آب‌های زیرزمینی نیازمند احیا

به گزارش خبرنگار جام‌جم، افزایش بی‌رویه جمعیت، توسعه اراضی کشاورزی و کاهش نزولات جوی از یک سو و اضافه برداشت از چاه‌های غیرمجاز و آگاهی نداشتن بهره‌برداران از الگوی استفاده بهینه از آب و انرژی اقتصادی آن از سوی دیگر در سال‌های اخیر باعث افت شدیدتر آب‌های زیرزمینی و وقوع بحران آبی در استان آذربایجان شرقی شده است.

کارشناسان معتقدند طرح احیا و تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی آخرین فرصت برای احیای این آب‌ها در کشور و از جمله استان آذربایجان شرقی بوده و در صورت همکاری نکردن مردم و بهره‌برداران در مصرف بهینه از این نعمت استراتژیک، در آینده نه چندان دور با شرایط بحرانی‌تری مواجه خواهیم شد.

آخرین فرصت

یوسف غفارزاده، مجری طرح احیاء و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی با اشاره به وضعیت بحرانی سفره‌های آب زیرزمینی در برخی دشت‌های استان به جام‌جم می‌گوید: از 24 محدوده مطالعاتی موجود در استان 9 دشت شامل شبستر،‌ صوفیان، تسوج، مرند، شیرامین، آذرشهر، عجبشیر، هرزندات و هادیشهر و دامنه‌های شمالی سهند جزو محدوده‌های ممنوعه بحرانی هستند که به واسطه برداشت‌های بی‌رویه در شرایط بسیار نامناسبی از نظر کمی و کیفی قرار دارند.

وی با اشاره به اجرای برنامه پنجساله تعادل بخشی برای جبران کسری مخازن و ثبیت سطح آب‌های زیرزمینی در استان می‌افزاید: حدود 20 هزار حلقه چاه غیرمجاز در سطح استان فعال است که اخیرا حدود 6000حلقه از این تعداد پر شده و بقیه بتدریج و پس از اخذ دستور قضایی مسدود خواهد شد.

وی به برداشت اضافی از چاه‌های مجاز نیز اشاره و تصریح می‌کند: از 28هزار و 700 حلقه چاه مجاز استان، 2924 حلقه دارای مازاد برداشت هستند و طرح احیاء و تعادل‌بخشی اهتمام ویژه‌ای هم برای جلوگیری از این مازاد برداشت‌ها دارد و با اجرای برنامه‌هایی چون نصب کنتور هوشمند یا پلمپ چاه‌های مجاز دارد.

مجری طرح احیاء و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی استان تبعات ناشی از برداشت‌های بی‌رویه فعلی از منابع آب زیرزمینی را تنزل کیفیت و شوری آب، فرونشست زمین، افزایش هزینه پمپاژ و استحصال آب، کاهش آبدهی چاه‌ها، چشمه‌ها و قنوات و در نهایت کاهش و خشک شدن ذخایر آب‌های زیرزمینی ذکر می‌کند.

مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی

به عقیده کارشناسان امور آب، بیش از 80 درصد آبی که از سفره‌های زیرزمینی برداشت می‌شود در امور کشاورزی و بقیه به ترتیب در بخش‌های شرب و صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حسین لطفعلی‌زاده، رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی در این باره به جام‌جم می‌گوید: گرچه آب‌های زیرزمینی فقط حدود 37 درصد ظرفیت منابع آب این استان را تشکیل می‌دهد، اما بیش از 55 درصد مصارف آب کشاورزی استان از همین منابع تامین می‌شود و وقوع خشکسالی‌های اخیر اهمیت استفاده بهینه از این منابع زیرزمینی را دوچندان می‌کند.

وی راهکارهای حفاظت از آب‌های زیرزمینی را در سه دسته اجرایی، کنترلی و ترویجی تقسیم‌بندی کرده و می‌افزاید: گرچه مدتی است هرکدام از این راهکارها از جمله اجرای روش‌های نوین آبیاری، لایروبی انهار و لوله‌گذاری مسیر آب‌ها، اصلاح الگوی کشت، توسعه کشت گلخانه‌ای، نصب ادوات اندازه‌گیری، استفاده از اکیپ‌های گشت کنترل، استفاده از اهرم‌های قانونی در تعیین تکلیف چاه‌های بلاتکلیف و فرهنگ‌سازی صرفه‌جویی در مصرف آب، ترویج الگوی نوین کشت با استفاده از روش‌های تشویقی و... تاحدودی عملیاتی شده‌اند، اما تحقیقات نشان می‌دهد شاه کلید راه نجات از بحران کم آبی همانا روی آوردن به روش‌های علمی و دانش‌بنیان و ترویج و فرهنگ‌سازی آنهاست.

کشت گلخانه‌ای، بهترین راه‌حل

ایوب ایرانی‌فام، معاون بهبود تولیدات گیاهی جهادکشاورزی استان در گفت و گو با جام‌جم کشت گلخانه‌ای و سوق دادن محصولات پرمصرف به سمت تولید گلخانه‌ای را یکی از مهم‌ترین اهداف جهاد کشاورزی برای استفاده بهینه از آب‌های زیرزمینی ذکر کرد و می‌افزاید: با یک‌دهم آب صرف شده در مزرعه‌ها می‌توان همان میزان تولید را در گلخانه‌ها به‌دست آورد، لذا دولت با سیاست‌های تشویقی چون ارائه تسهیلات کم بهره سعی در تشویق بهره‌برداران به ایجاد مجتمع‌های گلخانه‌ای دارد.

وی توسعه آبیاری تحت فشار و قطره‌ای را از دیگر اهداف جهاد کشاورزی دانسته و یادآور می‌شود: در آبیاری تحت فشار حدود 65 درصد و در آبیاری قطره‌ای حدود 90درصد آب مورد استفاده صرفه‌جویی می‌شود و اگر بتوانیم هر سال 8درصد از آب مصرفی بهره‌بردار را کم کنیم، در عرض پنج سال حدود 40 درصد صرفه‌جویی کرده‌ایم و این یعنی تعادل بخشی و حفظ آب‌های زیرزمینی.

سعیده دلال‌علیپور

جام‌جم آذربایجان شرقی