اقتصاد ملی بر محور دانش و فناوری

دکتر سعید سرکار، دبیر ستاد توسعه فناوری نانو، چهارمین مجمع اقتصاد نانو را با سخنانی در خصوص رسوخ فناوری در صنعت و نقش آن در راهگشایی توسعه صنعتی کشور آغاز کرد و درباره تعامل تاثیرگذار دانشگاه و صنعت گفت: صنعت پویاست و به دنبال نوآوری و جذب فناوری است. رسوخ فناوری در صنعت، بحث روز دنیاست که ما آن را دنبال می‌کنیم و در حال حاضر بحث اقتصاد دانش‌بنیان را مطرح کرده‌ایم و آن را جایگزین اقتصاد متکی بر مواد خام می‌کنیم. اقتصاد دانش‌بنیان مبتنی بر محصولات دانش‌بنیان است و محصولات دانش‌بنیان از صنایع دانش‌بنیان در می‌آید. وقتی بحث صنعت دانش‌بنیان می‌کنیم، پایه آن دانش است و این دانش باید از دانشگاه بیرون آید و ارائه شود. این روندی است که بر پایه ارتباط دانشگاه و صنعت طی می‌شود. دکتر سرکار افزود: در بحث نانو سه فاز تعریف می‌کنند: توسعه و تولید مواد نانویی، به کارگیری فناوری نانو در صنایع موجود برای ارتقای کیفیت محصولات، نانوتکنولوژی هوشمند. ظرفیت ما در فاز دوم بسیار بالاست و تمرکز ما هم روی همین بخش است.

ارتباط جدایی ناپذیر دانشگاه و صنعت

دبیر ستاد توسعه فناوری نانو صنعت و دانشگاه را دو عنصر وابسته به هم و تاثیرگذار روی یکدیگر عنوان کرد و گفت: صنعت برای دوام به خلاقیت و نوآوری نیاز دارد که از دانشگاه به آن تزریق می‌شود. دانشگاه هم برای تامین نیازهای تحقیقاتی وابسته به صنعت است. زمانی دانشگاه‌ها پویایی خواهند داشت که الزام داشته باشند بخشی از منابع را خودشان تامین کنند و برای این کار باید به دنبال صنعت باشند. اگر صنایع ما توجهی در به کارگیری این فرآیند نکنند در آینده نزدیک، بازار رقابت را از دست خواهد داد. شیوه آموزشی دانشگاه‌ها باید بر اساس افزایش توانمندی‌ها و مهارت‌ها برنامه‌ریزی شود و اکوسیستم مطلوب برای رشد شرکت‌های نوپا فراهم شود. سرکار اکوسیستم مطلوب برای هر کشور را مختص به شرایط آن محیط عنوان کرد و افزود: ما باید بکوشیم نسخه پیشرفت متناسب با کشور خودمان را پیاده کنیم. شرکت‌های دانش‌بنیان در فضای نوآوری و توسعه دانش هستند. ادبیات کسب و کار و سرمایه و زمان را می‌فهمند. از طرف دیگر چون شرکت‌های دانش‌بنیان زاده دانشگاه هستند، ادبیات دانش‌بنیان را هم می‌فهمند و می‌توانند با دانشگاه ارتباط برقرار کنند. شرکت‌های دانش‌بنیان در مرز دانش حرکت می‌کنند. وی تصریح کرد: ارتباط دانشگاه و صنعت به حلقه واسطه نیاز دارد و شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران می‌توانند نقش این حلقه واسطه را بخوبی ایفا کنند. ما می‌خواهیم از اقتصاد مبتنی بر مواد خام به اقتصاد مبتنی بر دانش برسیم. اگر در این فاز یک دهه تلاش کنیم قطعا به موفقیت‌های چشمگیری دست پیدا می‌کنیم.

جایگاه توسعه و پیشرفت فناوری نانو در ایران

دکتر سرکار درباره اهمیت و دلیل اصلی پیشرفت فناوری نانو در ایران طی سال‌های اخیر به جام‌جم گفت: آنچه تا به حال بیش از هر چیز موثر بوده سرمایه‌گذاری فکری و سیاستگذاری و برنامه‌ریزی بوده است. سرمایه‌گذاری مادی هم از الزامات است و خوشبختانه تا به حال هم حمایت‌های خوبی شده است، اما جایگاه ایران در حال حاضر به گونه‌ای است که این حمایت‌ها کافی نیست و ما تا به حال دامنه کوه را بالا رفته‌ایم و الان وارد مرحله صخره نوردی شده‌ایم. صخره‌نوردی هم ابزار و امکانات خاص خود را می‌خواهد. در صخره‌نوردی اگر امکانات تامین نشود سقوط حتمی است و من نگران هستم اگر حمایت‌ها افزایش پیدا نکند، ما در عرصه رقابت با کشورهایی مثل آلمان، کره جنوبی و ... عقب بمانیم. ما از کشورهای پیشگام جهانی هستیم و رتبه فناوری نانوی کشور ایران ششم است. یکی از ملزومات حرکت رو به جلو و قرار گرفتن ایران در جایگاهی که لیاقتش را دارد، حمایت‌هایی است که باید برای افزایش بودجه ستاد فناوری نانو انجام شود. ما از نظر تولید علمی و تعداد مقالات معتبر علمی رتبه ششم را در جهان داریم. البته در عرصه تولید و تجاری سازی هم جایگاه مطلوبی داریم که در این زمینه‌ها شاخصی در دنیا وجود ندارد، اما تنوع و کیفیت محصولات مقایسه می‌شود.

لزوم توجه به مبانی تجارت بین‌الملل

معاون علمی و پژوهشی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درباره برنامه‌های حمایتی و ایجاد بسترهای تجاری‌سازی در کشور به جام‌جم گفت: نجات کشور جز از طریق اقتصاد دانش‌بنیان و اقتصاد مقاومتی مقدور نیست. برای تجاری‌سازی باید ابتدا شرکت‌ها به بلوغ برسند و یک محصول دوران توسعه فناوری را طی کرده باشد و بازار اقتصادی قابل رقابت پیدا کند و بعد وارد فاز تجاری‌سازی شوند. پس از آن هم رقبای بین‌المللی با کاهش قیمت و افزایش کیفیت و نوآوری ممکن است رقبای داخلی را از صحنه خارج کنند. به همین علت باید شرکت‌های دانش‌بنیان با مبانی تجارت بین‌الملل عمل و استانداردهای بین‌المللی را کسب کنند و نگاه طولانی‌مدت آنها صادرات باشد. وی یادآور شد: افرادی باید در شرکت‌های دانش‌بنیان باشند که اقتصاد، مدیریت و حتی مسائل حقوقی را بدانند و با رصد شرکت‌های بین‌المللی، خود را در سطح ملی و بین‌المللی نشان دهند. این شرکت‌ها باید بدانند چگونه می‌توان دانایی را به دارایی تبدیل کرد.

اقتصاد مبتنی بر دانش نوین جایگزین اقتصاد سنتی

در ادامه این مجمع دکتر علی وطنی، معاون علمی و پژوهشی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، نقش انتقال فناوری به صنعت را تاثیرگذار عنوان کرد و گفت: زمانی کل اقتصاد کشور ما متکی بر نفت بود. در تولید ناخالص ملی فقط صنایع دستی و خشکبار در محصولات کشاورزی وجود داشت. اما در حال حاضر هیچ اقتصادی بدون استفاده از فناوری امکان رقابت ندارد. در سال جاری کمتر از 15 درصد اقتصاد کشور متکی بر نفت است.

یکی از شاخص‌های اقتصادی هر کشور میزان مبادلات واردات و صادرات است. وقتی منابع عظیم نفت و گاز فرصت توسعه فناوری دارد، چرا با اقتصاد مبتنی بر نفت کار نکنیم و فناوری‌‌های نفت و گاز را صادر نکنیم؟

وطنی تصریح کرد: ایران بیشترین ارقام گیاهان دارویی را دارد. عصاره‌گیری و تولید محصولات باارزش از گیاهان دارویی چه بسا بتواند نیازهای یک استان کشور ما را برآورده کند. در حال حاضر 15 ستاد توسعه فناوری راهبردی داریم که یکی از مهم‌ترین آنها، ستاد توسعه فناوری نانوست. نسل جوان باید علم خود را به فناوری و فناوری را به تجاری‌سازی برساند و ثروت تولید کند و به این ترتیب نقشی در اقتصاد کشور داشته باشد.

کارگروه صنعت و بازار ستاد توسعه فناوری نانو

کارگروه صنعت و بازار، یکی از زیرمجموعه‌های اصلی ستاد ویژه توسعه فناوری است که با هدف ترغیب صنایع کشور برای به کارگیری نانو و حمایت از آنها در این مسیر ایجاد شده است. رویکرد اصلی این کارگروه، آشنایی صنایع کشور با کاربردهای مختلف فناوری نانو و تسهیل فرآیند انتقال از مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی و شرکت‌های فناور داخلی یا منابع فناوری خارجی به متقاضیان صنعتی است.

دکتر رضا اسدی‌فر، مدیر کارگروه صنعت و بازار ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، در گفت‌وگو با جام‌جم تمرکز چهارمین مجمع اقتصاد فناوری نانو را در حوزه نوآوری و انتقال محصولات فناوری از شرکت‌های دانش‌بنیان به شرکت‌های صنعتی عنوان کرد و افزود: ما در این مجمع الگوهای موفق را معرفی کردیم، به چالش‌ها پرداختیم و به حمایت‌هایی که دولت می‌تواند انجام دهد، اشاره کردیم. این پیام را منتقل می‌کنیم که فقط در فکر انتقال فناوری از خارج ایران نباشیم. در داخل کشور فناوری‌های زیادی است که با هزینه و دغدغه کمتر و حمایت دولت می‌توانیم آنها را به کار بگیریم.

مدیر کارگروه صنعت و بازار ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در ادامه نقش کارگروه صنعت و بازار در راهکارهای عملیاتی انتقال فناوری را بیان کرد و گفت: برای این که فناوری به صنعت منتقل شود، معمولا بحث انتقال فناوری از خارج به داخل مطرح شده است، اما خیلی از فناوری‌ها در ایران تولید می‌شوند و می‌توانند از یک منبع داخلی به یک شرکت داخلی انتقال پیدا کنند. برای این انتقال فناوری باید ابتدا مسأله صنعت را بشناسیم. ما سامانه تبادل فناوری ایجاد کردیم و مسائل صنایع را آنجا جمع‌آوری می‌کنیم. کارگزاران فناوری در شهرک‌های صنعتی حضور یافته و مسائل صنعت را به زبان علمی مطرح می‌کنند. برای مثال وقتی یک فناوری آماده داریم، یک شرکت نانویی را که محصولات نانو تولید می‌کند به یک شرکت صنعتی و یک کارگزار را هم برای تسهیل این فرآیند معرفی می‌کنیم.

در بسیاری از موارد فناوری و نیاز صنعت با هم فاصله دارند و باید متناسب‌سازی انجام شود. اسدی فر در پایان، موفقیت حداقل 30 پروژه داخلی را از دستاوردهای این بخش دانست و ابراز امیدواری کرد: انتقال موفق فناوری نانو از یک شرکت دانش‌بنیان داخلی به صنایع داخل کشور باعث می‌شود یک شرکت صنعتی محصول جدیدی تولید کند، بازدهی را افزایش دهد یا یک دستگاه تولید داخل را در خط تولید به کار بگیرد و این روند رو به رشد ادامه پیدا کند.

سپیده شعرباف

دانش