوینی از جمله هنرمندانی است که چندین کتاب درباره او نوشته شده است. «شهید آوینی»نوشته حبیبه جعفریان‌ همچنین کتاب «سیری در زندگی‌، آثار و اندیشه‌های سید شهید اهل قلم‌، سید مرتضی آوینی‌» تلاشی از گروه ‌تحقیقات و معارف اسلامی جبهه فرهنگی شهید آوینی‌، «با یوسف شهید» ذکرواره نخستین شهید ادبیات کودک و نوجوان انقلاب اسلامی‌، یوسف‌ ملک‌شامران‌ نوشته کیوان الچیان‌، محمد صلیب که شامل زندگینامه‌، اشعار، آثار و بخش هایی از وصیتنامه و خاطرات شهید است‌، «سوار سمند سپیده‌» زندگینامه‌، وصیتنامه و آثاری از شهید جلال نوبهار، «خبرنگار روزنامه ‌اطلاعات» نوشته فرشاد فرشته حکمت‌، «می‌رویم تا خط امام بماند» زندگینامه و مجموعه آثار شهید مهدی رجب‌بیگی و... البته زندگینامه‌ها را می توان از منظر‌های دیگری هم تقسیم کرد. ضرورت بررسی این قالب ادبی پژوهش عمیق و گسترده‌ای را طلب می‌کند.