صدای آزادی و حماسه در دل نوحه‌ها

محمد گلریز یکی از خوانندگان نام‌آشنای سرودهای انقلابی و موسیقی سنتی است که درطول چهاردهه گذشته تاامروز آلبوم‌های متعددی از او منتشر شده وهمچنین آثار مختلفی را درقالب تک آهنگ دربرهه‌های حساس تاریخی اجراکرده است.
 
شما از جمله هنرمندانی هستید که دراین سال‌ها بارها نسبت به توجه به جایگاه نواهای آیینی تاکید کرده‌اید، بااین‌حال امروز جایگاه این حیطه را چطور می‌بینید؟
پیش از هرچیز جا دارد اشعاری از علی اکبر خوشدل تهرانی؛ شاعر مطرح آیینی بخوانم که در ستایش جایگاه والای امام حسین(ع) می‌گوید: 
بزرگ فلسفه قتل شاه دین این است 
که مرگ سرخ به از زندگی ننگین است
حسین مظهر آزادگی و آزادی است
خوشا کسی که چنینش مرام و آیین است 
بدون شک امام حسین(ع) درطول تاریخ، همواره مظهر آزادگی و آزادی به شمارمی‌رود. مهم‌‌ترین نکته این است که بسیاری از نوحه‌ها ونواهای مذهبی امروز، از دل ردیف‌های آوازی و به‌طورکلی از بطن موسیقی اصیل ما مانند رجز، همایون، سه‌گاه و... برآمده است که حجاز و حسینی می‌خوانند، از این منظر،اهالی موسیقی می‌توانند آثارمتعددی را با تکیه بر این ساختار و شیوه ارائه کنند. البته درسال‌های گذشته، برخی از آهنگسازان و شاعران کارهای خوبی در این حیطه انجام داده‌اند که هنوز هم باگذشت سال‌ها، ماندگاری دارد و هرسال روی زبان و دل مردم در تکایا جاری و ساری است. 
 
از دید شما مهم‌ترین دستاورد نواهای آیینی، به‌ویژه آن دسته از آثار سروده شده درباره واقعه کربلا و قیام امام حسین(ع) چیست؟
اساسا نوحه‌خوانی و مداحی به این معنی است که سجایای اخلاقی نظیر آزادگی، انسانیت، فداکاری و جوانمردی درجامعه نمود پررنگ‌تری یابد و نهادینه شود. به‌خصوص این‌که امام حسین (ع) و اهل بیت شریف ایشان سمبل تمام اشعار عاشورایی هستند و می‌توان با گوش دادن به نوحه‌ها، به حقانیت قیام ایشان پی برد. فراموش نکنیم که نوحه‌هایی که درطول هشت‌سال دفاع‌مقدس سروده شد، به تقویت روحیه سرداران شهید انجامید و باعث شد تا آنها با شجاعتی ستودنی در خط مقدم جبهه حضور یابند. یا آن دسته از رزمندگانی که پیشقدم رفتن روی مین می‌شدند تا راه را باز کنند. منظورم این است که نوحه همیشه در فرهنگ ما دارای مفاهیم حماسی و اثربخش بوده است. مسأله دیگر این است که ما زمانی از سر ترحم و ناراحتی به خاطر مسائل مختلف گریه می‌کنیم، ولی جنس گریستن در ماه محرم با دیگر اشکال متفاوت است. چرا که در این ماه، ما برای سربلندی نهضت امام حسین (ع‌) عمیقا متاثر می‌شویم. 
شب مردان خدا روز جهان‌افروز است 
روشنان را به حقیقت شب ظلمانی نیست
اصل واساس نوحه براین نکته استوار است. تاثیرگذاری برخی از نوحه‌ها به اندازه‌ای است که می‌توانند حتی در تغییر نگرش و جهان‌بینی افراد جامعه نسبت به واقعه کربلا نقشی بسزا داشته باشند. خاطرم هست سال‌ها قبل شبکه دو سیما برنامه‌ای به نام «نوحه‌های آیینی» ساخت که این برنامه محمل گردهمایی شاعران و آهنگسازان موسیقی آیینی از جمله احمدعلی راغب، ساعد باقری، حمید سبزواری، محمود شاهرخی، مشفق کاشانی و... بود و من هم توفیق داشتم تا در چند قسمت این برنامه، به شکل تک‌خوان به نوحه‌خوانی بپردازم.
 
درحال حاضر وضعیت متون نوحه را چطور می‌بینید؟
با آن که امروز شاعران و آهنگسازان جوان و مستعدی دراین عرصه فعالیت دارند و می‌توان گفت، از این نظر با ظرفیت گسترده‌ای مواجهیم اما آن‌طور که باید از این توان بهره گرفته نمی‌شود. البته اخیرا بنیاد رودکی برنامه‌های متنوعی درحوزه آثار عاشورایی برگزار کرده که می‌تواند برآیند مثبتی درپی داشته باشد. امروز ما بیش از هر زمان دیگری در معرض آماج تبلیغات دشمن هستیم و الان وقت آن است که بتوانیم با برداشتن قدم‌های فرهنگی، نقش پررنگ‌تری دراین حیطه ایفا کنیم. ضمن این‌که وقتی نهادهای فرهنگی مانند وزارت فرهنگ ‌و ‌ارشاد اسلامی، حوزه هنری و...دراین زمینه پای کار بیایند، طبعا می‌توانند تاثیرات بیشتری بر جامعه داشته باشند.
 
تاثیرگذارترین نوای آیینی که دراین سال‌ها هنگام فرارسیدن ایام محرم خوانده‌اید کدام اثر بوده است؟
بی تردید نوحه‌ای که کلام آن از شعر زیبا و معروف محتشم کاشانی یعنی:
باز این چه شورش است که درخلق عالم است 
باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است
برگرفته شده است، از دید من بالاترین و تاثیرگذارترین نوحه به شمارمی‌رود. درسال‌های گذشته، آلبومی به نام صلای غم منتشر شد که دراین آلبوم، من به اجرای سه بند از اشعار محتشم کاشانی پرداختم.
از آب هم مضایقه کردند کوفیان 
خوش داشتند حرمت مهمان کربلا 
بودند دیو و دد همه سیراب و می‌مکید
حاتم ز قحط آب، سلیمان کربلا
هنوز وقتی بعد از گذشت سال‌ها این آلبوم را در خلوت خود گوش می‌دهم بی‌اختیار اشکم سرازیر می‌شود و به خود می‌گویم درآن زمان با چه حس ‌و حالی این اشعار را اجرا کردم؟! البته این آلبوم به دلیل مولفه‌هایی که داشت هم، درزمان خودش مورد استقبال قرارگرفت و از آنجا که به شکل کاست منتشر شده بود بعداز گذشت چند سال، دوباره مورد بازنگری قرارگرفت و درقالب سی‌دی ضبط و عرضه شد. شاید بتوان گفت مهم‌ترین دلیلی که باعث شد این آلبوم با اقبال مخاطبان مواجه شود این بود که اشعار آن صرف‌نظر ازاین‌که درباره رشادت‌های امام حسین (ع) در واقعه کربلا اختصاص داشت، می‌توانست بار پندآموزی هم برای مخاطبانی که به این اثر گوش می‌کنند داشته باشد.
 
شما در روزهای اخیر در ویژه برنامه عاشورایی خیمه هنر که این شب‌ها در پهنه رودکی برگزار می‌شود حضور یافتید و به اجرای برنامه عاشورایی پرداختید، فکر می‌کنید برنامه‌هایی از این دست چقدر می‌تواند در برقراری پیوند میان مفاهیم آیینی و عامه مردم نقش داشته باشد؟
به‌طور قطع انعکاس چنین برنامه‌هایی در جامعه انکارنشدنی است؛ به‌خصوص این که اهالی فرهنگ و هنر درروزهای مختلف این برنامه حضور می‌یابند و هریک به ‌فراخور تخصص خود به ارائه اثر با چنین محوری می‌پردازند و از سوی دیگر، اقشار مختلف جامعه هم می‌توانند به شکل رایگان به تماشای این برنامه‌ها بنشینند. هرچند همیشه براین باور بوده‌ام که ارکسترهای ما می‌توانستند دراین سال‌ها نسبت به اجرای نواهای آیینی عملکرد پررنگ‌تری داشته باشند یا رپرتوارهایی با این درونمایه از سوی آهنگسازان نوشته شود. به ‌عنوان مثال، چه اشکالی دارد که ارکستر سمفونیک تهران، بخشی از برنامه‌های خود را به اجرای چنین قطعاتی اختصاص دهد، خود من ازجمله کسانی هستم که بارها آمادگی‌ام را برای همکاری دراین برنامه‌ها اعلام کرده‌ام. در سال‌های گذشته، مستندهای کیفی و خوبی با این محور در تلویزیون ساخته می‌شد اما به نظر می‌رسد به‌رغم پتانسیل گسترده موسیقی آیینی، امروز از این ظرفیت ارزشمند کمتر در قالب‌های هنری استفاده می‌شود. درحالی‌که همان‌طور که اشاره کردم، امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند تولید چنین برنامه‌هایی هستیم و هرچقدر بتوانیم آثاری روشنگرانه و معنوی دراین زمینه ارائه کنیم، اندوخته و میراث غنی‌تری را به نسل‌های آینده باقی خواهیم گذاشت