فارسی زبان‌فعال فضای مجازی

جام‌جم در گفت‌وگو با دکتر بهروزمحمودی بختیاری،عضو هیات علمی دانشگاه تهران و هیات تحریریه در «فصلنامه زبان‌شناسی اجتماعی»ضمن واکاوی این مسأله به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های ابزارهای جدید در حفظ زبان فارسی پرداخته است.

چرا زبان به‌عنوان یک واحد هویتی و عامل مهم در ایجاد اتحاد میان اقوام مختلف یک کشور شناخته می‌شود؟
زبان یک واحد هویتی در اجتماع برای افراد محسوب می‌شود. بسیاری از مردم جهان براساس زبان‌شان تبدیل به گروه‌های هویتی شدند. ایران به‌عنوان کشوری که مردمی با چندین زبان محلی را در خود جای داده مجموعه‌ای از اقوام مختلفی است که به زبان خاص خود صحبت می‌کنند، اما زبان فارسی توانسته این اقوام را به یک ملت تبدیل کند. یعنی زبان فارسی این امتیاز برجسته را دارد که اقوام مختلف در کنار هم را تبدیل به اقوام ایرانی می‌کند. همچنین توجه به این نکته نیز ضروری است که وجود یک زبان ملی و رسمی یک کشور منافاتی با زبان‌ها و گویش‌های محلی آن ندارد. در ایران ضمن احترامی که به زبان‌های محلی می‌گذاریم اما باورمان این است که زبان رسمی و زبان ملی آن فارسی است و مردم در نتیجه استعمار و زور فارسی‌زبان نشدند، بلکه با میل و پذیرش خودشان از این زبان استفاده کرده‌اند.
 
با توجه به تحولات چند دهه اخیر و گسترش تکنولوژی اکنون وضعیت زبان فارسی در کشور چگونه است؟
این موضوع در گفتمان‌های مختلف زبان فارسی متفاوت است. اما اگر بخواهیم تحولات اخیر و ظهور تکنولوژی را در گفتمان نوشتاری بررسی کنیم باید بگوییم که فضای مجازی در این حوزه بسیار کمک کرده است، چون در گذشته اگر فرد شاعر یا نویسنده بود برای انتشار آثارش باید به‌دنبال ناشر یا تهیه‌کننده‌ای می‌گشت اما اکنون فرد برای عرضه آثار خود می‌تواند از بستر فضای مجازی بدون نگرانی از حضور یک تهیه‌کننده پشت سر خود استفاده کند. درواقع فضای مجازی امروزه رسانه در اختیار افراد قرار داده؛ چیزی که در گذشته وجود نداشته است. 
 
پس فضای مجازی چالشی برای زبان فارسی نداشته است؟
چرا. به‌هرحال وقتی یک فضایی گسترده می‌گردد خوب و بد در آن مخلوط می‌شود و در این خوب و بد گاهی عباراتی را می‌شنویم که مخلوط شگفت‌آوری از زبان فارسی با سایر زبان‌ها به‌ویژه انگلیسی است. مثلا در گفتمان رایج نسل جدید در فضای مجازی می‌گویند: «آدمی با فلان ویژگی کنسله!» اصلا منظور از این جمله چیست؟ منظور این است که آدمی با این ویژگی‌ها مورد علاقه من نیست، درحالی‌که واژه «کنسل» در زبان انگلیسی به معنای لغوشدن است. خب، وقتی این کلمه در مورد یک انسان استفاده می‌شود کاملا غلط است، چراکه انسان که نمی‌تواند لغو شود. این نشان می‌دهد که ما واژه‌ای را از یک زبان دیگر گرفته‌ایم و براساس نیاز خود یک معنای جدید از آن ارائه کرده‌ایم و شگفتی این است که که چرا این‌قدر اصرار در استفاده از این واژه وجود دارد؟ مایی که در سرزمین‌های حس‌آمیز ادبی بزرگ شده‌ایم حالا نگران این هستیم که «وایب» ما یا «گنگ» ما خوب هست یا نه! به این دست عباراتی که در میان نسل جدید رایج شده اصطلاحا آرگو (گفتمان جوانان) می‌گویند که هرچند ادامه‌دار نیست اما به‌هرحال اکنون به خاطر فضای مجازی وشبکه‌های اجتماعی این اتفاق رخ داده است.با وجوداین درحال‌حاضر می‌توان ادعا کرد که فارسی جزو زبان‌های فعال فضای مجازی است و به نسبت برخی زبان‌های خارجی که از لحاظ امکانات و ثروت موقعیت بهتری دارند این زبان به لحاظ تولیدات محتوایی در فضای مجازی جلوتر است، چراکه یکی از روش‌های حفظ پویایی یک زبان تولید مطلب از آن زبان است. این، اتفاق مبارکی است؛ اما از آنجا که هر رشدی گاهی مشکلاتی در کنار خود دارد واژگان غریب و نامأنوسی در فضای مجازی دیده می‌شود که البته به معنای عیب زبان فارسی نیست.

یعنی گسترش واژگان جدید در فضای مجازی موجب تضعیف زبان فارسی نمی‌شود؟
بعید می‌دانم. به قول حافظ «هر چه هست از قامت ناساز بی‌اندام ماست/ ورنه تشریف تو بر بالای کس کوتاه نیست». عیب از زبان فارسی نیست، عیب از ماست که فکر می‌کنیم برای عرضه بهتر یک محصول در فضای مجازی هرقدر واژه‌های فرنگی را به کار ببریم بهتر است؛ این کار به‌نوعی باکلاسی عاریه‌ای است، چراکه پرستیژ و کلاسی که بخواهد از رهگذر مخدوش‌کردن واحدهای زبانی مادری حاصل شود ارزشی ندارد. مثلا این‌که ما بعد از سال‌ها که در کشور خودمان قهوه‌خانه داشته‌ایم می‌گوییم «برویم بیرون یک کافی (coffee) بخوریم»، این دیگر واژه‌ای نیست که تکنولوژی و اینترنت با خود آورده باشد، چراکه بسیار قبل از آن‌که این واژه‌ها ایجاد شوند مردم در قهوه‌خانه‌ها قهوه می‌خوردند و این واژه غریب نبود. برای بهبود این فضا گاهی باید از افرادی که ذی‌نفوذ هستند و فضای مجازی به آنها لقب اینفلوئنسر داده است یک مسئولیت اجتماعی در کنار درآمد هنگفت آنها سپرده شود که یکی از بخش‌های آن حفظ و پاسداشت زبان فارسی باشد. از طرف دیگر، اکنون باید این واقعیت را پذیرفت که رسانه‌های سنتی کارکرد قبل را ندارند و در برخی موارد رسانه‌های جدید از اثرگذاری بیشتری برخوردارند. بنابراین باید علاوه بر فعالیت رسانه‌های رسمی در این زمینه، بریده و چکیده این فعالیت‌ها در فضای مجازی و رسانه‌های جدید نیز منتشر شود.