بچه‌ها بیرون!

در ایران اما به دلیل فضای اسلامی به‌ویژه پس از انقلاب، همواره فیلم‌هایی تولید می‌شود که مطابق با دستورالعمل‌های دینی و ارزشی ماست و به همین دلیل مواردی مثل گفت‌وگوهای نامناسب، استفاده از کلمات و صحنه‌های نابهنجار، خشونت و صحنه‌های خشن، استفاده از مواد مخدر و دارویی و... کمتر در آن دیده می‌شود. از این‌رو از سال‌ها پیش بخش‌های زیادی از موارد رده‌بندی سنی در دایره فیلم‌های تولید شده در کشور ما نمی‌گنجید، اما نباید این موضوع را هم نادیده گرفت که بعضی از فیلم‌های ما مناسب یک‌سری از گروه‌های سنی نبوده و نیستند.
به هر حال، تعیین رده سنی برای فیلم‌های سینمای ایران موضوعی است که هنوز آنچنان که باید جدی گرفته نمی‌شود و مثل یک موضوع تبلیغاتی، حاشیه‌ای و فرمالیته به آن نگاه می‌شود. حاشیه‌هایی که اتفاقا بیشتر به دیده شدن فیلم‌ها کمک می‌کند.
در دهه 70 تماشای «مصائب شیرین» علیرضا داوودنژاد مختص رده سنی بالای 18 سال اعلام شد، اما نه خانواده‌ها و نه سینماداران این محدودیت را جدی گرفتند یا چند سال پیش عبدالرضا کاهانی درباره فیلم «استراحت مطلق»اش نوشت «برای افراد زیر 16 سال توصیه نمی‌شود» که البته کسی موضوع را جدی نگرفت یا فیلم‌های دیگری مانند «لانتوری» و «من» که محدودیت‌های سنی اعلام شده اتفاقا بیشتر باعث تحریک نوجوانان برای دیدن فیلم‌ها شد و ازسوی مراجع مربوط هم چندان جدی گرفته نشد.
بنابراین شاید بتوان گفت در سینمای ایران در قبال محدودیت‌های سنی، نظارتی وجود ندارد و این تعیین درجه سنی تنها در قالب توصیه مطرح میشود، اما از نوروز امسال که شوخی‌های فیلم «رحمان‌1400» جنجال‌آفرین شد، سازمان سینمایی عزم خود را برای اجرای دستورالعمل‌های جدی تر در سینما جزم کرد تا بالاخره چند روز پیش بود که رئیس سازمان سینمایی فهرست اعضای هیات رده‌بندی سنی را اعلام کرد.
حسین انتظامی، اسامی هیات رده‌بندی سنی آثار سینمایی مرکب از ۳۰ شخصیت آشنا با فیلم و سینما در حوزه‌های فرهنگی، آموزشی، تربیتی، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و رسانه را معرفی کرد. آن‌طور که در پیش‌نویش آیین‌نامه رده‌بندی سنی فیلم‌ها آمده است: «پیشگیری از هرگونه آسیب به کودکان، نوجوانان و جوانان بر اساس موازین تربیتی، اخلاقی و باورهای اجتماعی، به‌عنوان ضرورت صنعت تصویر شناخته می‌شود، اهمیت این موضوع به‌آن خاطر است که گاهی نمایش رفتار و گفتار شخصیت‌های منفی یا رخدادهایی که متضمن خشونت، ترس و مضامین مشابه هستند، برای برخی گروه‌های سنی نامناسب است و از این‌رو اطلاع‌رسانی، طبقه‌بندی آثار و توصیه‌های آگاهی بخش با انواع روش‌ها ضروری به‌شمار می‌رود. نظام رده‌بندی سنی فیلم‌ها، معیار مناسبی برای خوب یا بد بودن محتوای آثار نبوده و صرفا هدایتگر مخاطبان در تشخیص مطابقت آثار با موازین تربیتی و روحی روانی است.»
این پیش‌نویس نوشته شده، اما بی‌تعارف بسیاری از سینماگران نسبت به اجرایی شدن کامل «درجه‌بندی سنی فیلم‌های سینمایی» تردید دارند. در گفت‌وگوی پیش رو با مهرزاد دانش، یکی از اعضای هیات رده‌بندی سنی فیلم‌ها جزئیات این پیش نویس مورد بررسی قرار گرفته که خواندنش خالی از لطف نیست.
درجه بندی سنی آثار سینمایی به چه معناست؟
این مساله نیاز مبرمی در سینمای ایران بود که جای خالی‌اش به‌شدت احساس می‌شد. امروز در تمام کشورهای صاحب سینما (به‌خصوص آمریکا) کمابیش مبحث رده‌بندی سنی فیلم‌ها رعایت می‌شود و ما هم برای صیانت کودکان از این جهت که در معرض هر نوع تصویر یا موقعیت یا دیالوگی قرار نگیرند باید این‌کار را انجام می‌دادیم. به این دلیل که روحیه و سن و سال کودکان و نوجوانان نباید مورد مخاطره قرار بگیرد یا دیدن فیلمی سوالاتی در ذهن شان به‌وجود بیاورد که لزومی ندارد. بالاخره امروز بعد از سال‌ها خلأ در صیانت از کودکان و نوجوانان این نکته به شکل جدی‌تری مورد توجه قرار گرفته و امیدوارم با درایت و حساسیت‌های خاصی که نسبت به این امر وجود دارد این مسیر بتواند راه خودش را به شکل جدی‌تری دنبال کند.
رده‌بندی سنی یعنی ممیزی دوباره؟
خیر. ممیزی بحث دیگری است که در هر کشوری به نوعی اعمال می‌شود و در کشور ما از طریق شورای مشخصی در حال انجام است. ما در هیات رده‌بندی آثار سینمایی بیشتر توصیه و اطلاع رسانی می‌کنیم. مثلا فرض کنید پدر و مادری همراه با کودکانشان قصد رفتن به سینما را دارند، این پدر و مادر از کجا باید بدانند این فیلم و مضامین آن تناسبی با سن و سال کودکانشان دارد یا خیر؟ این هیات قرار است به والدین اطلاع‌رسانی کند که این فیلم مناسب چه سنی است و پس از آن تصمیم با پدر و مادر است که فرزندشان را به تماشای این فیلم ببرند یا خیر. ما قرار است به والدین نوعی پیش آگاهی بدهیم که این فیلم دیالوگ‌ها یا سکانس‌هایی دارد که برای فرزند شما مناسب نیست. در واقع هیچ نوع اعمال فشاری در رابطه با این موضوع وجود ندارد و در نهایت خود پدر و مادر هستند که تصمیم گیرنده‌اند.
پس می‌توانیم بگوییم که آیین‌نامه رده‌بندی سنی فیلم ها، هیچ ضمانت اجرایی ندارد؟
نمی‌دانم منظور شما از ضمانت اجرایی چیست، اما اگر منظورتان این است که مثلا از همان جلوی در سینماها مانع از ورود کودکان به سالن‌ها بشوند که خب، این کار به طور کل اشتباه است و این طرز برخوردها بحران را جدی‌تر می‌کند. قاعدتا دوستانی که این نظامنامه را تدوین کردند به فکر ایجاد بحران در سینما نبودند.
چه بحرانی؟
بحران بین تهیه‌کننده و مخاطب، بین سینمادار و مخاطب و... . سینمای ما خود دچار تلاطم است و دیگر قرار نیست تلاطم جدیدی به آن افزوده شود. در این باره در وهله اول باید اعتمادسازی ایجاد شود. اعتماد بین دستگاه توصیه کننده و خانواده‌ها که اگر این اعتماد حاصل شود خانواده‌ها اطمینان پیدا می‌کنند که دستگاه توصیه کننده به صلاح کودکان و نوجوانان شان عمل می‌کند.
بنابراین می‌توان گفت این نظامنامه جنبه‌ای کاملا تعاملی دارد و الزامات قانونی در آن نقشی ندارد؟
الزامات قانونی در حد اطلاع‌رسانی کافی است. به عنوان مثال اگر شورا تشخیص داد که فلان فیلم مناسب کودکان 10 ساله نیست، این مساله حتما باید در تیزر، پوستر، بسته بندی محصول فرهنگی یا تیتراژ ابتدایی فیلم قید شود و اگر در این مورد کوتاهی شد طبق مناسبات حقوقی باید برخوردهای قانونی شکل بگیرد، اما این‌که نگهبان سینما یا مسؤول گیشه سینماها را با خانواده‌ها سر آوردن و نیاوردن کودکانشان به داخل سالن درگیر بکنیم چندان خوشایند نیست.
با توجه به این‌که مسؤولیت اجرا به عهده والدین یا همراه بزرگسال است، آیا بدون فرهنگ‌سازی و آگاهی دادن به والدین درباره چند و چون این نظام‌نامه می‌توان به نتیجه بخش بودن آن امیدوار بود یا خیر؟
بحث فرهنگسازی داخل خانواده‌ها نیاز به کمک تمام دستگاه‌ها دارد. تمام دستگاه‌ها اعم از آموزش و پرورش، صدا و سیما، مطبوعات و تمام نهادهایی که به نوعی با فرهنگ خانواده‌ها مرتبط هستند، اما شورای ما صرفا درباره فیلم‌هایی است که در داخل کشور تولید می‌شود و در این مورد اطلاع رسانی می‌کند. ارتقای فرهنگ عمومی جامعه نیاز به قوانین و نظارت بالادستی بیشتری دارد.
با توجه به این‌که مرزهای تفکیک رده‌بندی سنی فیلم‌ها (+9، +12 و +15) در پیش نویس نظامنامه خیلی به یکدیگر نزدیک است، با چه متر و معیاری قرار است این سنین از هم متمایز شوند؟
ما محدوده سنین نوجوانی را بیشتر در نظر داریم و وقتی بازخوردهای این پیش‌نویس را در رسانه‌ها و بین صاحبنظران گرفتیم راجع به آن در شورا بحث کارشناسی می‌کنیم تا به نتیجه برسیم.
نظام رده‌بندی سنی فیلم‌ها از چه زمان در سینماها اجرا می‌شود؟
همان‌طور که در اخبار آمده، پیش‌نویس این نظامنامه آماده شده و باید منتظر ماند و دید که نسخه نهایی این آیین‌نامه چه خواهد بود. به عبارتی منظور از پیش‌نویس آن است که تمام صاحبنظران بیایند نقدها و پیشنهادات‌شان را ابراز کنند تا قانون نهایی کاملتر و مفیدتر نوشته شود. زمان اجرایی این طرح هم بستگی به نظر رئیس سازمان سینمایی دارد.
در مجموع چه دورنمایی از اجرای این طرح در سینماهای ایران دارید و فکر می‌کنید چقدر به موفقیت بینجامد؟
بالاخره باید از یک جایی این حرکت را شروع می‌کردیم. این حرکت شروع مبارکی داشت و این‌که بخواهیم به نداشتن زمینه‌های فرهنگی مناسب آن در جامعه‌مان فکر کنیم چندان دلچسب نخواهد بود. اعضای این شورا متشکل از شخصیت‌های آشنا با فیلم و سینما در حوزه‌های فرهنگی، آموزشی، تربیتی، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و رسانه هستند که امیدوارم به شکل فراگیر از نظرات تخصصی تمام این دوستان در این مسیر استفاده شود. این مسیر قاعدتا پر فراز و نشیب و پر آزمون و خطاست، اما همین که شروع شده خجسته است.

ساناز قنبری

سینما