رنج رزیدنت بودن

به‌ عنوان مهم‌ترین معضل دستیاران می‌توان به شیفت‌ های سنگین و خسته‌کننده، فشارهای روحی و روانی، مشکلات مسکن، حقوق اندک و برخورد نامناسب اشاره کرد. ‌

دیروز اما به‌جز نامه سعید نمکی، اعضای شورای صنفی دانشجویان علوم پزشکی در سازمان نظام پزشکی نیز جلسه‌ای برگزار کردند تا راهکارهای حل معضلات جامعه دستیاری را بررسی کنند.

در این جلسه مسائلی مانند ارائه خدمات روانپزشکی و مشاوره به دستیاران، تلاش برای شغل محسوب شدن دستیاری پزشکی، ایجاد حق بیمه و حقوق بالاتر و حل مشکلات مسکن و خوابگاه مطرح شد. اتفاقی که اگر ادامه پیدا کند و با موافقت مسؤولان همراه شود، می‌تواند اندکی از میزان فشار و استرسی که به جامعه دستیاران پزشکی تحمیل می‌شود، بکاهد. استرس و مشکلاتی که فراگیری کرونا به آتش آن می‌دمد.

مرگ تلخ رزیدنت‌ ها

ماجرای سختی‌هایی که دستیاران پزشکی متحمل می‌شوند، داستان تازه‌ای نیست اما با مرگ تلخ چهار رزیدنت در دو هفته اخیر این داستان تلخ دوباره سر زبان‌ها افتاده و دنیای واقعی و فضای‌مجازی را تحت‌تاثیر قرار داده است.

موج اطلاع‎رسانی دراین‌باره را علی نیکجو، متخصص روانپزشکی، روان درمانگر تحلیلی و عضو شورای مرکزی انجمن اسلامی جامعه پزشکی ایران و با این جملات شروع کرد: «خودکشی سریالی رزیدنت‏ها فاجعه‏ای دردناک است.» و بعد از او پزشکان دیگر از مرگ سریالی دستیاران و رزیدنت‎ها گفتند و معلوم شد چهار دانشجوی دستیاری‌پزشکی در بیمارستان‌های تهران خودکشی کرده‌اند.

سه نفر از دانشجویان دانش‏آموخته دانشگاه علوم‌پزشکی ایران بودند که البته ماجرای خودکشی دانشجویان اما به امروز و دوران کرونا برنمی ‏گردد و قبل این هم خودکشی چهار دانشجو در دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌ شاپور اهواز رسانه ‏ای شده بود. خرداد98 نیز ایست‌قلبی دستیار سال‌دوم ارتوپدی به‌دلیل شرایط سخت کاری خبرساز شد.

این‌بار اما برخلاف گذشته، اخبار رها نشد و بسیاری از انجمن‏های صنفی، مدیران سلامت، رزیدنت‎‌‌ و دانشجویان پزشکی درباره مشکلات دانشجویان پزشکی از شرایط سخت‌ کاری، تحمل فشار کار طاقت‏فرسا، وضعیت نابسامان روحی و روانی، تحمل شیفت‎های سنگین، مهاجرت و حقوق اندک گفتند. هرچند که دلایل دقیق خودکشی دانشجویان هنوز مشخص نیست.

حسین کرمانپور، مدیر روابط‌عمومی سازمان نظام‌پزشکی ایران، درباره دلیل دقیق خودکشی رزیدنت‎‌ها اطلاعات دقیقی نداده و گفته است: تحقیقات در حال بررسی است و نتیجه بررسی‌ها بعد از جمع‏بندی اعلام می‌شود. او البته مصرف مواد مخدر را تنها یک ادعا دانسته و گفته که هنوز معلوم نیست مصرف موادمخدر باعث خودکشی یا مرگ رزیدنت‎ها باشد؛ چراکه آمار مصرف موادمخدر درمیان کادردرمان آن‌قدر هم بالا نیست.

نامه دانشجویان به وزیر

واکنش‌ها به مرگ تلخ رزیدنت‌ها به فضای مجازی محدود نشده است؛ 15 اردیبهشت ‌ماه، شوراهای صنفی دانشجویان علوم پزشکی 9 شهر تهران، اراک، مشهد، نیشابور، لرستان، شهرکرد، اهواز، فسا و تبریز وارد عمل شده و در نامه‌ای خواستار رسیدگی به وضعیت دانشجویان پزشکی شدند.

آنها خطاب به سعید نمکی، وزیر بهداشت و درمان نوشتند: «امید است از خبر دردناک خودکشی چهار دستیار پزشکی در پاویون‌های شهر تهران طی چند هفته اخیر مطلع شده باشید، موضوعی که البته اتفاق جدیدی نیست و پیش از این نیز از طریق شورای مرکزی دانشجویان علوم پزشکی کشور با تشریح زمینه‌های آن پیش‌بینی و در‌خصوص تکرار آن هشدار داده بودیم.»

آنها در بخشی از نامه خود از این‌که مسأله رزیدنت‌ها جزئی از اولویت‌های وزارت بهداشت و درمان نیست گلایه کرده و دلیل خودکشی دستیاران پزشکی را حقوق تضییع شده در بیمارستان‌ها، بدرفتاری، بی‌توجهی اساتید، شیفت‌های پرتعداد، فشار کاری و روحی بالا و حقوق اندک دو میلیون تومانی عنوان کرده‌اند و در نامه خود نوشته‌اند: «وزیر محترم بهداشت، رؤسای محترم دانشگاه‌ها، رؤسای بیمارستان‌ها و بخش‌های تابعه، پیش از معاونت در قتل پزشکان جوان بعدی، انصراف یا کوچ اجباری ایشان از کشور، به قید فوریت با تشکیل جلسه در حضور نمایندگان ایشان جهت رفع این قوانین و احیای حقوق انسانی ایشان گام‌بردارید.»

واکنش وزیر بهداشت

دیروز درخواست شورای صنفی دانشجویان علوم‌پزشکی، به ثمر نشست و نمکی به معاونین آموزشی و فرهنگی دانشجویی وزارتخانه و روسای دانشگاه‎های علوم پزشکی نامه نوشت و از آنها خواست تا به معیشت و سلامت روان دستیاران و دانشجویان دکترای تخصصی توجه کنند.

نمکی البته دراین نامه تاکید کرد: گرچه در سال گذشته تلاش شد در معیشت دستیاران و دانشجویان دکترای تخصصی دانشگاه‎های علوم‌پزشکی کشور با افزایش ۵۰درصد کمک هزینه، بیمه پایه درمان و بیمه تأمین‌اجتماعی، پرداخت وام ضروری، ودیعه مسکن و کاهش سقف کشیک‌ها در حد امکان گام‌های کوچکی برداشته شود اما سختی‌های ناشی از خدمت در عرصه سلامت در ایام کرونا از یک‌سو و مشکلات اقتصادی و اجتماعی عمومی از سوی دیگر بعضا عرصه را بر این عزیزان تنگ‌تر از حد تاب‌آوری کرده است.

او در این نامه از معاونین و روسای دانشگاه‌ها خواست به موضوع بهداشت‌روان دانشجویان، دستیاران و تاب‏آوری در روزهای سخت بپردازند و افزون بر این او از مسؤولان تقاضا کرد پای دردل دانشجویان بنشینند و گفت: ما نیازمند متخصصان سرزنده و بانشاط برای روزهای سخت مملکتی هستیم که همواره در معرض تندباد حوادث روزگار است.

تاب‌آوری نظام سلامت و همه اجزای بی‌بدیلش افتخاری ماندگار در ایام سخت کرونا آفرید و کمک کنید تا این تاب‌آوری و نشاط با سرخوردگی و واماندگی جایگزین نشود.

یک مشکل جهانی

میزان فرسودگی شغلی، افسردگی و در نهایت خودكشی پزشكان جوان، در این روزها كه جهان با ویروسی به نام «كرونا» دست و پنجه نرم می‌كند، طی ۵۰‌سال اخیر تقریبا بی‌سابقه بوده است، به نحوی‌ كه در سراسر جهان، شاهد خودكشی دستیاران هستیم. آن‌طور كه ایسنا گزارش كرده، پاندمی ‌كووید-۱۹‌ در كنار آسیب‌های مالی و ضرر و زیان‌های اقتصادی كه به مردم سراسر دنیا وارد كرده، آسیب‌های روحی و جسمی جبران‌ناپذیری نیز به‌بار آورده است.

‌فرانسه:‌‌ فرانسه این روزها اوضاع وخیمی را به لحاظ شیوع كرونا، آمار مبتلایان و مرگ و میر تجربه می‌كند.‌ پس از آغاز سال ۲۰۲۱ میلادی،‌ پنج كارآموز پزشكی در فرانسه خودكشی كرده‌اند. خبرگزاری‌های فرانسوی اعلام كرده‌اند كارآموزان رشته پزشكی در نقطه شكست مطلق قرار گرفته‌اند، به نحوی ‌كه آمار خودكشی آنها در بیمارستان‌های فرانسه افزایش یافته است.

آمریكا: البته آمریكا هنوز اطلاعات و آمار دقیقی در مورد تعداد انترن‌هایی كه در دوران كووید-۱۹ خودكشی كرده‌اند،‌ منتشر نكرده است. طی چند سال اخیر محققان آمار خودكشی را میان پزشكان در آمریكا ۴۰۰ نفر در سال عنوان كرده بودند.

كانادا: كانادا نیز در ماه ژانویه مرگ یك دانشجوی جوان رشته پزشكی را اعلام و هشدارهایی پیرامون این موضوع صادر كرد. این پزشك جوان كه مادر یك پسربچه بود، در ۳۵ سالگی خودكشی كرد. خانواده وی گفتند استرس‌ و فشار زیاد به دلیل شرایط موجود، سبب شده این انترن پزشكی دست به خودكشی بزند.

انگلیس: در انگلیس نیز دانشجویان پزشكی تحت‌تاثیر پاندمی كووید-۱۹ با اختلال بزرگ در زندگی و مطالعات خود مواجه شده‌اند. بسیاری از آنها به صورت داوطلبانه در سرویس سلامت همگانی (NHS) فعالیت می‌كنند و بسیاری از دانشجویان سال آخر نیز زودتر از موعد فارغ‌التحصیل شده‌اند.

رنجنامه دستیاران

بخش زیادی از گلایه‌ دستیاران پزشکی در سختی کار، شیفت‌های طولانی و ‌ حقوق اندک خلاصه‌شده است. شاید در تصور عموم، پوشیدن لباس سفید یا آبی‌رنگ و ویزیت بیماران برای دستیاران پزشکی خوشا‌یند باشد، آنها اما از روزهای سخت چهارساله می‌گویند. یکی از دستیاران از حقوق اندکش به ما می‌گوید، از این‌که با اجاره‌ مسکن ماهانه چهار میلیون تومان و حقوق سه میلیون تومانی، مجبور است مسافرکشی کند. معضل برخی از دستیاران پزشکی اما رفتارهای نامناسب سال بالایی‌هاست. برخی از آنها در گفت‌وگو با ما توضیح دادند از این‌که دستیار سال بالایی‌شان با دستیاران سال پایینی رفتاری تند یا توهین‌آمیز دارد، گلایه دارند.

باردار نشدن دستیاران و حتی ازدواج نکردن در سال اول دوره دستیاری از محدودیت‌هایی است که برخی استادان برای دستیارانشان می‌گذارند.

امیر صدری،مشاور رسانه‌ای سازمان نظام پزشکی به ما می‌گوید: «رسانه‌ای شدن خودکشی رزیدنت‌ها باعث شد مردم درباره مشکلات آنها حساس شوند.» او آمار سالانه خودکشی در بین دستیاران را زیاد می‌داند، هرچند عدد دقیق خودکشی را عنوان نمی‌کند اما می‌گوید این عدد زیاد و دورقمی است و این باتوجه به آمار پذیرش سالانه دستیاران که بیش از 20هزار نفرند، زیاد است.

صدری، مهم‌ترین مشکل دستیاران را این‌طور عنوان می‌کند: «رزیدنت نه دانشجوست و نه پزشک. او شغل ندارد و دستمزد پزشکی نمی‌گیرد اما مسؤولیت دارد، باید درمان کند و شیفت کاری بگذراند.» او می‌گوید اغلب دستیاران حداقل 30 تا 31 سال دارند و اغلب‌شان هم متأهل هستند اما حقوقشان اندک است. حقوق یک دستیار اگر مجرد باشد، با کارانه حدود سه میلیون تومان و اگر متأهل باشد، با کارانه حدود چهار میلیون تومان است. براساس مصوبه اما یک دستیار باید حداقل 12روز 24ساعته را شیفت کاری بدهد و به‌جز این، باید 12روز هم در بیمارستان حاضر شود. صدری مشکل مسکن را یکی دیگر از معضلات دستیاران می‌داند.

او می‌گوید به دستیاری که در شهری غیر از محل تولد دوره رزیدنتی می‌گذراند، خوابگاه دانشجویی داده نمی‌شود و این معضل تهیه مسکن و اجاره‌بها را برای دستیاران ایجاد می‌کند؛ فشاری که به‌اضافه شیفت‌های سخت‌کاری و فشار روحی، توان دستیاران را از آنها می‌گیرد.

ارائه راهکارهای کوتاه‌مدت در آخرین جلسه

شرایط دستیاران ناگوار است.در این مساله هیچ شکی نیست اما به نظر می‌رسد رفع مشکلات آنها زمانبر باشد. به‌هرحال این مساله نیز نباید مانع یا بهانه‌ای برای مسؤولان باشد،چراکه برای بهبود شرایط آنها نباید زمان را از دست داد.

امیر صدری از نتایج جلسه‌ای که برای رفع این مشکل دیروز در سازمان نظام پزشکی برگزار شد، می‌گوید. او اولین و مهم‌ترین راه‌حل مشکل دستیاران را تلاش برای به رسمیت شناختن شغل دستیاری می‌داند.
صدری می‌گوید: «در تلاش هستیم تا دستیاری یک شغل به‌حساب بیاید. در این صورت هم حقوق دستیاران بالاتر می‌رود و هم‌بیمه می‌شوند.» بررسی مشکلات خوابگاهی دستیاران از نکات دیگری است که در دستور کار قرارگرفته. مهمی که البته با کمک وزارت بهداشت و درمان و نیز معاونت فرهنگی و دانشگاه‌های علوم پزشکی به سرانجام خواهد رسید. این پزشک اما مهم‌ترین راهکار کاهش مشکلات دستیاران را کاهش فشارهای روانی رزیدنت‌ها می‌داند.

او می‌گوید: «با تلاش وزارت بهداشت و درمان و سازمان نظام پزشکی در حال رصد و ارزیابی مشکلات و فشارهای روحی و روانی رزیدنت‌ها هستیم.»

صدری می‌گوید پس از بررسی مشکلات، دوره‌های روانپزشکی و کاهش استرس برای دستیاران برگزار خواهد شد تا ابتلا به مشکلات روحی و نیز فرسودگی ناشی از استرس و فشار کاری در آنها کاهش یابد. او حمایت روانی از دستیاران را یکی از راهکارهای کوتاه‌مدت و مهم برای حل معضلات دستیاران می‌داند. حل مشکلات مسکن رزیدنت‌ها هم در دستور کار سازمان نظام پزشکی قرارگرفته است.

صدری پیشنهاد می‌کند: «با کمک بانک‌ها می‌توان مشکلات مسکن دستیاران پزشکی را حل کرد. چهار سال بعد، پزشکی که امروز بانک‌ها به او وام‌داده‌اند، درآمد خوبی خواهد داشت بنابراین بانک‌ها می‌توانند خدمات خوبی به دستیاران ارائه دهند.» خدماتی که ازنظر صدری هم مشکل دستیاران را حل می‌کند و هم به نفع بانک‌هاست.

از زاویه روان‌شناسی

بسیاری از روان‌شناسان معتقدند قرار گرفتن در شرایط پاندمی، باعث می‌شود سطح ناکامی افراد افزایش پیدا کند.

در این ‌بین نباید فراموش کرد که کادر درمان در این پاندمی، بیش از بقیه انسان‌ها با مرگ روبه‌رو هستند. این افراد هرروز و هر ساعت در جریان مرگ بیماران یا همکاران‌شان قرار می‌گیرند. افزون براین تلاش‌های نافرجام خود را می‌بینند و افرادی را که فوت می‌شوند، می‌شمارند.

شمارش هرروزه این ناکامی‌ها خطر اقدام به خودکشی را افزایش می‌دهد. مهدی اسکندری، روان‌شناس این نکات را تایید می‌کند و به ایسنا می‌گوید: ‌ با توجه به محیط منزوی و پراسترس بیمارستانی آن‌هم در روزهای پاندمی، متاسفانه شرایط محیطی مناسبی را که نشاط‌آور و روحیه‌بخش باشد، نداریم و این خود بر سختی کار می‌افزاید.

انزوای شغلی، ترس از ابتلا و دیدن زجر افرادی که در بستر مرگ هستند، همگی خطر اقدام به خودکشی را افزایش می‌دهد. به گفته او، رزیدنت‌هایی که شیفت‌های طولانی را پشت سر می‌گذارند، آزادی خود را از دست می‌دهند. ‌

مریم حناساب‌زاده اصفهانی، روان‌شناس نیز دراین‌باره می‌گوید:‌ مهم است که کادر درمان به هیجانات و احساسات منفی خود اهمیت دهند. به‌جای این‌که از احساسات منفی فرار کنیم، باید به آنها بها دهیم و بشناسیم‌شان.

او ادامه می‌دهد: هر فردی با هر شغلی وقتی در یک موقعیت پرچالش مانند پاندمی قرار‌می‌گیرد، باید به همه احساسات منفی خود اهمیت دهد. منظور از اهمیت دادن این نیست که تصور کنیم تمام این افکار و احساسات واقعی هستند و اگر فکر می‌کنیم این دنیا ارزش زیستن ندارد، پس این فکر درست است، ولی باید به این موضوع اهمیت دهیم و آن را با شخص دیگری به اشتراک بگذاریم.

حناساب‌زاده اصفهانی برای افزایش تاب‌آوری به رزیدنت‌ها و دیگر افراد پیشنهاد می‌کند احساسات منفی خود را به دیگران یا اگر امکانش بود به روان‌شناس و روانپزشک‌تان اطلاع دهند. به گفته او، حفظ ارتباطات نیز در افزایش تاب‌آوری مؤثر است.

لیلا شوقی - جامعه / روزنامه جام جم