بـه بهشـت ربـات‌ها خوش‌آمــدید

عصر سه شنبه 17 فروردین همراه با همکار عکاسم در سالن‌ مسابقات رباتیک 2016 برای تهیه گزارش قدم می زدیم و مسابقه ربات ها را تماشا می کردیم. ‌ به بخش مسابقات دانش‌آموزی رفتیم‌. برگزارکنندگان مسابقه به پشت دیوارها و بخش‌های تمرین تیم‌ها هدایتمان کردند. آنجا دیدیم ده‌ها دانش‌آموز دختر و پسر روی زمین یا پشت میز نشسته بودند و عملکرد ربات‌هایشان را بررسی می‌کردند تا در آماده‌ترین شکل ممکن در مسابقات حاضر شوند. در سالن، حدود 10 پرده نمایش بود که روی آنها مسابقات همزمان تیم‌ها به صورت زنده نمایش داده می‌شد. اعضای تیم‌ها مقابل پرده نشسته بودند و مسابقه رباتشان را تماشا می‌کردند؛ رباتشان را برای تصاحب توپ و گلزنی تشویق می‌کردند، وقتی گل می‌زدند هورا می‌کشیدند و وقتی رباتشان آسیب می‌دید و فرصت از دست می‌رفت، از ته دل آه می‌کشیدند و بر سر و صورت می‌کوبیدند. از مسئولان برگزاری پرسیدم، می‌شود برویم سر میز برگزاری مسابقه و از نزدیک رقابت را ببینیم؟ اجازه دادند و ما را بردند به پشت دیوار مسابقات،جایی که بجز داوران و نماینده تیم‌ها و البته ربات‌ها کسی اجازه ورود ندارد. ربات‌ها با حسگرهای خود و قطب‌نمای دیجیتال جهت دروازه و موقعیت توپ را پیدا می‌کردند. به هم برخورد می‌کردند و از سر و کول هم بالا می‌رفتند. گاهی برخوردها باعث آسیب دیدن ربات‌ها می‌شد. دختر دانش‌آموز یکی از تیم‌ها را دیدم که رباتش خراب شده بود، در همان حال که داشت مدارهای الکترونیکی‌اش را تعمیر می‌کرد، گریه می‌کرد و زیر لب می‌گفت نباید این جور می‌شد... برنامه‌اش که مشکلی نداشت! تیم مقابل هم داشت از فرصت استفاده می‌کرد و ناجوانمردانه پشت سر هم گل می‌زد! گویی قوانین در اینجا تفاوت داشت و اگر رباتی خراب می‌شد، داور مسابقه را متوقف نمی‌کرد. آدم فکر می‌کرد به آینده آمده و قوانین فلزهای سرد حاکم است، هرچند به نظر می‌رسید حساسیت بازی دست کمی از نبرد رئال و بارسا در ورزشگاه نیوکمپ بارسلون ندارد!

درهای نه‌چندان باز صنعت

در سوی دیگر سالن در بخش ربات‌های صنعتی، ربات‌ها در میان ساختارهای مکعب شکل مشغول کار بودند و از سطوحی بالا و پایین می‌رفتند. امسال شش تیم در رده لیگ صنعتی شرکت کرده بودند. با یکی از شرکت‌کنندگان گفت‌وگو کردم. علی حسین‌عقدایی از تیم موسسه هادی متعلق به دانشگاه جامع علمی ـ کاربردی که در لیگ صنعتی مسابقات آزاد ایران شرکت کرده است، رباتی ساخته بود که می‌توانست در فضای یک کارخانه نقاط بخصوصی را پیدا کند، یک سری پیچ و مهره مجزا را از هم تشخیص دهد و این قابلیت را داشته باشد که پیچ یا مهره بخصوصی را از جایی بردارد و به جای مشخصی انتقال دهد. ‌عقدایی گفت بهینه‌سازی رباتش برای شرکت در این لیگ حدود سه ماه طول کشیده و قریب دو میلیون تومان هزینه ساخت آن بوده است. وی افزود: علاقه‌اش موجب شده، بیش از پنج دوره در این مسابقات شرکت کند، اما تا به حال پیش نیامده که از صنعت پیشنهادی برای خرید طرح ربات‌هایش دریافت کند. او می‌گوید، با وجود این که با ربات‌هایش در برنامه‌های تلویزیونی شرکت کرده و کارهایش دیده شده و کارآیی خوبی دارد، اما هنوز به مرحله صنعتی شدن نرسیده است.

چرا ربات‌های انسان‌نما‌مهم‌اند ؟

برخی کارشناسان می‌گویند، چه لزومی دارد ربات‌ها به شکل انسان‌ها ساخته شود، در حالی که با اضافه کردن چرخ و قابلیت‌های بیشتر به ربات می‌توان کارآیی بیشتری به آن افزود. رئیس کمیته فنی جشنواره بین‌المللی رباتیک و هوش مصنوعی دانشگاه امیرکبیر در پاسخ این ابهام‌گفت: ما تعامل و استفاده از ربات‌ها در زندگی انسان‌ها را می‌خواهیم مطرح کنیم. در این شرایط ظاهر و عملکرد یک ربات شبیه انسان موجب خواهد شد تا انسان‌ها در آینده، تعامل بهتری با آن ربات داشته باشند و بهتر در زندگی روزمره وجودشان را بپذیرند. از نظر کاربردی در نظر بگیرید اگر قرار باشد روزی رانندگی خودروهای ما به ربات‌ها سپرده شود، یک ربات انسان‌نما بخوبی از پس این کار برخواهد آمد. ‌دکتر صادق‌نژاد افزود: مشکل ما در ایران این است که در لیگ ربات‌های انسان‌نما به چشم آدمی آهنی نگاه می‌شود که مسابقه می‌دهد و تزئینی است و کاربردی ندارد در حالی که وقتی به کاربرد ربات‌های انسان‌نما در آمریکا و دیگر کشورهای پیشرفته نگاه می‌کنیم، می‌بینیم آمریکا با برگزاری مسابقات دارپا، کاربرد را از دل ربات‌های انسان‌نما استخراج کرد و جایزه بزرگی که برای برنده آن مسابقات تعیین کرده بود، نشان می‌داد که چقدر این حوزه اهمیت دارد. این ربات‌ها دیر یا زود، کاربرد بزرگی در حوزه نظامی پیدا خواهد کرد.

فیراکاپ و مشارکت ایران

رئیس لیگ ربات‌های انسان‌نما در مسابقات جهانی رباتیک درباره فیراکاپ و مسابقاتش گفت: فیراکاپ، فدراسیون دیگری است که در زمینه رباتیک فعالیت دارد و تقریبا با ربوکاپ هم سن است، البته با یک سال سابقه بیشتر. هدف فدراسیون فیراکاپ این بوده که رباتیک برای همه باشد و نه فقط برای پولدارها. آنها سعی کرده‌اند مسابقاتی طراحی کنند که تیم‌ها با حداقل هزینه بتوانند با ربات‌های خود در مسابقات شرکت کنند؛ مثلا لیگ ربات‌های انسان‌نمای فیرا همین سایزهای ربوکاپ را دارد، اما با یک ربات برگزار می‌شود و البته چالش‌های واقعی‌تری را تعریف کرده است. در آن مسابقات، چالش‌هایی مثل وزنه‌برداری، بالارفتن از نردبان، دوی سرعت، دوی ماراتن، بسکتبال و به طور کلی بازی‌های ورزشی شبیه المپیک طراحی شده است. دکتر صادق‌نژاد افزود: در ایران، دانشگاه صنعتی امیرکبیر تفاهم‌نامه‌ای با این فدراسیون منعقد کرده و نماینده رسمی آن فدراسیون در کشورمان شده است. مسابقات آزاد آن هم آبان سال‌گذشته در کشور برگزار شد و امیدواریم روزی مسابقات جهانی آن هم در ایران برگزار شود.

ویژگی‌های ربوکاپ 2016

اگر کسی یک ساعت با اهالی ربوکاپ گفت‌وگو کند، نام دکتر مرتضی موسی‌خانی را از زبان آنها خواهد شنید؛ استادی که فقط رئیس دانشگاه آزاد اسلامی قزوین نیست. او در حوزه توسعه دانش رباتیک در ایران سال‌ها کار کرده است. او بنیانگذار و رئیس کمیته ملی ربوکاپ ایران و بنیا‎گذار و رئیس برگزاری هشت دوره مسابقات ربوکاپ آزاد ایران از ابتدا تا امروز بوده است.

از دکتر موسی‌خانی پرسیدم، یازدهمین دوره از مسابقات ربوکاپ چه تفاوتی با دوره‌های پیشین دارد؟ وی در پاسخ گفت: امسال در مسابقات ربوکاپ، رشد قابل توجهی در بخش دانش‌آموزی داشتیم که آن را می‌توان در ارتقای کیفی ربات‌های دانش‌آموزی مشاهده کرد. آنقدر تعداد تیم‌های خوب در ربوکاپ امسال زیاد بود که ما ناگزیر از افزایش تعداد زمین‌های بخش دانش‌آموزی در ربوکاپ امسال شدیم. نکته دیگر در بخش دموی دانش‌آموزی بود که امسال کارهای خوبی عرضه شد. نکته سوم این بود که امسال در بخش بزرگسالان لیگ ربات‌های پرنده را در فضای باز داشتیم. در رده ربات‌های امدادگر هم برای اولین بار استاندارد قوانین مسابقات جهانی 2016 را در کشور اجرا کردیم. قوانین و طراحی زمین این رده از مسابقات متفاوت است و برای اولین بار،‌ طراحی و پیاده‌سازی آن را انجام دادیم. سعی کردیم از مصالح طبیعی در طراحی زمین مسابقات ربات‌های امدادگر استفاده کنیم که شرایط واقعی‌تر و عملیاتی‌تری ایجاد شود.

دکتر موسی‌خانی افزود: کار بعدی ما ربات‌های استاندارد امدادگر دانش‌آموزی بود که ان‌شاءالله این را برای مسابقات جهانی در آلمان ارائه خواهیم کرد و امیدواریم به عنوان یک لیگ پذیرفته شود. مسابقات جهانی،‌ تیرماه در آلمان برگزار خواهد شد. انتخاب برای بخش دانش‌آموزی در همین مسابقات ربوکاپ امسال انجام می‌شود و بستگی به سهمیه‌ای دارد که می‌توانیم اخذ کنیم. وی در باره این سهمیه خاطرنشان کرد: مقدار سهمیه بستگی به میزان پذیرشی است که در جهان وجود دارد. سهمیه با توجه به تیم‌هایی که در مسابقات ایران شرکت می‌کنند و گزارش ما به فدراسیون جهانی ربوکاپ تعیین می‌شود.

رئیس کمیته ملی ربوکاپ ایران افزود: ما در بخش بزرگسالان لیگ مسابقات ربات‌های انسان‌نما را در زمین چمن مصنوعی داریم. لیگ ربات‌های صنعتی یا at work را هم امسال اضافه کردیم و قصد داریم عملکرد ربات‌ها را به سوی کاربردی‌تر شدن آنها پیش ببریم. برای سال‌های آینده برنامه داریم با همکاری بعضی سازمان‌ها کاربری‌های صنعتی این ربات‌ها را داشته باشیم و از جمله استفاده از ربات‌های پرنده را برای جابه جایی اجسام بتوانیم تقویت کنیم.

ربوکاپ، زمینه‌ساز رشد دانش رباتیک در کشور

دکتر موسی‌خانی یادآور شد، در سال‌های اخیر دیده‌ایم که ترویج این دانش در کشور سبب شده، دانش‌آموزان به سمت و سوی دنیای ربات‌ها و ساخت و تعامل با آنها میل پیدا کنند. سال 85 که اولین دوره این مسابقات برگزار شد، 85 تیم در مسابقات شرکت کرده بود، در حالی که امسال دیدیم، تعداد کل تیم‌های شرکت‌کننده ما به 650 تیم افزایش پیدا کرده بود و بعد از بررسی 320 تیم در مسابقات شرکت کرد. در سطح جهانی تعداد تیم‌های شرکت کننده حدود 400 تیم است و از این نظر می‌توان گفت سطح مسابقات ربوکاپ در ایران در مقیاس جهانی انجام می‌شود. رشد کشور ما در این بخش قابل تحسین است و البته هنوز جای کار زیادی وجود دارد و تأمین هزینه‌های آنها بسیار مهم است.

موسی‌خانی درباره این که چقدر از اعضای تیم‌های شرکت‌کننده در مسابقات ربوکاپ در یک دهه گذشته در داخل کشور مشغول کار هستند، گفت: تیم‌ها کماکان به کارشان ادامه می‌دهند، اما اعضایشان به صورت موردی ممکن است کشور را ترک کرده باشند. خیلی‌ها برای ادامه تحصیل به خارج از کشور رفته‌اند. خیلی‌ها هم در کشور مانده‌اند و به کار خود ادامه می‌دهند. ما در دانشگاه آزاد اسلامی قزوین، 34 شرکت دانش بنیان داریم که در حوزه رباتیک به فعالیت مشغولند. در بسیاری از دانشگاه‌ها و استان‌ها شرکت‌های دانش‌بنیانی تأسیس شده که ربات‌هایی نظیر پهپادها و کوادروترها با کاربری‌های متنوع، از جمله برای کنترل مرزهای کشورمان طراحی کرده‌ اند و مشغول کارند. بچه‌های ما وقتی در مسابقات ماشین‌های خورشیدی سال 2014 در تگزاس شرکت کرده بودند، هر 16 نفرشان پیشنهادهایی برای کار در خارج از کشور داشتند، ولی ترجیح دادند برگردند و در کشور خودشان کار کنند.

پیشنهاد برای صداوسیما

موسی‌خانی در پایان پیشنهاد برای صداوسیما داشت و گفت: اگر بتوانیم برنامه‌های منظمی را به صورت سریال‌های تلویزیونی داشته باشیم و فرآیند مسابقات رباتیک را در جریان آن سریال از ابتدا تا انتها به مردم نشان دهیم، در ترویج دانش رباتیک و انگیزه دادن به دانش‌آموزان و دانشجویان می‌تواند کمک شایانی کند.

ربات کره‌ای که 3ماهه ساخته شده بود

مسیر را ادامه دادیم و رفتیم به سالن مسابقات ربات‌های فوتبالیست سایز بزرگسال، ربات‌های امدادگر و ربات‌های صنعتی. در آنجا تیمی از کره را دیدم. چشم‌های بادامی‌شان، آدم را یاد الکترونیک و ربات و فناوری می‌اندازد! در حالی که به سختی می‌شد به انگلیسی منظور را فهماند، از یکی از اعضای تیمشان پرسیدم رباتشان چه کار می‌کند؟ گفت ربات امدادگری ساخته‌اند که می‌تواند با برنامه‌ریزی قبلی به جست و جوی اشیا بپردازد و علاوه بر بهره‌مندی از قابلیت هدایت و کنترل از راه دور، با استفاده از دوربین و جی‌پی‌اس مسیرش را پیدا کند. بعلاوه ربات خودکارشان می‌تواند صداها را از راه دور انتقال دهد. آنها دانشجویان دانشگاه وون اون کره‌ جنوبی بودند و می‌گفتند در مسابقات آزاد ایران شرکت کرده‌اند تا رباتشان را محک بزنند. نکته جالب این بود که همه اعضای تیمشان، دانشجوی مقطع کارشناسی رباتیک بودند و سه ماه طول کشیده بود تا رباتشان را بسازند.

فوتبال انسان‌ها و ربات‌ها در سال 2050

دکتر سروش صادق‌نژاد، عضو هیات رئیسه لیگ ربات‌های انسان‌نما در فدراسیون جهانی رباتیک و رئیس لیگ ربات‌های انسان‌نما در مسابقات جهانی این رشته در گفت‌وگو با جام‌جم درباره جایگاه ایران در ساخت ربات‌های انسان‌نما گفت: تیم‌های ایرانی، چند سال گذشته همواره حضور پررنگی در هر سه لیگ ربات‌های انسان‌نما در سایزهای کودک (تا سایز 90 سانتی‌متر)، نوجوان (از سایز 80 تا 140 سانتی‌متر) و بزرگسال (از سایز 130 تا 180 سانتی‌متر) داشته‌اند. در چند سال گذشته ـ بویژه از سال 2012 که فعالیت تیم‌های ایرانی تخصصی شد ـ تیم‌های ما نتایج بهتری کسب کردند. دکتر صادق‌نژاد می‌گوید اگر برنامه‌ریزی و نقشه راهی که کمیته فنی مسابقات جهانی ربوکاپ در سال 2014 تدوین کرد‌ بدرستی انجام شود و طبق همان برنامه ما هر پنج سال شاهد تحولی در قوانین باشیم، در این صورت به هدف ربوکاپ در سال 2050 خواهیم رسید. بر اساس این نقشه راه در سال 2050 می‌توانیم شاهد مسابقه ربات‌ها و انسان‌های فوتبالیست باشیم. وی افزود: در دانشگاه هدفمان این است که تا آن موقع تیم ربات‌های قوی داشته باشیم. رسیدن به این هدف،‌ نیازمند هماهنگی هر‌چه بیشتر تیم‌ها و دانشگاه‌ها در داخل کشور است.

محکی برای عملکرد ربات‌ها

اندکی آن سوتر، تعدادی شرکت‌کننده مو بور را دیدم که مشغول کلنجار رفتن با ربات‌هایشان بودند. تقریبا دل و روده‌ رباتشان را روی زمین پخش کرده بودند و گویا تعمیرش می‌کردند. یکی از آنها که غرق کار بود،توجهم را به خود جلب کرد. به سراغش رفتم. گفت اسمش روکیتاست و با هم‌تیمی‌هایش از دانشگاه هامبورگ آلمان آمده. پرسیدم چرا در این مسابقات شرکت کرده است؟ با چهره‌ای جدی پاسخ داد، آمده تا با شرکت در مسابقه، ربات و نرم‌افزارهایش را تست کند. گفت تیم‌های دیگری هم از آلمان حضور دارند و همه می‌خواهند ببینند نتیجه کارشان در عمل چقدر می‌تواند موفق باشد. روکیتا ادامه داد: سعی کرده‌ایم این ربات را شبیه انسان بسازیم تا بر اطرافش بخوبی اشراف داشته باشد. در حین فوتبال می‌تواند اطراف خود را بخوبی ببیند و در مقایسه با ربات‌های دیگر دید عالی دارد. او گفت خودش و هم تیم‌هایش دانشجوی کارشناسی ارشد‌ انفورماتیک هستند و حدود 5/2 سال طول کشیده تا رباتش را بسازد. آنها اول یک ربات طراحی شده را خریده و با الگوگیری از آن ربات، نمونه فعلی را ساخته‌اند.

کاظم کوکرم

دانش