پیشروی چراغ خاموش تراریخته

موافقان و مخالفان تراریخته همچنان بر سر فواید و مضرات محصولات دستکاری شده ژنتیک با هم بحث دارند و اغلب کارشناسان بر این باورند بدون‌شک سطح دستکاری در گیاهان، بر کیفیت و سلامت غذا و بروز ناهنجاری‌هایی نظیر نازایی و انواع سرطان‌ها در انسان تاثیرگذار است. دراین بین مخالفان تراریخته، انگشت اتهام را به سمت سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز می‌گیرند. آنها ادعا می‌کنند این سازمان که باید مدافع حفظ تنوع زیستی کشور باشد، بدون‌ آن‌که بی‌خطر بودن محصولات دستکاری شده ژنتیک به اثبات برسد، به پایگاهی برای موافقان گیاهان تراریخته تبدیل شده است.

این منتقدان برای ادعای خود دلیل هم دارند؛ مثلا می‌گویند آخرین انتصاب‌ها در سازمان حفاظت محیط‌زیست نشان می‌دهد باز هم یکی دیگر از مدافعان گیاهان دستکاری شده ژنتیک به ساختار این سازمان افزوده شده است. انتصاب افراد همسو در سازمان حفاظت محیط‌زیست، این نگرانی را ایجاد می‌کند که این سازمان به مدافع کامل محصولات تراریخته تبدیل شود و مضرات این فناوری هیچ‌گاه به گوش جامعه نرسد.

چند سالی است که مخالفان توسعه محصولات دستکاری شده ژنتیک در ایران تلاش می‌کنند با اجباری کردن برچسب‌گذاری روی محصولات دستکاری ژنتیک شده برای مصرف‌کننده حق انتخاب ایجاد کنند. این تلاش‌ها به ثمر رسید و وزارت بهداشت به کارخانه‌های روغن کشی ابلاغ کرد که از ابتدای مرداد باید محصولاتشان در صورتی که از دانه‌های دستکاری ژنتیک شده تولید می‌شود، برچسب‌گذاری شود. اماهنوز در بازار، روغنی با برچسب تراریخته مشاهده نمی‌شود، وقتی این مساله را با کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو درمیان می‌گذاریم او به ما می‌گوید: درج برچسب دستکاری ژنتیک شده از اول مرداد الزامی است و هر شرکتی که این برچسب را نصب نکند، متخلف بوده و مصرف کنندگان می‌توانند این تخلفات را به ما گزارش دهند.

او درباره این‌که چرا هنوز هیچ محصولی این برچسب را ندارد، تاکید می‌کند: قاعدتا محصولاتی که دربازار است به کارخانه باز نمی‌گردد که برچسب‌گذاری شود. بنابراین هنگام جست‌وجوی برچسب روی ظروف روغن‌ها حتما باید به تاریخ تولید دقت شود.

البته سخنگوی سازمان غذا و دارو بر این نکته اشاره می‌کند که برچسب‌گذاری روغن‌های دستکاری ژنتیک شده به این مفهوم نیست که روغن تراریخته از نظر وزارت بهداشت مشکل دارد بلکه این برچسب‌ها برای آگاهی عمومی است که مشتری حق انتخاب داشته باشد.

برچسب‌گذاری سایر محصولات

به گفته جهانپور همه روغن‌های بازار از دانه‌های دستکاری ژنتیک شده تولید نمی‌شود و به این ترتیب بدیهی است که بخشی از روغن‌های بازار بدون برچسب تراریخته باشند.

براساس آمارهای فائو، 90 درصد سویای موجود در جهان دستکاری ژنتیک شده است. به این ترتیب بخش اعظم روغن سویای تولید شده در ایران از سویای تراریخته است. به همین خاطر این سوال مطرح می‌شود که آیا وزارت بهداشت برنامه‌ای برای افزایش سهم روغن‌های غیر تراریخته دارد؟ سخنگوی سازمان غذا و دارو دراین باره به جام‌جم می‌گوید: در بازار هم روغن حاصل از دانه‌های دستکاری شده ژنتیک یافت می‌شود و هم روغن‌هایی که از دانه‌های معمولی تولید شده است. درصد دقیق آن را به خاطر ندارم، اما بیشتر روغن سویا منشا تراریخته دارد. ذرت دستکاری ژنتیک شده، کلزا و احیانا اگر روغن پنبه دانه تولید شود، ممکن است از محصولات دستکاری شده ژنتیک استفاده شود.

او از اجباری شدن برچسب‌گذاری برای سایر محصولاتی که در ترکیب آنها از روغن‌های حاصل از دانه‌های دستکاری شده ژنتیک به کار رفته، خبر می‌دهد.

آن طور که جهانپور توضیح می‌دهد از شهریور امسال مواد غذایی که در ترکیبات آنها از روغن‌های GMO استفاده می‌شود، برچسب‌گذاری خواهند شد.

سخنگوی سازمان غذا و دارو درباره مقاومت شرکت‌های روغن‌کشی در برابر نصب برچسب دستکاری ژنتیک نیز می‌گوید: ما مقاومتی ندیدیم. اگر این شرکت‌ها تولیدی داشته باشند و برچسب نزنند، متخلف هستند و با آنها برخورد می‌شود. براساس قوانینی که وجود دارد اگر برچسب‌ها را نصب نکنند از ادامه کار آنها جلوگیری می‌شود.

او معتقد است که در ایران به جز روغن، محصول تراریخته دیگری وارد نمی‌شود.

ذرت‌های دستکاری ژنتیک شده دربازار

هرچندجهانپور چنین نظری دارد، اما کم نیستند کارشناسانی که درباره عرضه محصولات دستکاری ژنتیک شده در بازار هشدار می‌دهند. برخلاف نظر سخنگوی غذا و دارو، علی کرمی عضو هیات علمی دانشگاه بقیه‌ا... باور دارد که بجز روغن، محصولات دیگری که دستکاری ژنتیک شده‌اند به بازار کشور وارد می‌شود.

او به «جام‌جم» می‌گوید: ذرت دامی اگرچه به ظاهر اعلام می‌شود که برای مصرف دام است اما این ذرت به بازار وارد می‌شود. بنابراین نمی‌دانیم ذرت مکزیکی که می‌خوریم دستکاری ژنتیک شده هست یا نه.

کرمی درباره اثرات منفی مصرف محصولات دستکاری ژنتیک شده بیان می‌کند: اسناد زیادی درباره اثرات منفی این محصولات وجود دارد. مردم باید به‌طور روشن بدانند که بین محصولات اصلاح شده و تراریخته تفاوت وجود دارد. اکثر محصولات کشاورزی که در بازار وجود دارد، محصولات اصلاح شده هستند. اصلاح شده یعنی ژن بیگانه وارد گیاه نشده است و خود برنج، گندم یا محصولات دیگر با روش‌های کلاسیک اصلاح شده‌اند و دستکاری ژنتیک در آن رخ نداه است.

او می‌گوید: در محصولات دستکاری ژنتیک شده دو تا سه ژن بیگانه وارد گیاه می‌شود. این ژن بیگانه از یک موجود دیگر وارد گیاه شده است. ما 500 نوع برنج و گندم داریم، در جریان دستکاری ژنتیک دیگر واریته‌های مختلف گندم را تلاقی نداده‌اند که به محصول مورد نظر برسند، بلکه از یک باکتری بیگانه، ژنی را بر می‌دارند و به گیاه وارد می‌کنند. معمولا ژن مقاومت به آفت یا گلایفوسیت را به گیاهان وارد کرده‌اند. در واقع مهندسی ژنتیک فعلی کاری می‌کند که در طبیعت انجام نمی‌شود.

دارو و غذا قابل قیاس نیست

مدافعان تراریخته معتقدند در صنعت دارویی از ترکیبات دستکاری شده ژنتیک استفاده می‌شود. دارو مستقیم وارد خون افراد می‌شود ولی اثر منفی روی سلامت فرد نمی‌گذارد. عضو هیات علمی دانشگاه بقیه‌ا... در پاسخ به این ادعا بیان می‌کند: ساخت ترکیبات دارویی با مهندسی ژنتیک، تخصص من است. داروی نوترکیبی که 23 نوعش در کشور وجود دارد و از داروی هرسپتین برای درمان سرطان سینه و دیگر داروها را شامل می‌شود، به‌طور کامل با یک گیاه زنده متفاوت است.

آن‌طور که او توضیح می‌دهد دارو را با گیاه زنده نمی‌توان مقایسه کرد. مواد تولید شده دارویی بشدت تخلیص می‌شود. به این شکل ماده به‌قدری خالص شده که یک پروتئین مرده است.

سازمان غذا و دارو اگر یک پروتئین اضافه در دارو شناسایی کند، اصلا اجازه مصرف آن را برای بیماران نمی‌دهد.

به گفته کرمی در داروهای نوترکیب هیچ سمی وجود ندارد، اما در محصولات تراریخته، سم را وارد ذرت، برنج و... کرده‌اند.

عضو هیات علمی دانشگاه بقیه‌ا... ادامه می‌دهد: دارو مخصوص درمان بیماری و غذا متعلق به انسان سالم است. حجم دریافت غذا توسط بدن با دوز مصرف دارو کاملا متفاوت است. یک دوز بسیار محدود دارو برای یک دوره معین وارد بدن فرد بیمار می‌شود اما آیا حجم برنج تراریخته‌ای که می‌خوریم با دارو برابر است؟ در واقع گیاه زنده را با پروتئین مرده نمی‌توان مقایسه کرد.

توسعه سرطان و نازایی

این عضو هیات علمی دانشگاه بقیه‌ا... درباره عوارض محصولات تراریخته بر سلامت انسان می‌گوید: عوارض تراریخته‌ها مشخص شده است. وقتی غذایی می‌خورید که داخل آن سه ژن بیگانه شامل ژن مقاومت به آفت گلایفوسیت و... وجود دارد، این ژن وارد بدن می‌شود. و بر خلاف نظرات اعلام شده، این ژن تجزیه نمی‌شود.

مقالاتی وجود دارد که نشان می‌دهد در شیر مادران کانادا، سم گلایفوسیت پیدا شده است.

او ادامه می‌دهد: نازایی در کشور بیداد می‌کند و آزمایش روی موش‌ها نشان می‌دهد که گروهی که از محصولات تراریخته استفاده کرده‌اند با کاهش فرزندآوری نسبت به موش‌هایی که با محصول ارگانیک تغذیه شده‌اند، روبه‌رو بوده‌اند.

کرمی با تاکید بر اهمیت سلامت غذا، ممنوعیت کشت گیاهان تراریخته در 37کشور اروپایی و کشورهای پیشرفته جهان را سندی می‌داند که در ایران هم باید به آن توجه شود.

لازم به یادآوری است فناوری مهندسی ژنتیک بشدت رو به توسعه است و این روزها نسل چهارم مهندسی ژنتیک در دنیا به‌کار گرفته می‌شود که با فناوری قدیمی که در ایران از آن استفاده می‌شود کاملا متفاوت است. در نسل جدید مهندسی ژنتیک که ایمن‌تر هم هست، دیگر ژن بیگانه به گیاه وارد نمی‌شود بلکه ژن گیاهان ویرایش می‌شود. به اعتقاد برخی کارشناسان این سطح از دستکاری مناسب‌تر است.

لیلا مرگن

جامعه