جشن تولد 10 سالگی برای دژ فضایی زمین

چندی پیش نمایندگان بیش از 15 کشور جهان که هر یک سهمی در طراحی و ساخت این ایستگاه فضایی داشته‌اند، گردهم آمدند تا دهمین سالگرد این ایستگاه فضایی را جشن بگیرند. با این حال بخوبی می‌توان متصور شد که شمار اندکی از آنها شکل‌گیری واقعی این سازه عظیم فضایی را در ذهن خود متصور شده بودند. در بیستم نوامبر سال 1998 اتاقک کوچکی به نامZarya  از پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان به مدار زمین پرتاب شد تا سرآغازی امیدوارکننده برای شروع پروژه ساخت عظیم‌ترین سازه فضایی جهان باشد.

100 هزار نیروی متخصص در خدمت ایستگاه فضایی بین‌المللی

ایستگاه فضایی بین‌المللی که بر خلاف تصورات اولیه بیشتر افراد فاصله چندان زیادی از زمین ندارد و در فاصله تقریبی 240 مایلی، رو به زمین و زوایای تاریک منظومه شمسی قرار گرفته است، یکی از عالی‌ترین نمادهای همکاری‌های تحقیقاتی  فضایی در سطح بین‌المللی به حساب می‌آید.

ناسا، آژانس فضایی فدرال روسیه، آژانس فضایی کانادا، آژانس اکتشافات هوا  فضای ژاپن و 11 کشور اروپایی بلژیک، دانمارک، آلمان، ایتالیا، هلند، نروژ، اسپانیا، سوئد، سوئیس و انگلیس در قالب آژانس فضانوردی اروپا هر یک سهمی تعیین شده و از پیش برنامه‌ریزی شده در تکمیل ایستگاه فضایی بین‌المللی داشته‌اند. نکته جالب توجه این است که بیش از 100 هزار دانشمند، متخصص و کارمند معمولی در آژانس‌های مختلف 37 ایالت آمریکا و گوشه‌وکنار جهان به صورت دائم و نیمه‌وقت درگیر این پروژه عظیم فضایی هستند.

مایک سافردینی، مدیر برنامه ایستگاه فضایی بین‌المللی می‌گوید: امروز اگر به ایستگاه فضایی نگاه کنید، قابلیت‌ها و ابعاد آن حیرت‌آور به نظر می‌رسد؛ اما این حیرت زمانی بیشتر می‌شود که برای تکمیل ساخت آن ده‌ها هزار نفر بر تفاوت‌های نژادی، زبانی، جغرافیایی و فکری خود غلبه کرده و در قالب تیمی بزرگ تنها به ادامه ساخت آن فکر کرده‌اند.

تاریخ چه می‌گوید؟

تنها چند هفته پس از اختصاص بودجه‌های مورد نظر از سوی آمریکا، مدل فضاییZarya  که از سوی متخصصان روسی ساخته شده بود، به وسیله یک فروند شاتل از بایکونور قزاقستان به فضا پرتاب شد. اکنون 10 سال از آن روزها می‌گذرد و وزن این توده فلزی عظیم پس از ده‌ها بار انجام مونتاژهای گوناگون به 310 تن رسیده است.

از آن گذشته حجم فضای داخلی این ایستگاه نیز هم‌اکنون بیش از 25 هزار فوت مربع است که شاید بتوان آن را با یک آپارتمان 5 خوابه مقایسه کرد. از این رو اکنون زندگی طولانی مدت برای چندین فضانورد بسیار دلپذیرتر از چند سال گذشته شده است. از زمانی که مدل اولیه فضاییZarya  به عنوان مرکز اولیه فرماندهی و کنترل به مدار پرتاب شد، 29 مأموریت دیگر نیز با هدف انجام الحاقات و افزایش ابعاد ساختاری این ایستگاه فضایی انجام شده که 27 مورد آنها با استفاده از شاتل‌های پیرو و دو مورد نیز با یاری گرفتن از پرتاب‌های روسی صورت گرفته است.

دیدار در فضا و آمارهایی خواندنی

تاکنون 167 فضانورد به نمایندگی از 15 کشور جهان از این سازه دیدنی بازدید کرده‌اند. اما در کنار این بازدیدها بررسی برخی آمار و ارقام خالی از لطف نخواهد بود. از سال 2000 میلادی که نخستین خدمه ایستگاه فضایی وارد آن شدند، بالغ بر 19 هزار وعده غذایی در آن خورده شده است. در همین مدت 114 پیاده‌روی فضایی در اطراف ایستگاه فضایی انجام شده که مهم‌ترین نتیجه آن افزایش طول این سازه به نزدیک 88 سانتیمتر بوده است.

از آن گذشته، گستره صفحات خورشیدی این ایستگاه از زمان آغاز حیاتش به 28 هزار و 800 فوت مربع رسیده است که اگر در کنار هم قرار بگیرند براحتی می‌توانند 6 زمین بسکتبال را بپوشانند.

همچنین بر اساس اندازه‌گیری‌های دقیقی که صورت گرفته است، در دهمین سالگرد آغاز به کارISS ، این ایستگاه فضایی تاکنون 57 هزار و 309 بار دور زمین چرخیده است که مسافتی بسیار طولانی و بالغ بر یک میلیارد و 432 میلیون و 725 هزار مایل می‌شود. نکته جالب توجه این است که اگر ایستگاه فضایی این مسافت را در مسیری مستقیم به جای گردش انحنادار به دور زمین طی می‌کرد، هم‌اکنون از مدار پلوتو نیز گذشته بود و در آستانه خروج از مرزهای منظومه شمسی قرار داشت.

تحقق رویا از نزاع تا مشارکت جهانی

آلن تیرکتل، مدیر برنامه ایستگاه فضایی بین‌المللی در آژانس فضانوردی اروپا معتقد است: 60 سال پیش مردم اروپا جنگ‌های خونینی را علیه یکدیگر تجربه کردند. اما اکنون آنها روی به تعامل و همکاری با یکدیگر آورده و مراحل پایانی ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی را می‌توان مثالی روشن در این زمینه برشمرد. اروپا و آمریکا  2 دهه سخت دوران جنگ سرد را نیز متحمل شدند؛ با این حال اکنون به نظر می‌رسد شرایط برای توسعه همکاری‌های فضایی بهتر از گذشته شده باشد! ایستگاه فضایی بین‌المللی 19 تأسیسات فوق‌مدرن تحقیقاتی دارد از جمله 9 تأسیسات مورد حمایت آمریکا، 8 مورد تحت حمایت اسا و 2 مورد در اختیار آژانس هوا  فضای ژاپن  با این حال آمریکا در سال 2005 و با به تصویب رساندن قانونی، بخش آمریکایی ایستگاه فضایی را به عنوان نخستین آزمایشگاه ملی این کشور در خارج از زمین اعلام کرد و در ادامه از سایر کشورها، آژانس‌ها و محافل آکادمیکی و خصوصی جهان برای استفاده از آن دعوت به عمل آورد.

گرانقیمت‌ترین دستگاه تصفیه آب جهان خوب کار نمی‌کند!

تأمین آب آشامیدنی برای ساکنان ایستگاه فضایی بین‌المللی یکی از چالش‌برانگیزترین برنامه‌های ناسا و سایر شرکای آن در راه‌اندازی این ایستگاه فضایی بوده است که در نهایت و با صرف 154 میلیون دلار، دستگاه تصفیه آب از ادرار به عنوان راه‌حل قطعی و رفع مشکل تأمین آب فضانوردان در این ایستگاه ارائه شد.

اما به نظر می‌رسد تأمین آب آشامیدنی مناسب برای فضانوران همچنان دلمشغولی اصلی مقامات ناسا باشد، چون این دستگاه خوب کار نکرده و حتی تا ازکارافتادگی کامل نیز پیش رفته است. علت اصلی اختلال در کار این دستگاه از کار افتادن یکی از موتورهای داخلی آن است تا آنجا که شاتل ایندیور که بتازگی از ایستگاه فضایی به زمین بازگشته، نمونه‌هایی از ادرار تصفیه شده این دستگاه را با خود به زمین آورده است تا متخصصان را از کیفیت آب به دست آمده از آن مطمئن سازد.

ایستگاه فضایی بین‌المللی از آغاز حیات تا به امروز

شکل‌گیری پیکره عظیم ایستگاه فضایی بین‌المللی امروزی از این اتاقک کوچک آغاز شده است. Zarya که تنها به اندازه اتوبوسی کوچک بود، در سال 1998 راهی مدار زمین شد تا در یک دهه بعد پذیرای بخش‌های مختلف دیگری از ایستگاه فضایی باشد.

پیش از آن‌که ایستگاه فضایی بتواند از نخستین سری از فضانوردان پذیرایی کند، نیاز بود تا به امکانات خاصی مجهز شود. در تصویر شماره 2 که به اکتبر سال 2000 مربوط می‌شود کوچی واکاتا، فضانورد ژاپنی را می‌بینیم که در حال غوطه‌ور شدن در اتاقکZvezda  است. در آن زمان خدمه مأموریت 92STS- تقریبا تمام امکانات لازم برای فعالیت و اقامت فضانوردان در ایستگاه فضایی را به آن منتقل کرده بودند. این رویداد تاریخی در دوم نوامبر سال 2000 روی داد، روزی که بیل شفرد، یوری گیزنکو و سرگئی کریکالف دریچه ورودی ایستگاه فضایی را باز کردند.

کمی بعد از ورود نخستین تیم از فضانوردان، خدمه مأموریت اکتشافاتی 97STS- نیز وارد ایستگاه شدند و داربست 6P  را که شامل نخستین سری از صفحات عظیم خورشیدی بود، در ایستگاه نوپا نصب کردند. این داربست و صفحات خورشیدی آن انرژی خورشیدی لازم ایستگاه را تأمین کرده و از این رو طولی نکشید که مقدمات نصب نخستین اتاقک آزمایشگاهی ایستگاه فضایی آغاز شد.

در فوریه سال 2001، شاتل آتلانتیس آزمایشگاهDestiny  را به ایستگاه فضایی منتقل کرد. در تصویر شماره 4 بخوبی پیداست که بازوی رباتیکی کنترل از راه دور ایستگاه فضایی این آزمایشگاه را از محموله شاتل جدا کرده و به ایستگاه فضایی متصل می‌کند.

در ادامه پروژه بخش‌های مختلف داربست، ساختار اسکلتی آن را شکل دادند. بیشتر این بخش‌ها قطعات بزرگی هستند که تا 5/13 تن نیز وزن دارند. اما زمانی که در کنار هم قرار می‌گیرند، سازه‌ای به وسعت زمین فوتبال را تشکیل می‌دهند. در حقیقت این بخش‌های اسکلتی در یکدیگر تنیده شده‌اند تا هرچه بیشتر بر استحکام و پیچیدگی آن افزوده شده باشد. تصویر شماره 5 که در نوامبر سال 2002 گرفته شده است، جان هارینگتون و مایکل لوپز الگریا از خدمه مأموریت 113 STS -‌  را نشان می‌دهد که بر روی داربست تازه نصب شده1P  کار می‌کنند. نصب دقیق این داربست، سیستم ریلی بدنه ایستگاه فضایی را فعال کرد تا فضانوردان براحتی از آن برای حرکت در بدنه ایستگاه استفاده کنند.

این تصویر دیدنی توسط خدمه شاتل آتلانتیس و در آگوست 2005 و در راه بازگشت به زمین از ایستگاه فضایی بین‌المللی گرفته شده است. دراین تصویر ایستگاه فضایی که تقریبا به میانه راه پروژه ساخت خود رسیده است در پس زمینه تاریک اعماق فضا و در امتداد افق زمین دیده می‌شود . در تصویرشماره 6 که یکی از دیدنی‌ترین و هیجان‌برانگیزترین تصاویر مربوط به ساخت ایستگاه فضایی بین‌المللی است، اسکا پارازینسکی در مأموریتی اضطراری و در قالب مأموریت 120STS-  اکتبر 2007، صفحه خورشیدی آسیب‌دیده ایستگاه را تعمیر می‌کند.

الحاق آزمایشگاه اروپایی کلمبوس به ایستگاه فضایی، یکی از نقاط عطف فرآیند تکمیل این ایستگاه بوده است. در تصویری که در فوریه 2008 گرفته شده، خدمه مأموریت 122STS-  آزمایشگاه کلمبوس را در حالی که به ایستگاه فضایی متصل شده است، رها کرده و به زمین بازمی‌گردند.

در مارس سال 2008 فضانوردان موفق به اتصال ربات بزرگی به نامDextre  به بدنه خارجی ایستگاه شدند. این ربات که دارای 2 بازوی بزرگ است، با هزینه 200 میلیون دلاری ساخته شده و کارکرد آن صرفه جویی قابل توجهی در عملیات‌های همیشگی فضانوردان در بدنه ایستگاه فضایی ایجاد می‌کند. همچنین با استفاده از آن بسیاری از پیاده‌روی‌های فضایی فضانوردان از برنامه حذف شده است.

... و تازه‌ترین تصویر از ایستگاه فضایی بین‌المللی است نشان می‌دهد که چیزی تا تکمیل شدن نهایی فاصله ندارد. این تصویر در مأموریت اخیر 126STS-  از ایستگاه گرفته شده است. در اینجا بخوبی پیداست که 2 نفر از فضانوردان درحال تمیزکردن و روغنکاری بخشی از مفاصل صفحات خورشیدی آلفای ایستگاه فضایی هستند. 

ایستگاه فضایی بین‌المللی اکنون شکل و شمایل از پیش برنامه‌ریزی شده خود را تقریبا پیدا کرده است و همزمان با نزدیک شدن شاتل‌ها به دوران بازنشستگی خود، ساخت‌وساز در این سازه عظیم نیز به پایان کار خود نزدیک می‌شود. بی‌شک تجربه موفق دانشمندان در ساخت این ایستگاه جرقه‌ای مطمئن برای ترسیم طرح‌هایی کلان برای توسعه اجتماعات انسانی و تحقیقاتی در گوشه و کنار منظومه شمسی به حساب می‌آید. این ایستگاه بزرگ فضایی هم‌اکنون همچون آپارتمان چند واحدی با امکانات تازه‌ای همچون 4 اتاق خواب جدید، 2 حمام فوق مدرن و حتی دو آشپرخانه تحقیقاتی است که به پایگاهی مطمئن و دوست‌داشتنی برای فضانوردان و کاوشگران فضایی تبدیل شده است.

مایک فینک، فرمانده مأموریت اکتشافاتی 18 شاتل‌ها که یکی از قدیمی‌ترین فضانوردان ناسا به حساب می‌آید، درباره این ایستگاه و تجربیات ارزشمند به دست آمده از آن می‌گوید: به لطف ایستگاه فضایی بین‌المللی، چیزهای بسیار زیادی یاد گرفته‌ایم و قصد داریم از این دانش ارزشمند برای رسیدن دوباره به ماه و در ادامه فتح مریخ بهره‌برداری کنیم.

فاطمه پورمزرعه
منابع: NASA  وUniverse Today