سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
گروهی از دانشمندان در جریان یک پژوهش به این نتیجه رسیدهاند که در ۴۷ درصد از ۹۷۶ گونهای که مورد مطالعه قرار دادهاند، انقراضهای محلی در حال وقوع هستند و شدت این انقراض به حدی است که تقریبا در هر نوع زیستگاه و هر منطقه با هر وضعیت جوی میتوان آن را مشاهده کرد. در انقراضهای محلی، یک گونه در محدودهای مشخص منقرض میشود اما هنوز در جاهای دیگر یافت میشود.
با افزایش درجه حرارت، الگوهای بارندگی تغییر میکند و تحت این شرایط امکان پیشبینی وضعیت آبوهوا کمتر میشود. نتیجه یک تحقیق در سال 1395/ ۲۰۱۶ نشان داد تغییرات اقلیمی از مدتها پیش به شکل بارزی وضع ارگانیسمها و اکوسیستمهای آبی و خشکی را مختل کرده است.
مساله اینجاست حیوانات در این وضعیت تنها قلمرویشان را تغییر نمیدهند یا تنها زمانبندی مراحل حیاتی زندگیشان تغییر نمیکند، بلکه حتی این احتمال هم وجود دارد نسبتها برهم بخورد، یعنی برای مثال ممکن است در یک منطقه تعداد قوچها از حد متعارف بیشتر شود و از تعداد میشها خیلی بیشتر باشد. برهم خوردن تعادل بنا به دلایل متعدد نگرانکننده است. دراین شرایط بدن موجودات زنده دیگر از سیستمهای طبیعی تبعیت نمیکند و آستانه تحمل گرماست که منجر به سازگاری یا برعکس باعث حذف آن حیوان و در نهایت آن گونه از طبیعت میشود. برخی از این تغییرات ممکن است به یک گونه کمک کند تا بتواند با شرایط محیطی سازگار شود، در حالی که در برخی دیگر ممکن است سرعت حذف شدن را افزایش دهد.
پرده اول: رفتن، ماندن و سازگاری یا مرگ!
حیوانات در مقابل تغییرات اقلیمی تنها سه کار میکنند: اول ترک محیط ، دوم ماندن و سازگار شدن است و در آخر مرگ!
بسیاری از حیوانات ترجیح میدهند برای فرار از گرما و افزایش درجه حرارت به ارتفاعات بیشتر یا عرضهای جغرافیایی بالاتر بروند. اما یک نکته را هم نباید فراموش کرد: تغییرات اقلیمی گاهی سریعتر از آنچه حیوانات بتوانند از آن فرار کنند، اتفاق میافتد. از سوی دیگر، جابهجا شدن و ترک محیط هم همیشه راهحل سادهای نیست. ورود به قلمرو جدید میتواند به معنای مواجهه با سایر گونههای حاضر در آن قلمرو و افزایش میزان رقابت، بهویژه برای غذا باشد. بدیهی است در این شرایط اغلب گونههای غیرخویشاوند هستند که با یکدیگر رو در رو میشوند.
برای مثال به این اتفاق توجه کنید: پایکای آمریکایی (American Pika) در حال حاضر در دورترین گستره از قلمرو خود زیست میکند. پایکاها نیازمند رطوبت و سرمای محیط هستند و اغلب در ناهمواریهای یخچالی صحرای نوادا (Sierra Nevada) و بخش غربی کوهستانهای راکی (Western Rockies) یافت میشوند. زیستگاههای صخرهای که پایکاها برای زیستن به آنها نیاز دارند؛ روز به روز گرمتر، خشکتر و کم برفتر میشود. درست به همین علت است که پایکاها از مدتها قبل زیستگاههای پیشین خود را رها کرده و به مناطق مرتفعتر رفتهاند. درست است که زیستگاه کنونی آنها غیرمسکونی است، اما واقعیت تلخ اینجاست دیگر جایی برای پایکاها باقی نمانده که به آنجا بروند. حالا فرض کنید حیوانات دیگری هم بخواهند رفتاری مشابه پایکاها داشته باشند و زیستگاههای کنونی را ترک کرده و به جای دیگر بروند. آیا این کار به آسانی امکانپذیر است؟
در سالهای اخیر بسیاری از حیوانات به همین دلیل وارد مسیرهای تردد انسانی و بزرگراهها یا حتی سایر ساختارهای ساخته دست انسان شده و جان خود را از دست دادهاند. بارزترین نمونه آنها یوزهای آسیایی هستند که بیش از ۳۰ سال است، ایران را به عنوان آخرین پناهگاه انتخاب کردهاند. اما یوزها در ایران هم با سرعتی مهارناپذیر در حال ناپدید شدن هستند. بر اساس گزارشها و آمار موجود، در 16 سال گذشته، 42 قلاده یوز تلف شدهاند که از این تعداد حدود 28 قلاده یعنی رقمی در حدود 70 درصد تنها مربوط به تصادفات جادهای بوده است.
پرده دوم: حیواناتی که نمیتوانند فرار کنند ...
پرده سوم: برخی سازگار میشوند و برخی نمیشوند
همانطور که اشاره شد، برخی موجودات زنده میتوانند خود را با این شرایط سازگار کنند و برخی دیگر خیر. برای مثال همچنان که بهار در بیشتر کشورها زودتر از موعد فرا میرسد، حشرات هم زودتر پدیدار میشوند. برخی پرندگان هم خیلی زودتر از گذشته تخم میگذارند زیرا زمان در آمدن جوجهها از تخم باید به نوعی همزمان با زمان پدیدار شدن حشرات باشد تا بتوانند جوجههایشان را بهخوبی تغذیه کنند. تحقیقات در استرالیا نشان داده در بیش از ۶۵سال گذشته، روزهایی که پروانههای ماده استرالیای جنوبی از پیلهشان خارج شدهاند، در هر دهه به طور متوسط 6/1 روز زودتر از قبل بوده و این در حالی است که در هر دهه درجه حرارت هوا هم به طور متوسط 14/0 درجه سانتیگراد گرمتر شده است.
فرناز حیدری
جامجم
منابع: Science، State of the Planet و Arctic WWF
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
علی اصغر هادیزاده، رئیس انجمن دوومیدانی فدراسیون جانبازان و توانیابان در گفتوگو با «جامجم» مطرح کرد