مالچ آلی زیستی، کلید مبارزه با ریزگردها

تعطیلی شهرها به دفعات زیاد، تعطیلی فرودگاه‌ها، کارخانه‌ها، صنایع و مدارس و خسارت به منابع آبی، منابع جنگلی غرب کشور و در نهایت، تحت تاثیر قرار گرفتن تنوع زیستی از پیامدهای این پدیده است.

از سوی دیگر، ابتلا به بیماری‌های ریوی، چشمی، پوستی و تشدید انواع بیماری‌های تنفسی مرتبط با آلرژی با بروز پدیده گرد و غبار افزایش یافته است.

با توجه به مساله کاهش بارندگی و بروز خشکسالی در کشور، روزبه‌روز زمین‌های بیشتری در معرض کم‌آبی قرار می‌گیرند و شدت موضوع در استان‌های جنوبی به حدی است که بسیاری از مناطق به کانون‌های محلی و داخلی برای انتشار ریزگردها تبدیل شده‌اند. یکی از مواد مورد استفاده برای تثبیت و محکم کردن بافت خاک به‌منظور جلوگیری از پراکنش ذرات در زمان وزش باد، استفاده از مالچ‌هایی است که ذرات خاک را تثبیت کنند. مالچ‌ها انواع متفاوتی دارند؛ از قبیل پلیمری و سنتزی، شیمیایی، نفتی و مالچ‌های بیولوژیک. در برخی موارد ممکن است از چند نوع مخلوط مانند پلیمری و پودر سنگ یا حتی پلیمری و خاک رس استفاده شود.

نکته بسیار مهم در استفاده از مالچ‌ها این است که مالچ استفاده شده، مشکل جدیدی را برای خاک و میکروارگانیسم‌ها و گیاهان ایجاد نکند.

با توجه به این که مناطق تحت مالچ‌پاشی اکثرا تحت تاثیر خشکی هوا قرار گرفته‌اند و بدون پوشش گیاهی هستند، بهتر است از مالچی استفاده شود که علاوه بر تثبیت ذرات خاک و جلوگیری از پراکنده شدن آن، بافت خاک را بهبود بخشد و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک را برای رشد و نمو احتمالی گیاهان سازگار با منطقه جغرافیایی مورد نظر مساعد کند، زیرا در صورت رشد گیاهان ریشه‌های گیاه، عاملی مثبت در جلوگیری از پراکنش ذرات خاک خواهد بود.

یک نمونه از مالچ‌های بیولوژیک قابل استفاده در این زمینه، ماده‌ای به نام ویناس است. ویناس به پساب کارخانه الکل‌سازی گفته می‌شود که در جریان تخمیر ملاس نیشکر ایجاد می‌شود و حاوی موادمغذی مانند نیتروژن، فسفر، کربن، پتاسیم، منیزیم، روی و کلسیم است.

خصوصیات ویناس بر اساس مطالعات علمی انجام شده به صورتی است که با توجه به این که منشا آلی دارد و دارای مواد مغذی است تاثیر منفی بر خاک ایجاد نکرده و بافت خاک را اصلاح می‌کند. بعلاوه دارای قابلیت حفظ رطوبت در خاک است و روی نفوذپذیری خاک تاثیر مثبت دارد و از پراکنش خاک جلوگیری می‌کند. با توجه به میزان بالای مواد مغذی ویناس، قابلیت استفاده برای گیاهان را نیز به عنوان کود آلی دارد.

وجود بیابان‌های وسیع در استان خوزستان و همچنین وجود ویناس در کارخانه الکل‌سازی وابسته به شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی در استان خوزستان، موجب ایجاد فرصتی طلایی برای کنترل گرد و غبار شده است. موفقیت در استفاده از ویناس به صورت پایلوت در مراکز تحقیقاتی و دانشگاه‌ها به اثبات رسیده است.

حتی نتایج آزمایش‌های دانش‌بنیان از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز تایید شده، اما هنوز اقدامی برای عملی شدن پروژه صورت نگرفته است. با توجه به منشأ ویناس، هیچ ماده شیمیایی در ترکیب آن وجود ندارد و همین مساله نشان می‌دهد استفاده از آن به‌مراتب بهتر از مالچ‌های پلیمری و نفتی است. از سوی دیگر استفاده از این نوع مالچ بیولوژیک نسبت به سایر مالچ‌های شیمیایی و نفتی، از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه است.

امیدواریم سازمان‌های مسئول عزم خود را جزم و از این فرصت استفاده کنند تا با تثبیت خاک در بیابان‌های استان خوزستان با این مالچ بیولوژیک، گام مهمی در پیشگیری از پراکنش ذرات از منابع محلی برداشته شود.

دکتر مریم محمدی روزبهانی

استادیار گروه آلودگی‌های محیط‌زیست دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز