تاریخ تکرار می‌شود

روز سه‌شنبه بود که با پایان سومین مهلت دو ماهه ارائه شده به اروپایی‌ها، رئیس‌جمهور کشورمان اعلام کرد ایران به‌دلیل خلف‌وعده اروپایی‌ها در عمل به تعهداتشان چهارمین گام خود در کاهش تعهدات هسته‌ای را برمی‌دارد.
براساس دستور حسن روحانی، ایران در این گام به سراغ فردو رفته است و حدود هزار سانتریفیوژی را که در این مدت به صورت خالی می‌چرخیدند تحت تزریق گاز یو.اف.6 قرار داد تا این سانتریفیوژها نیز به چرخه غنی‌سازی کشور افزوده شود.
فردو از جمله تاسیسات هسته‌ای کشورمان است که غربی‌ها حساسیت بالایی نسبت به آن دارند، به همین دلیل بود که حسن روحانی همزمان با صدور دستور گازدهی به 1044 سانتریفیوژ مستقر در فردو، گفت: ممکن است با آغاز این گام سر و صداهایی ایجاد کنند و از حساسیت آنها نسبت به فردو باخبریم، اما هر‌وقت که آنها به تعهدات خود عمل کنند، این گام قابل بازگشت است و باید بدانند که نمی‌توانیم یکجانبه به برجام پایبند باشیم، اما آنها اقدامی نکنند.
واکنش‌ها به اقدام ایران
همان‌طور که رئیس‌جمهور کشورمان روز سه‌شنبه اعلام کرد، بلافاصله پس از تایید آژانس درباره گازدهی ایران به سانتریفیوژهای مستقر در فردو، واکنش‌ها به این مساله آغاز شد. در همین زمینه شورای حکام آژانس، نشست فوق‌العاده‌ای برای بررسی اقدامات جدید ایران برگزار کرد و در یکی از واکنش‌ها امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، تهران را به پیمودن مسیر خروج از برجام متهم کرد و گفت: ما شاید با تصمیم ایالات متحده برای خروج از برجام مخالف باشیم، اما تصمیم به ازسرگیری غنی‌سازی اشتباه است. با وجود تغییر سیاست ایالات متحده [در قبال برجام] اروپایی‌ها توانستند برای 15 ماه برجام را حفظ کنند. حالا هفته‌های آینده صرف اعمال فشار بیشتر به ایران خواهد شد، تا ایران به چارچوب توافق هسته‌ای بازگردانده شود و تحریم‌های مشخصی کاهش یابد تا بتوان موازنه بهتری را احیا کرد.
اتحادیه اروپا هم در واکنش به گام چهارم ایران برای کاهش تعهدات برجامی، این اقدام را نگران‌کننده خواند و از تهران خواست این روند را متوقف کند.
وزیر خارجه انگلیس نیز روز سه‌شنبه با صدور بیانیه‌ای، خواستار بازگشت ایران به اجرای کامل تعهداتش در برجام شد. دومنیک راب ادعا کرد: اقدام اخیر ایران به‌وضوح با توافق هسته‌ای مغایرت دارد.استفان دوجاریک، سخنگوی آنتونیو گوترش، سخنگوی دبیرکل سازمان ملل هم گفت: ما از گازدهی ایران به سانتریفیوژهای تاسیسات فردو اطلاع داریم. سازمان ملل از تمامی طرفین می‌خواهد از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ حمایت کنند که دستاوردی بزرگ در عدم اشاعه هسته‌ای محسوب می‌شود و به حفظ صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی کمک می‌کند.
یوشیهید سوگا سخنگوی کابینه ژاپن هم گفت: ژاپن تمام تلاش دیپلماتیک خود را برای کاهش تنش‌های ناشی از تصمیم ایران مبنی بر از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم، انجام خواهد داد.
یکی از عجیب‌ترین واکنش‌ها نیز بیانیه‌ای بود که مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا صادر کرد. پمپئو در حالی که ترامپ در سال 97 از برجام خارج شد و بارها توافق هسته‌ای را یک افتضاح خوانده است اقدام ایران در کاهش برخی تعهدات خود در قالب برجام را اقدامی تنش‌زا خوانده است. پمپئو در بیانیه‌ای گفت: تنش‌زایی‌های هسته‌ای اخیر ایران، نشان‌دهنده تمایلات رژیم این کشور برای وادار کردن جامعه جهانی به پذیرش خشونت و تروریسم آن، همزمان با تضعیف حاکمیت همسایگان خود است. وی با متهم کردن ایران به انجام حملات و اقدامات تحریک‌آمیز، افزود: اعضای جامعه جهانی باید تصور کنند که ایران بعد از دستیابی به سلاح اتمی چه رفتاری خواهد داشت. ایالات متحده هرگز اجازه رخ دادن چنین چیزی را نمی‌دهد.
وزیر خارجه آمریکا مدعی شد: اکنون زمان آن است که تمام کشورها با باج‌گیری هسته‌ای رژیم [ایران] مخالفت کرده و گام‌های جدی برای افزایش فشارها [بر این کشور] بردارند. اقدامات تحریک‌آمیز هسته‌ای متداوم ایران، چنین حرکتی را می‌طلبد. این در حالی است که همان‌طور که سرگئی لاوروف اعلام کرد ریشه اصلی تحولات اخیر به همان بی‌تعهدی آمریکا به برجام مربوط است.
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در کنفرانس مطبوعاتی اعلام کرد، وضعیت نگران‌کننده پیرامون توافق هسته‌ای با ایران از آن جهت شکل گرفته که آمریکا نه‌تنها از اجرای تعهدات خویش خودداری کرده، بلکه دیگر شرکت‌کنندگان در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را نیز به این کار مجبور کرده است.وی با اشاره به این‌که کاهش تعهدات برجامی ایران با ابلاغ به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام شده و پیمان عدم گسترش هسته‌ای و مفاد «پروتکل الحاقی» را نقض نمی‌کند، آمریکا را مسؤول وضعیت کنونی پیرامون برجام دانست.
خاطرات روحانی از بدعهدی اروپا در توافق پاریس
آنچه این روزها در پرونده هسته‌ای ایران اتفاق می‌افتد، بی‌شباهت به رویدادهای اوایل دهه 80 نیست. زمانی که کاخ سعدآباد میزبان نخستین دور مذاکرات هسته‌ای شد و زمینه را برای توافق پاریس هموار کرد، اما تهران به‌دلیل عدم پایبندی طرف مقابل به تعهداتش، از آن خارج شد و غنی‌سازی را از سر گرفت.
برنامه‌های هسته‌ای ایران در تابستان 1381، با فضاسازی‌هایی که گروه تروریستی منافقین انجام داد جنجالی شد و حدود یک سال بعد، در 29 مهر 1382 حسن روحانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی، با وزرای خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان در کاخ سعدآباد پای میز مذاکره نشست که در نتیجه آن توافق پاریس در 25 آبان سال 83 به‌دست آمد.
ایران در توافق پاریس پذیرفت غنی‌سازی را به‌طور داوطلبانه تعلیق کند. اما با این‌حال اروپایی‌ها صرفا به‌دنبال طولانی کردن مذاکرات بودند و هیچ اقدام عملی در راستای تعهدات‌شان انجام ندادند.
حسن روحانی که در آن مقطع دبیر شورای عالی امنیت ملی و رئیس تیم مذاکره‌کننده کشورمان بود در صفحه 583 کتاب «امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای» درباره عملکرد غیرمتعهدانه اروپا در آن دوره این‌گونه نوشته است: پس از گذشت بیش از سه ماه مذاکره بعد از موافقت‌نامه پاریس، آشکار شد که سه کشور اروپایی خواهان تطویل مذاکرات و احتمالا عدم دستیابی به نتیجه مطلوب هستند و بنابراین نمی‌خواهند در برابر حق غیرقابل انکار ایران برای ازسرگیری فعالیت غنی‌سازی تسلیم شوند.همین شرایط باعث شد که این توافق شش ماه بیشتر دوام نیاورد و تهران در اواخر دوره ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی، در اعتراض به خلف وعده‌های اروپا، پلمب‌ها را شکست و غنی‌سازی را از سر گرفت.
روحانی در نامه‌ای به محمد البرادعی، مدیرکل وقت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دلایل فک پلمب هسته‌ای را این‌گونه عنوان کرد: «متأسفانه، در مقابل اگر نگوییم هیچ، ایران، مابه‌ازای بسیار اندکی دریافت کرد و بارها اقدامات اعتمادساز خود را افزایش داد و تنها در عوض آن، با قول‌های انجام‌نشده و درخواست‌های بیشتر روبه‌رو شد. قول‌های اکتبر 2003 سه کشور اروپایی درباره همکاری هسته‌ای، امنیت منطقه‌ای و منع گسترش، هنوز حتی بررسی هم نشده‌اند». (صفحه 580 کتاب امنیت ملی و دیپلماسی هسته‌ای) به این ترتیب در روزهای آخر دولت اصلاحات، رسماً شکست مذاکرات با اروپایی‌ها اعلام و از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای انجام شد که رهبر انقلاب بعدها در ۱۳ دی ۱۳۸۶ در جمع دانشجویان، جزئیات بیشتری از چگونگی تصمیم‌گیری برای از سرگیری فعالیت‌های هسته‌ای بیان کردند.
ایشان در این زمینه تاکید کردند: من همان وقت هم در جلسه مسؤولان -که از تلویزیون پخش شد-گفتم اگر چنانچه بخواهند به این روند مطالبه پی‌درپی ادامه بدهند، بنده خودم وارد میدان می‌شوم؛ همین کار را هم کردم. بنده گفتم باید این روند عقب‌نشینی متوقف شده و به روند پیشروی تبدیل شود و اولین قدمش هم باید در همان دولتی انجام بگیرد که این عقب‌نشینی در آن دولت انجام گرفته بود و همین کار هم شد. در زمان دولت قبل (دولت هشتم)، اولین قدم به سمت پیشرفت برداشته و تصمیم گرفته شد که کارخانه یو.سی.اف اصفهان راه‌اندازی شود و راه‌اندازی هم شد.
واکنش اروپا به فک پلمب در‌سال 84
همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد به‌دنبال فک پلمب تاسیسات هسته‌ای از سوی ایران، واکنش‌ کشورهای اروپایی شروع شد.
به طور مثال در نامه‌ای که وزرای امور‌خارجه سه کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه بعد از شکستن تعلیق و تزریق گاز به سانتریفیوژها ارسال کردند و بخشی از آن در صفحه 589 کتاب حسن روحانی آمده، اینچنین آمده است: این اقدام ایران باعث برهم زدن توافق پاریس و مذاکرات از سوی ایران خواهد شد؛ نیازی به تشریح عواقب این اقدام وجود ندارد.
روحانی در صفحه 429 کتابش نیز این‌گونه نوشته است: اروپایی‌ها در نامه‌ای رسمی به آمریکا متعهد شده بودند اگر ایران تعلیق را یکجانبه بشکند از ارجاع پرونده به شورای امنیت حمایت کنند و آمریکایی‌ها هم گفته بودند این نامه را به ایرانی‌ها هم بدهید.
بر همین اساس شورای حکام در پانزدهم بهمن 1384 به ایران هشدار داد، در صورتی که غنی‌سازی را تعلیق نکند، موضوع را به شورای امنیت سازمان ملل گزارش می‌کند. ایران به این هشدار توجهی نشان نداد و یک ماه بعد، پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت ارجاع شد.
قاطعیت ایران در مقابل زیاده‌خواهی و بدعهدی غرب
پس از ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت در اواخر سال 84 و صدور قطعنامه‌های پی‌درپی علیه کشورمان، ایران از مواضع خود در پیگیری فعالیت‌های هسته‌ای کوتاه نیامد و همین قاطعیت اتفاقات مهمی را در صنعت هسته‌ای کشورمان رقم زد. اتفاقاتی از جمله تکمیل چرخه سوخت و تولید سانتریفیوژهای پیشرفته و نصب حدود 20 هزار سانتریفیوژ در فردو و نطنز. همین اتفاقات بود که باعث شد مردم ایران با وجود فشارهایی که به دلیل تحریم‌های آمریکا و متحدانش علیه کشورمان وارد می‌شد همواره حامی برنامه هسته‌ای باشند و با تشکیل زنجیره‌های انسانی در اطراف تاسیسات هسته‌ای از جمله یو.سی.اف اصفهان، حمایت خود را از فعالیت‌های هسته‌ای اعلام کنند.
این تجربیات و تکرار آنها در شرایط فعلی می‌تواند نوید آینده‌ای بهتر را برای مردم ایران بدهد به شرط آن‌که از برخی تجربیات از جمله امید بستن به غرب نیز درس گرفته شود و دوباره شاهد تکرار چنین تجربیاتی نباشیم.