ضرورت جریان‌شناسی فرهنگی برای همه

طرح اولیه امتداد با مشخص‌شدن خطوط کلی گفت‌وگوها، مبتنی بر تولید محتوای پژوهشی است تا علاوه بر محتوا  حتی تیتراژ، دکور و تمام عناصر برنامه دارای یک روح کلی و کاملا منسجم ودقیق باشد.مخاطب امتدادتمام افرادی هستندکه مصرف‌کننده محصولات فرهنگی و رسانه‌ای بوده و از آنها متأثر هستند. نگاهی کلی به سایت منسجم و به‌روز این برنامه نشان می‌دهد، محتوای برنامه قابل استفاده برای پژوهشگران، دانشجویان تحصیلات تکمیلی، پژوهشگران حوزه رسانه، پژوهشگران حوزه فلسفه و تاریخ و علاقه‌مندان به مباحث نظری است.هدف امتداداین  است که مخاطب رانسبت به پیرامون خودهوشیارتر کند تامحصولات فرهنگی وهنری والبته سرگرمی خود را آگاهانه انتخاب کنند. آشنایی با جریان‌شناسی فکری ــ فرهنگی متأخر غرب و مبانی نظری آرا و اندیشه‌های نهفته در آثار فرهنگی و هنری غرب هم،ازدیگراهدافی بوده که امتداد را تولید و روانه آنتن کرده است. برنامه امتداد در ۲۶ قسمت ۵۵دقیقه‌ای جمعه‌ها ساعت ۱۶روی آنتن شبکه چهار می‌رود. جام‌جم درگزارش پیش رو، جزئیات این برنامه رادر گفت‌وگو با تهیه‌کننده، کارگردان و کارشناس ــ میزبان آن بررسی  کرده است. 
   
آگاهی از پشت پرده‌ها!
مهدی انصاری، تهیه‌کننده و کارگردان برنامه امتداد در خصوص تولید این برنامه به جام‌جم می‌گوید: بحث کلی در برنامه امتداد، این است که فرهنگ عامه اطراف ما ــ که بیشتر در این برنامه، در قالب فیلم و سریال بررسی شده ــ یک چیز خلق‌الساعه نیست بلکه برگرفته از مبانی نظری است که پدیدآورندگان به‌عمد یا ناخودآگاه و بر اساس شرایطی که در آن زندگی می‌کردند، در آثارشان قرار داده‌اند. در برنامه امتداد، این مبانی نظری و نحوه رسیدن‌شان به مصادیق را  بررسی می‌کنیم. در عین حال، کتاب‌هایی هم توسط استادان مطرح جهانی در این رابطه نوشته شده که مرجع قرار دادیم. تلاش کردیم  با توجه به ترتیب قسمت‌ها، یک فضای تلویزیونی برای آموزش ایجاد کنیم. یعنی مخاطبی که از قسمت یک، امتداد را دنبال کند متوجه می‌شود که  خط سیری در ارائه مطالب وجود دارد. به این صورت که از ابتدا از فلسفه ذهن آغاز می‌کنیم و با صحبت از اسپیلبرگ، این را می‌گوییم که جهان او، فلسفی و ایدئولوژیک است. بعد از آن هم به‌دلیل فلسفه ذهن، سراغ اینسپشن رفتیم و بعدتر به نسبت مغز و ذهن پرداختیم. از قسمت مربوط به فشن، وارد فلسفه شدیم و از مدرنیسم شروع کردیم. یعنی حین صحبت از فشن، وارد بحث درباره مدرنیسم شدیم و مخاطب، با این مبحث آشنا می‌شود. در قسمت مربوط به ارباب حلقه‌ها هم، نقد مدرنیسم را مطرح می‌کنیم. در حقیقت هدف‌مان این بوده که حین صحبت از موضوعات، مخاطب نسبت به برخی فلسفه‌ها آشنایی پیدا کند. 
   
سرخط موضوعی مشخص 
اما نکته مشخصی که برنامه‌هایی شبیه به امتداد دارد، سرخط موضوعی مشخص است. انصاری در این‌خصوص عنوان می‌کند: فهرست موضوعاتی که قرار است در هر قسمت به آن بپردازیم، در سایت امتداد قرار گرفته و قابل جست‌وجوست. این فضا را ایجاد کردیم تا ضمن تولید یک برنامه تلویزیونی، این آشنایی نسبت به مباحث فلسفی شکل بگیرد. بیان بحث فلسفی به شکل خشک و رسمی، سخت است و تلاش کردیم مصادیق آن را مطرح کنیم. همه دغدغه ما این بود برنامه‌ای ارائه کنیم که اندیشه‌محور باشد و مخاطبان را درگیر خود کند. در عین‌حال برای بیان آن سراغ مصادیق فرهنگ عامه رفتیم.انصاری در توضیح فرم کلی برنامه هم تصریح می‌کند: در برنامه امتداد دو کارشناس داریم؛ کارشناس میزبان بحث‌های فلسفی و کارشناس مهمان، مثل خود مردم، دغدغه‌هایش را بیان کند. در هر قسمت، بحث‌ها در سه فاز مطرح می‌شود؛ یک فاز مربوط به تحلیل و آنالیز، فاز دیگر انتقادی و فاز سوم نگاه به آینده است که چه اتفاقی باید بیفتد. در این برنامه، بسته به هرکدام از این فازها، لوکیشن بحث تغییر می‌کند. در واقع فازهای مختلف را در محتوا و فضای بصری رعایت کردیم. فضای دیگری هم وجود دارد که پشت مبلمان دکور و مربوط به بخش امتداد‌پلاس است. در این بخش کارشناس میزبان کلیت بحث را به شکل ویدئو برای شبکه‌های اجتماعی آماده می‌کند. تمام تلاش ما این بوده که بحث‌های تخصصی را به شکل قابل درک ارائه کنیم.وی در توضیح تیم اتاق فکر هم این‌طور بیان می‌کند: هسته مرکزی اتاق فکر ما چهار نفره بود که با ۲۰ پژوهشگر همکاری داشتیم. کتاب‌ها را در این اتاق فکر بررسی کردیم تا به یک خط سیر مشخص برای ارائه مطلب به مخاطب برسیم. در عین‌حال محتواهای مدنظر پژوهشگران، وارد اتاق فکر می‌شود تا مورد بحث و نقد قرار گیرد. مهمانان برنامه را هم با توجه به نمونه‌گیری در دسترس، انتخاب کردیم تا در هر حوزه، فرد مناسب برای آن موضوع را داشته باشیم. در مجموع، ما به شکل انتقادی وارد یک بحث می‌شویم یعنی ضمن آنالیز موضوع، مسأله را به شکل جدی نقد می‌کنیم. برنامه امتداد کار خود را ازاواسط۱۴۰۱کلید زد اما چندنفری که در اتاق فکر هستیم، ۱۰سال است که با هم آشنا هستیم و همین آشنایی با اندیشه‌های هم، کمک بسیاری به سرعت گرفتن تولید کرد. 
   
نفوذ در مجازی در کنار مرجعیت تلویزیون 
آن‌طور که انصاری می‌گوید، تاکنون بازخوردهای مختلفی نسبت به برنامه امتداد صورت گرفته است. او در تشریح این بازخوردهای متفاوت، می‌گوید: برخی افرادواساتیددانشگاهی،بازخوردهای خیلی خوبی داده‌اند ودرعین حال،ازهواداران یک اندیشه خاص برخوردهایی داشتیم که به مذاق‌شان خوش نیامده بود. به نظرم ساحت اندیشه، به گونه‌ای شده که برخی می‌خواهند با یک ویدئوی چند دقیقه‌ای نسبت به چیزی موضع بگیرند. معتقدیم همین که یک فضای گفت‌و‌گو شکل بگیرد،نکته مثبتی است. ممکن است برای فاز دوم برنامه، به جای مرجع قرار دادن کتاب‌ها، موضوعات مورد بحث اتاق فکر را جلو ببریم. وی درخصوص تاثیرگذاری و اهمیت این برنامه هم می‌گوید: با توجه به فضای رسانه‌ای که به طورکلی ضریب نفوذرسانه راکاهش داده،تلاش مااین است که درکنار مرجعیت رسانه تلویزیون، پیوست‌هایی را برای آن در فضای مجازی ایجاد کنیم تا تاثیرگذاری بیشتری از برنامه را شاهد باشیم و ساحت اندیشه جدی گرفته شود.
   
تلاش برای ایجاد دغدغه در مخاطب 
رامین پورمند، کارشناس میزبان برنامه امتداد علاوه بر تسلطی که به سینما دارد، دانش‌آموخته فلسفه است و از این منظر توانسته بحث‌های این برنامه را به درستی هدایت کند. او در خصوص ایده تولید امتداد به جام‌جم می‌گوید: نگاه فلسفی به پدیده‌های اجتماعی - اعم از فیلم، سریال،شخصیت‌های اثرگذار و پدیده‌هایی مثل فوتبال و موسیقی - تاکنون در کشورما به این شکل اتفاق نیافتاده بود.درواقع اینطور نبود که بخواهیم برخی مسائل را امتدادیابی کرده و فلسفه آن را بیان کنیم. عقبه پدیده‌هایی که در جامعه ظاهر می‌شود، یک تفکر و جهان‌بینی است که از دل آن، یک تفکر متافیزیکی خارج شده و رویکردهای مختلفی در علوم انسانی شکل داده است. خروجی این تفکر در فرهنگ و جامعه ما، به پدیده‌هایی تبدیل شده که مردم به صورت مستقیم باآن درگیرهستند.پیش ازاین، چنین نگاهی در کشور ما وجود نداشت. با این‌که ما در حوزه فلسفه، پارادایم مشخصی همچون فلسفه وحکمت اسلامی داریم، اینها در جامعه ما امتداد پیدا نکرده بود. یعنی رویکرد فلسفی برآمده ازدین ومبتنی بر فرهنگ‌مان داریم که باید در حوزه‌های مختلف علوم انسانی می‌آمده و در پدیده‌های اجتماعی ما جاری می‌شده است.  وی می‌افزاید: برنامه امتداد در واقع این نمونه را در غرب مطالعه می‌کند. یعنی سنت تفکر متافیزیکی غرب از یونان باستان و تصورش در قرون وسطی و بعد از آن و معاصر را بررسی می‌کند تا به این برسد که چطور این تصور در ساحت‌های مختلف پدیده‌های اجتماعی اثرگذاشته و مردم به طور مستقیم آن را حس می‌کنند؛ یعنی فرهنگ جامعه غربی را حس می‌کنند. برنامه امتداد از این جهت، نمونه‌های غربی را با اتکا به کتاب‌های فلسفه عامه که افرادی مثل ویلیام اروین کار کرده‌اند، بررسی می‌کند. بیش از ۴۰۰-۳۰۰ نفر از اساتید صاحب‌نام آمده‌اند و امتدادیابی و فلسفه پشت پدیده‌ها رابررسی کرده‌اند.ما این نمونه را داریم و در کنار آن، می‌خواهیم احساس نیاز را در جامعه علمی و افرادی ایجاد کنیم که دغدغه علوم انسانی بومی را دارند. می‌خواهیم این دغدغه ایجاد شود که مسیر فوق باید در حوزه فلسفه و حکمت اسلامی طی و در جامعه ما جاری شود. این هدف را از ابتدا در برنامه امتداد داشتیم. 
   
چارچوب کلی با رویکرد منعطف 
اما نکته مهم درباره اجرا و میزبانی برنامه‌ای مثل امتداد که رویکردی فلسفی به موضوعات دارد، حفظ یک چارچوب با رویکرد منعطف است. پورمند به‌عنوان کارشناس ــ میزبان، تلاش کرده تا یک بیان ساده و قابل درک برای مخاطبان ایجاد کند. او در این رابطه تصریح می‌کند: رسیدن به این بیان، قدری سخت بود. گاهی احساس می‌کنم به‌عنوان میزبان شاید موفق نبوده‌ام. به‌هر حال مفاهیم فلسفی پیچیدگی‌ها و ادبیات تخصصی خود را دارد که گاهی ترجمه‌ناپذیر است، یعنی باید به همان شکل بیان شود و کسی که فلسفه را می‌داند با آن ارتباط برقرار کند. البته در نظر داریم مخاطب عام هم بتواند آن را درک کند و بفهمد درباره چه موضوعی صحبت می‌شود. شاید به دلیل ادبیات تخصصی این حوزه، تصور کنیم که کمتر موفق بوده‌ایم اما این هدف را هم داشتیم که با طرح موضوع، مخاطب را ترغیب کنیم درباره موضوع مورد بحث، بررسی و تحقیق کند. در واقع هم فرصت اندکی برای بسط دادن موضوعات داشتیم و هم، قصد داشتیم مخاطب را به یک مخاطب فعال تبدیل کنیم که خودش برود و درباره موضوع تحقیق کند.به نوعی می‌خواستیم این کنجکاوی را ایجاد کنیم که مخاطب متوجه شود درباره چه پدیده‌ای صحبت می‌کنیم. قصدمان این بود که مخاطب با پدیده‌های اطراف خود به شکل سطحی برخورد نکند و وقتی سریال یا انیمیشن می‌بیند، تصورش این نباشد که همه اینها ابزاری برای سرگرمی است، بلکه آگاه شود که این محصولات، برآمده از یک فرهنگ است. البته ضرورتا خود سازندگان هم، یک فیلسوف نبوده‌ یا قصد فلسفی نداشته‌اند؛ بلکه با یک فرهنگ رشد کرده‌‌اند که فلسفه غالب در آن، این فرهنگ را ساخته است.  این کارشناس میزبان در‌خصوص تعامل با اتاق فکر برنامه امتداد هم تصریح می‌کند: دوستان در اتاق فکر و تیم سردبیری همسو بودند و از زوایای مختلف به قضیه نگاه می‌شد.آقای انصاری، تهیه‌کننده و کارگردان امتداد، اهل محتواست ولی در فرم هم نگاهی معطوف به محتوا داشت. بقیه دوستان هم این رویکرد را داشتند. این‌که برنامه امتداد بیشتر رنگ و بوی فلسفی داشت از این جهت بود که موضوعات مطرح شده، با مقاومتی روبه‌رو نبود و یک همدلی، برای طرح موضوعات احساس می‌شد. به همین دلیل، موضوعات مطرح شده بیشتر معطوف به مسائل روز بود. ما از ابتدا یک سناریو یا یک نقشه راه مشخص نداشتیم که بخواهیم از آن بیرون نزنیم و صرفا در آن فضا حرکت کنیم، البته کلیت موضوع و جهت‌گیری ما در برنامه، مشخص بود اما گاهی هم پیش می‌آمد که از موضوع اصلی که در ذهن داشتیم کمی دور شویم و مقاومتی هم وجود نداشت که بخواهیم به صورت حتمی، دوباره به یک موضوع برگردیم. با این حال، چارچوب کلی پدیده‌ای که قرار بود درباره آن صحبت کنیم، مشخص بود. 
   
فرم در خدمت معنا 
نکته مهم دیگر درباره برنامه امتداد، پیوند محتوایی و معنایی برنامه است که یک خط مشخص با سیر فرمی برنامه دارد. پورمند در این خصوص می‌گوید: دکور برنامه امتداد، پست‌مدرن است. می‌خواستیم از طریق این دکور، تفکر جهان‌بینی غربی و فلسفه غربی را نشان دهیم که در دوره معاصر به یک فضای پست‌مدرن ختم شده‌است.تلاش کردیم دکور و دیگر مسائل به‌گونه‌ای باشد که این معنا منتقل شود؛ مثلا نورپردازی‌ها که متناسب با موضوع بود و تصاویری که درهرقسمت در لوکیشن استفاده می‌شد.همه اینها قرار بود فرم را در خدمت معنا ببرد تا فرم و محتوای مورد بحث، در یک مسیر قرارگیرد و معنا را به مخاطب منتقل کند.همراهی تهیه‌کننده در این حوزه زیاد بود و اگر ایده‌ای می‌دادیم، تلاش می‌کرد لحاظ کند.فکر می‌کنم نتیجه آن هم مطلوب بوده است.وی درخصوص ضرورت تولید برنامه‌های این‌چنینی هم بیان می‌کند: امتداد اتفاقی بود که شاید به این شکل سابقه‌ای در تلویزیون نداشت. برنامه‌های مشابه با رویکردهای فلسفی داشتیم اما این برنامه، اتفاقات تازه‌ای داشته که حاصل کار تیم تولید بود و با هم‌فکری و تخصص‌های مختلف، رقم خورد. به نظرم برنامه امتداد می‌تواند نمونه‌ای برای برنامه‌هایی باشد که می‌خواهند با این موضوع تولید شوند.