مزاحمت شبانه برای درختان

نور روی گیاهان تاثیرات متفاوتی دارد که یکی از آنها غذاسازی و فتوسنتز است. در واقع گیاه با استفاده از نور خورشید، کربن احیاشده به وجود می‌آورد که ما به آن قند می‌گوییم. این قند منبع انرژی برای گیاه است. دکتر سید مهدی سیدی، متخصص فیزیولوژی گیاهی و استادیار گروه زیست فناوری مولکولی گیاهی پژوهشگاه ملی ژنتیک، درباره اهمیت نور برای گیاه و تاثیر نورهای مزاحم و غیراستاندارد به جام‌جم می‌گوید: علاوه بر فتوسنتز و غذاسازی نور کار دیگری نیز برای گیاه انجام می‌دهد که فتومورفوژنز نامیده می‌شود. این نام در واقع نشان‌دهنده واکنش گیاه نسبت به محرک نوری و به این معنی است که نور برای گیاه شکل به وجود می‌آورد. هنگامی که از نور نامناسب اطراف گیاه استفاده شود و نور بی‌موقع و بیجا به گیاه بتابد، این فرآیند با اختلال مواجه می‌شود.

استفاده از ال‌ای‌دی با نورهایی که به سرعت رنگ عوض می‌کنند، حیات گیاه را تهدید می‌کند. برای مثال به وجود آمدن ماده‌ای به نام لیگنین در گیاه مقاومت گیاه را افزایش می‌دهد. سفت و مقاوم بودن چوب به دلیل وجود این ماده در ترکیب آن است. این ماده به شاخه‌های یک درخت استواری می‌دهد تا بتواند وزن میوه‌ها و برگ‌ها را تحمل کند و در برابر باد و شرایط نامساعد جوی به آسانی نشکند. دکتر سیدی تأکید می‌کند: با تابیدن نور شبانه نامناسب و مستقیم در طولانی مدت، لیگنین در گیاه به وجود نمی‌آید یا بسیار کم تشکیل می‌شود و استحکام گیاه کاهش پیدا می‌کند. برای مثال برف نسبتا سنگینی که سال گذشته در تهران بارید، نسبت به سال‌های قبل آنقدر شدید نبود. اما این برف خسارت زیادی به درختان نارون بلوار کشاورز تهران که شب‌ها تحت نورپردازی غیرضروری قرار دارند وارد کرد و بسیاری از شاخه‌های اصلی درختان شکسته شد.

سرمایه‌های چند ساله خیابان‌های شهر

بسیاری از پدیده‌ها در گیاهان هنگام شب و تاریکی اتفاق می‌افتد. در محیط شهری هرچقدر هم آلودگی نوری کم باشد، شب به تاریکی خارج از شهر و طبیعت نیست. اما تابیدن نور متمرکز و دائمی از زیر گیاه رو به بالا باعث می‌شود مواد ضروری که شب‌ها در گیاهان به‌وجود می‌آید، تولید نشود یا بسیار کمتر از نیاز گیاه تولید شود. به این ترتیب درختی که 50سال رشد کرده است، با یک برف نه چندان سنگین می‌شکند و از بین می‌رود. این متخصص فیزیولوژی گیاهی علت این مشکل را نورپردازی درختان در زمان خواب درخت یا نورپردازی دیگر بناهای شهری عنوان می‌کند و می‌افزاید: در کشورهای دیگر فقط هنگام کریسمس و زمانی که درخت در خواب زمستانی به سر می‌برد و برگی ندارد، نورپردازی می‌شود و این نورپردازی هم به صورت موقت است.

نورپردازی در شهرهای جهان معمولا روی دیوار ساختمان‌ها، فضاهای مرده و مجسمه‌ها انجام می‌شود و منظره زیبایی هم به شهر می‌دهد. سبک نادرست نورپردازی باعث ضعیف شدن درخت، کم شدن مقاومت در برابر آفت‌ها، هجوم آفت‌ها و بروز اختلالات داخلی مثل کاهش بیوسنتز لیگنین در گیاهان می‌شود.

دکتر سیدی روی از بین رفتن این سرمایه‌ها تاکید می‌کند و می‌گوید: یک درخت 50 ساله، نیم قرن زنده مانده و در مقابل باد و طوفان و برف و شرایط جوی نامتعادل دوام آورده است. به همین دلیل کج‌شدن و شکستن در اثر بارش برف برای درخت اصلا طبیعی نیست. می‌توان در یک شهر دوباره نهال جدید کاشت، اما سرمایه 50 یا 60 ساله ما در قالب درخت از بین رفته است که جایگزینی برای آن وجود ندارد.

آسیب‌های غیرمستقیم نورپردازی غیراصولی

نورپردازی گیاهان می‌تواند تاثیر مثبت یا منفی روی حشرات بگذارد که نتیجه هر دو نامطلوب است. تغییر مثبت باعث افزایش بی‌رویه حشراتی مثل مگس سفید در سطح شهر می‌شود که به اکوسیستم آسیب می‌رساند و تغییر منفی باعث از بین رفتن بعضی حشرات و باز هم آسیب به اکوسیستم می‌شود. دکتر سیدی در اینجا هم نور غیراستاندارد را مقصر غیرمستقیم آسیب به حشرات می‌داند و می‌افزاید: مشکل مگس سفید چند سال است که در تابستان شهروندان را درگیر می‌کند.

این حشره برای انسان و بخصوص کودکان مزاحمت ایجاد کرده و ممکن است باعث ایجاد حساسیت شود. علاوه بر این روی اکوسیستم مناطق شهری هم اثر می‌گذرد و به شکل غیرمستقیم به گیاه آسیب می‌زند.

طبیعت با داشتن شکار و شکارچی تعادل را برقرار می‌کند، اما دخالت‌های انسانی این تعادل را به هم می‌زند. حتی برچسب‌های زردرنگی که برای مقابله با حشرات روی تنه درختان می‌چسبانند اثر قابل توجهی روی کاهش جمعیت مگس سفید ندارد.

در نهایت باید گفت آسیب دیدن بیش از حد درختان شهری، دکوراسیون شهری مثل تهران را به هم ریخته است. در چنین شرایطی تعداد و تنوع پرنده‌ها نیز کم می‌شود و صدها مشکل غیرمستقیم دیگر نیز برای اکوسیستم‌های شهری به وجود می‌آید.

تغییراتی که نور مزاحم برای گیاه ایجاد می‌کند

خشک شدن ساقه‌ها، کوچک و زرد شدن برگ‌ها، قهوه‌ای رنگ شدن لبه برگ‌ها یا لکه افتادن روی برگ‌ها از جمله نشانه‌های دریافت نور زیاد در گیاهان است. علاوه بر این برخی از گونه‌های گیاهان فقط در تاریکی شب گل می‌دهند و گرده‌افشانی آنها به کمک برخی حشرات و پروانه‌ها انجام می‌شود. نور شدید شبانه می‌تواند چرخه طبیعی زندگی گیاهان را تحت تاثیر قرار دهد.

معضل جهانی درختان آسیب‌پذیر

آسیب‌هایی که درختان از زندگی اجباری در فضای شهری می‌بیننند اختصاص به کشور ما ندارد و بسیاری از شهرهای جهان چنین مشکلاتی دارند. امروز بسیاری از درختان جوان در سراسر جهان، به دلیل به هم خوردن چرخه بیولوژیک از بین می‌روند یا برگ‌های آنها زرد و خشک می‌شود. با جست و جوی مشکلات ایجاد شده در اثر آلودگی نوری برای درختان در اینترنت می‌توان دید این یک مشکل جهانی است که می‌تواند در آینده سهم شهرها از درختان کهنسال را به‌طور چشمگیری کاهش دهد.

سپیده شعرباف