یک قدم فراتر از سرگرمی

شاید «سرگرمی» اصلی‌ترین هدف از تولید این محصولات به نظر برسد، اما واقعیت این است که دسته‌ای از بازی‌ها وجود دارد که هدفی فراتر از سرگرم ساختن مخاطب را دنبال می‌کند. این دسته، بازی‌های جدی (Serious Games) نامیده می‌شود. بازی جدی با این‌که مولفه‌های جذاب یک بازی معمولی را دارد، اما با طرحی از پیش تعیین شده، دنبال انتقال تعدادی مفاهیم، اطلاعات و مهارت‌های مشخص به کاربر است، اما چرا باید به جای حضور در کلاس حضوری یا آنلاین یا مطالعه جزوه از بازی برای آموزش استفاده کرد؟ اصلی‌ترین هدف بازی‌های جذاب، افزایش سرعت یا کیفیت آموزش است. استفاده از مولفه‌های بازی سبب می‌شود کاربر (فراگیر) بیشتر در فرآیند آموزش حضور موثر داشته باشد. تعامل موجود در بازی، الگوی یک طرفه آموزش را تا حد زیادی از بین می‌برد. این تعامل که در قالب رویارویی با چالش‌ها، موقعیت‌ها و مسائل متنوع روی می‌دهد، در نهایت به افزایش سرعت یادگیری یا کیفیت آن می‌انجامد.

شبیه‌سازها

شبیه‌سازها (Simulators) از انواع بازی‌های جدی هستند. شبیه‌سازها معمولا برای آموزش مهارت‌های مربوط به موقعیت‌های پیچیده کاربرد دارند. آموزش در این موقعیت‌ها به دلیل وجود متغیرهای مختلف و نیز گران یا خطرناک بودن حضور در فضای فیزیکی معمولا با محدودیت‌های اساسی روبه‌روست. برای نمونه می‌توان به آموزش خلبانی، هدایت کشتی یا مدیریت موقعیت‌های پرتنش در سازمان‌ها اشاره کرد. شبیه‌سازها با قرار دادن مولفه‌های بنیادین مربوط به این موقعیت‌ها، امکان تعامل بی‌خطر فراگیرنده و یادگیری مهارت‌های مربوط به آن را فراهم می‌کنند. شبیه‌ساز پرواز مایکروسافت (Microsoft Flight Simulator) را می‌توان یکی از معروف‌ترین بازی‌های جدی تاریخ دانست. این بازی با نام اف‌اس1 (FS1) در سال 1982 وارد بازار شد و از آن زمان تاکنون، نسخه‌های به‌روزشده زیادی از این شبیه‌ساز عرضه شده است. شبیه‌ساز پرواز مایکروسافت یک بازی ویدئویی است که وضعیت هدایت یک هواپیمای غیرجنگی را برای کاربر شبیه‌سازی می‌کند. در نتیجه می‌توان از آن برای یادگیری مهارت‌های خلبانی یا بهبود آن استفاده کرد.

غول دیگر صنعت دیجیتال، یعنی آی‌بی‌ام (IBM) نیز حضوری جدی در حوزه بازی‌های جدی دارد. این شرکت در سال 2010 یک بازی جدی به نام سیتی‌وان (City One) را به بازار عرضه کرد. این بازی فرآیند شهرسازی و مدیریت شهری را شبیه‌سازی می‌کند. کاربران در این بازی با چالش‌های متعددی روبه‌رو می‌شوند و باید از ابزارهای فناورانه برای حل آن استفاده کنند. چالش‌های این بازی شباهت زیادی به دنیای واقعی دارد. برای نمونه، در صورت فرسودگی و خرابی سیستم آب شهری، کاربر باید بدون تحمیل هزینه زیاد به شهر، مشکل را حل کند. از نکات جالب این بازی، معرفی انواع محصولات و خدماتی است که می‌تواند برای حل مشکلات به کار رود. به‌این‌ترتیب، علاوه بر این‌که کاربر با ریزه‌کاری‌های مربوط به مدیریت شهری آشنا می‌شود، اطلاعات خوبی نیز درباره فناوری‌های نوین قابل استفاده به دست می‌آورد.

استفاده در روان‌درمانی

روان‌درمانی یکی دیگر از حوزه‌هایی است که می‌تواند از بازی‌های جدی بهره‌مند شود. خانواده‌درمانی یکی از شاخه‌هایی است که ثابت کرده می‌توان به شکلی موثر از بازی‌های جدی استفاده کرد. خانواده‌درمانگران ابتدا باید هدف درمان را مشخص کنند و یک برنامه‌ریزی اولیه برای آن به عمل آورند. با این وجود، به دلیل پیچیدگی‌های موجود در روابط انسانی، معمولا این کار زمان‌بر بوده و با‌چالش‌هایی اساسی روبه‌روست.

مدتی است یک تیم از متخصصان روانشناسان از مراجعه‌کنندگان خود می‌خواهند بازی «نوزی» (Knowsy) را انجام دهند. این بازی به افراد برای درک هرچه بیشتر افکار و سلیقه طرف مقابل کمک می‌کند. بررسی‌های این تیم نشان می‌دهد به کمک این بازی جدی، امکان برنامه‌ریزی و نیز ارزیابی میزان پیشرفت در درمان آسان‌تر شده است.

بازار بزرگ بازی‌های جدی

با افزایش وزن فناوری دیجیتال در همه جنبه‌های زندگی فردی و شغلی، بازی‌های جدی نیز جایگاه مهم‌تری می‌یابند. به همین دلیل، هیچ تردیدی نیست که گرایش کسب‌وکارها و سازمان‌های مختلف به استفاده از این الگوی نوین برای حل مسائل و چالش‌های مختلف پیش رو افزایش یابد. از آنجا که اثربخشی این دسته از بازی‌ها در آموزش کاملا اثبات‌شده است، جریان مالی آن نیز قابل توجه خواهد بود.

به همین دلیل، شاید توجه جدی‌تر به این مقوله و سرمایه‌گذاری بیشتر در آن بتواند به نتایج ارزشمندی در آینده بینجامد. همچنین، گسترده بین‌المللی بازار این محصولات نیز یکی دیگر از جذابیت‌هایی است که سبب می‌شود بازی‌های جدی به‌عنوان گزینه‌ای مهم برای توسعه صنعت بازی‌سازی مورد نظر قرار گیرد.

صالح سپهری فر