قاتل خاموش را کیش و مات کنید

درغیر این صورت، با فرارسیدن موج سرما، این کار با عجله صورت می‌گیرد و احتمال بروز خطا بیشتر خواهد شد. یکی از خطراتی که بی‌دقتی در این کار می‌تواند داشته باشد، نشت گاز و خطر انفجار و آتش‌سوزی است. استفاده از وسایل نامناسب و فرسوده این خطر را افزایش می‌دهد. با کمی احتیاط و صرف اندکی هزینه بیشتر می‌توان جلوی بسیاری از این حوادث را گرفت. بیشتر مردم برای خرید منزل جدید به همه مسائل اهمیت می‌دهند، اما به مسائل ایمنی ساختمان که از مهم‌ترین و حیاتی‌ترین مسائل زندگی ماست، توجهی نمی‌کنند. بسیاری افراد صدها هزار تومان برای خرید یک دستگاه بخاری یا چند میلیون تومان برای ساخت یک شومینه زیبا هزینه می‌کنند اما از هزینه چند هزار تومان برای تجهیز و نصب آن (شیلنگ، بست و دودکش مناسب) خودداری می‌کنند و آسیب می‌بینند. باید به این باور برسیم که نتیجه رعایت یا عدم رعایت اصول ایمنی متوجه خود ماست. پس باید در اجرای این اصول کوشا باشیم.

مسمومیت با گاز کشنده

گذشته از خطر نشت گاز و انفجار و آتش‌سوزی در نصب و راه اندازی وسایل گرمایشی، خطر دیگری در این زمینه هموطنان را تهدید می‌کند که فقط مخصوص وسایل گازسوز نیست و هر وسیله گرمایشی یا حتی غیرگرمایشی که به نوعی شعله‌ای در آن وجود دارد و اکسیژن محیط را مصرف می‌کند عامل بروز این خطر است و آن، خطر مسمومیت با گاز کشنده منواکسید کربن CarbonMonoxide است. انواع بخاری‌های گازی، نفتی، شومینه، پکیج و آبگرمکن از جمله این وسایل است. حتی خودرویی که به مدت طولانی در محیط بسته روشن بماند، می‌تواند باعث تولید این گاز کشنده شود. همان گازی که از آن به عنوان قاتل خاموش یاد می‌شود.این گاز به دلیل کاهش اکسیژن در محیط به وجود می‌آید. یعنی اگر در محیطی که یک وسیله شعله دار وجود دارد و راه مناسبی برای ورود هوا وجود نداشته باشد، بزودی در آن محل گاز منواکسید کربن تولید و منتشر می‌شود. اگر تمام عناصر تشکیل‌دهنده آتش (حرارت، ماده سوختنی و اکسیژن) به نسبت مناسب و کافی کنار هم وجود داشته باشد، مشکل خاصی ایجاد نمی‌شود، اما خطر واقعی زمانی است که به هر دلیل اکسیژن محیط کاهش پیدا کرده و گاز منواکسید کربن (CO) تولید و منتشر می‌شود. اگر اکسیژن به طور کامل قطع شود، باعث خاموش شدن سریع شعله آتش خواهد شد و خطری ندارد، اما کاهش اکسیژن خطرات زیادی دربر دارد. گاز منواکسید کربن، بی‌بو، بی‌رنگ، بدون مشخصه خاص و کمی سبک‌تر از هواست و به دلیل قابلیت انتشار بسیار بالایی که دارد، بسرعت تمام فضای محیط را انباشته می‌کند و همه حاضران را در معرض مسمومیت قرار می‌دهد.

دودکش، عامل مهم گاز گرفتگی

آمارها نشان می‌دهد، نقص در دودکش مهم‌ترین عامل گازگرفتگی است. نقص در سیستم دودکش‌ها از مهم‌ترین عوامل تولید و انتشار این گاز کشنده است، پس توصیه‌های ایمنی مربوط به نصب اصولی آنها را به کار ببندید. قبل از نصب بخاری از باز بودن مسیر دودکش‌های داخل دیوار اطمینان حاصل کنید. به این منظور می‌توانید از سطح پشت بام، یک وزنه کوچک را با ریسمان به داخل دودکش بفرستید. اگر وزنه تا انتها پایین آمد، نشان‌دهنده باز بودن مسیر است.

دودکش‌های داخل دیوار از جنس سیمانی است و باید تا انتها بالا رفته باشد و از سطح بام نیز 80 سانتی متر بالاتر آمده باشد و حدود یک متر نیز از دیوار جانبی فاصله داشته باشد و در انتها کلاهک H نصب شود. وجود این کلاهک علاوه بر این که مانع ورود باد و توفان و شاخ و برگ درختان به داخل دودکش می‌شود، به خروج بهتر آلاینده‌ها نیز کمک می‌کند. از مکش مناسب دودکش‌ها اطمینان حاصل کنید. به همین منظور می‌توانید تکه‌ای کاغذ روشن کنید و آن را مقابل ورودی دودکش روی دیوار قرار دهید.

اگر دودکش بخاری صحیح کار کند، باید شعله به سمت داخل دودکش کشیده شود. بهترین نشانه برای کارکرد صحیح دودکش‌ها این است که بدنه آنها همواره داغ باشد. سرد بودن دودکش بخاری، زمانی که روشن است و همچنین زرد و نارنجی بودن شعله بخاری از نشانه‌های تولید این گاز خطرناک است که باید بررسی شود. هرگز از دودکش‌های شکسته یا نامناسب مثل لوله پولیکا یا قوطی‌های فلزی به جای دودکش سیمانی داخل دیوار استفاده نکنید. کسانی که به شغل ساختمان سازی مشغول هستند با توجه به وجدان کاری خود، باید لوله‌های سیمانی با کیفیت و سالم داخل دیوارها قرار دهند که باعث انتشار این گاز کشنده به داخل خانه‌ها نشود.

داخل واحد و برای وسایل گرمایشی و شعله‌دار، فقط از دودکش‌های ورق سفید گالوانیزه استفاده کنید. این دودکش‌ها مقاومت فیزیکی بیشتری دارند و بخوبی داخل هم چفت می‌شوند، اما دودکش‌های متفرقه مثل آلومینیومی، آکاردئونی و فنری این خاصیت را ندارند و به مرور دچار نقص می‌شوند و گاز منواکسید کربن را به داخل محیط منتشر می‌کنند، ضمن این که به دلیل خاصیت ارتجاعی دودکش‌های فنری به سهولت از محل اتصال خود خارج می‌شوند و به مرور منافذ ریزی در آنها پدیدار می‌شود که می‌تواند باعث انتشار آلاینده‌ها در محیط شود. از حداقل زانویی در نصب دودکش‌های داخل واحد استفاده کنید. بهترین وضعیت برای نصب دودکش‌ها، حالت عمود یا قائم است. در این حالت آلاینده‌ها به سهولت خارج می‌شوند. هرچه شیب دودکش پایین‌تر رود، خروج آلاینده‌ها سخت‌تر خواهد شد.

شیب منفی دودکش، مورد تایید کارشناسان نیست و اگر به هر دلیلی مجبور شدید، بخشی از دودکش‌ها را به صورت افقی نصب کنید (البته کارشناسان این حالت را توصیه نمی‌کنند) پس از آن قسمت دو تا سه برابر مقدار افقی باید به صورت عمودی دودکش نصب شود تا نقص ناشی از آن جبران شود.هر وسیله گرمایشی و شعله دار نیاز به یک دودکش مجزا دارد. از به کاربردن دودکش‌های مشترک برای دو یا چند وسیله خودداری کنید. از به کارگیری دودکش‌های غیر هم سایز و غیر هم قطر خودداری کنید. بهتر است دودکش‌ها هم قطر باشند تا بخوبی داخل هم چفت شوند.

از تغییر دادن اندازه دهانه خروجی دودکش‌ها خودداری کنید. گاهی مشاهده می‌شود، افراد، دهانه خروجی دودکش‌های روی دیوار را با موانعی کوچک می‌کنند که به اصطلاح، هوای گرم کمتری خارج شود. این عمل باعث انباشت گازهای خطرناک داخل دودکش و انتشار آن به داخل محل می‌شود. از قرار دادن انتهای دودکش‌ها در فضای درز انقطاع ساختمان خودداری کنید. این گاز بسادگی از ترک‌ها و شکستگی‌های روی دیوار حتی در واحدهای دیگر وارد منزل می‌شود. از قرار دادن انتهای دودکش‌ها در سطل آب خودداری کنید. این گاز در آب حل نشده، باعث مسدود شدن مسیر خروجی آن خواهد شد و گاز از طریق دیگر خارج و وارد فضای داخلی محیط می‌شود.

وجود دستگاه‌های هشدار دهنده گاز منواکسید کربن در محیط تا حد بسیار زیادی می‌تواند به کاهش خطرات و حوادث ناشی از این گاز کمک کند. در انتخاب این دستگاه‌ها دقت کنید.بعضی از این وسایل کیفیت و کارایی لازم را ندارند. بتازگی‌ برخی انواع اروپایی و ترکیه‌ای به بازار آمده که استانداردهای لازم را دارد. بخاری‌های بدون دودکش (هرچند بعضی از آنها استاندارد هستند) برای نصب در منازل و بویژه اتاق خواب مناسب نیست. اگرچه آنها قطعه‌ای دارند به نام (ODS) که درصورت کاهش اکسیژن شعله را قطع می‌کند، اما باید بدانیم، در این قطعه نیز احتمال خرابی و نقص وجود دارد و در این صورت، باعث انتشار این گاز کشنده در محیط خواهد شد. استفاده از این بخاری‌ها در مغازه‌ها و فروشگاه‌ها و نقاطی که در و پنجره‌ها باز است و هوا در آن جریان دارد و کسی شب‌ها در آن مکان نمی‌خوابد، منعی ندارد.

هنگام نصب، ایمنی را رعایت کنید

هنگام نصب بخاری از بست‌های مناسب استفاده کنید. بست مخصوص گاز، فلزی و پهن است و کارایی لازم را دارد. از بستن سیم یا مفتول به جای بست خودداری کنید. این کار می‌تواند باعث بریده و زخمی شدن شیلنگ و انتشار گاز در محیط شود.از شیلنگ مخصوص گاز استفاده کنید. شیلنگ مخصوص گاز، دو یا چند لایه و فرمول ساخت آن به گونه‌ای است که مقاومت لازم را در برابر عبور جریان گاز در مدت زمان طولانی دارد. شیلنگ‌های متفرقه مثل شیلنگ آب این مقاومت را ندارد و پس از مدتی دچار خوردگی و ساییدگی می‌شود و باعث نشت گاز می‌شود. حداکثر طول شیلنگ گاز نباید بیش از 5/1 متر باشد و برای مواردی که متراژ بیشتری نیاز دارید، بهتر است به جای شیلنگ از لوله‌های مسی استفاده کنید. بعد از نصب، برای اطمینان از عملکرد درست خود، تمام قطعات، بست‌ها و طول شیلنگ گاز را با محلول آب و کف چک و از عدم نشت گاز اطمینان حاصل کنید. هرگز برای این کار از شعله کبریت یا فندک استفاده نکنید.

حوادث گازگرفتگی از حوادثی است که تنها با کمی دقت می‌توان از بروز آن جلوگیری کرد و برعکس، کمی بی‌احتیاطی می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد. در این جا به چند توصیه مهم برای جلوگیری از این حوادث پس از نصب وسایل گرمایشی اشاره می‌شود. اگر از وسایل شعله دار استفاده می‌کنید، تمام راه‌های ورودی هوا را نبندید و مسیر مناسبی را برای ورود اکسیژن و هوای تازه به محیط در نظر بگیرید. نیازی نیست تمام در و پنجره‌ها را باز بگذارید، بخشی از پنجره یا زیر در واحد کافی است. هرچه مسیر ورود هوا به وسیله گرمایشی نزدیک‌تر باشد، بهتر است. شومینه از وسایلی است که بیشتر از سایر وسایل می‌تواند حادثه ساز شود.

این وسیله علاوه بر این که گرمای زیادی را به هدر می‌دهد، مقدار بیشتری گاز نیز وارد منزل می‌کند. جنبه تزئیناتی این وسیله بیشتر از گرمایشی آن است. اگر از پکیج استفاده می‌کنید بهتر است از انواع فن‌دار باشد که به وسیله آن، آلاینده‌ها را به خارج هدایت می‌کند. پکیج و آبگرمکن دیواری مقدار زیادی اکسیژن مصرف می‌کند و در صورت تامین نشدن هوای مناسب، بسرعت محیط را با کاهش اکسیژن مواجه می‌کند. بهتر است این وسیله خارج از محیط خانه، برای مثال در بالکن یا محلی که مستقیم به فضای آزاد راه دارد، نصب شود.

وسایل استاندارد بخرید

اگر قصد خرید وسیله گرمایشی و گازسوز جدید دارید، از انواع استاندارد تهیه کنید. به تبلیغات اعتنا نکنید و تحقیقات لازم را انجام دهید و آنهایی را که کیفیت بهتری دارند و خدمات بهتری ارائه می‌دهند، انتخاب کنید. برای نصب وسایل جدید بهتر است از نمایندگی مجاز بخواهید، این کار را برای شما انجام دهد. اگر قصد استفاده از وسایل سال‌های گذشته را دارید، قبل از نصب آنها را از نظر ظاهری و سلامت کامل دستگاه چک کنید و اگر نیاز به تعویض یا مرمت دارد، این کار را انجام دهید و از قطعات باکیفیت استفاده کنید. در این خصوص، شیشه بخاری بسیار حائز اهمیت است. اگر شیشه شکسته یا ترک برداشته است، نسبت به تعویض آن اقدام کنید. اگر تخصص و تبحری در نصب و راه‌اندازی وسایل گازسوز ندارید، از افراد حرفه‌ای و با تجربه کمک بگیرید.

سید جلال ملکی

سخنگوی سازمان آتش‌نشانی تهران