یادداشت

فضای مجازی و عدالت اجتماعی

فضای مجازی به مثابه فرصت و نعمتی است که عصر جدید اطلاعات آن را برای همه افراد جامعه فراهم آورده. در واقع، یکی از ابداعات بشر است برای دسترسی سریع و آسان به اطلاعات. این فضا عرصه‌ای را مهیا می‌کند تا همگان به شکل مطلوب و سریع به مجموعه‌ای از خدمات و تولیدات دسترسی پیدا کنند. در واقع از طریق این فضاست که وارد یک جامعه اطلاعاتی می‌شویم که ستون فقراتش اینترنت است.

کد خبر: ۸۶۸۳۹۶

یکی از کارکردهای مثبت این فضا در حوزه عدالت اجتماعی است. به گمانم فضای مجازی به علت پتانسیل بالایش در فراهم آوردن امکان دسترسی همگان به اطلاعات آزاد، عدالت اجتماعی را از این حیث فراهم می‌کند. اساسا فضای مجازی یک فرصت و بستر مناسب است که می‌تواند بشر را از منظر دسترسی به اخبار و داده‌های خبری و اطلاع‌رسانی به حوزه عدالت اجتماعی نزدیک کند و یک مردم‌سالاری را بدون کوچک‌ترین تبعیضی برای همگان فراهم آورد. این فضا علاوه بر قابلیت‌هایش در خبررسانی، کارکردهای فوق‌العاده‌ای هم در حوزه‌های دیگر از جمله آموزشی، تبلیغاتی و حتی کسب و کار دارد و فرصت‌های برابری را برای کاربرانش ایجاد می‌کند. با فضای مجازی می‌توان در این سوی دنیا در کلاس‌های آموزشی‌ای که در آن سوی دنیا تشکیل شده شرکت کرد؛ در حوزه اقتصاد فعالیت نمود و به معامله پرداخت و در کمترین زمان ممکن از آخرین اختراعات و اکتشافات در اقصی نقاط دنیا اطلاع حاصل کرد. در این فرآیند هیچ‌گونه اختلاف طبقاتی در میان کاربران حاکم نیست و حسرتی بر دل کسی نمی‌ماند. در واقع، فضای مجازی شکل جدیدی به دنیای اطلاعاتی داده و امکانات برابری را برای همگان مهیا می‌کند. حال اگر کسی نتوانست از این امکانات بهره ببرد ایراد و اشکال از خودش است. بحث دولت الکترونیک نیز که از مباحث حکمرانی مطلوب است بدون بستر فضای مجازی امکان‌پذیر نبود، همچنان که بانکداری الکترونیک.

کارکردهای دوگانه و نیاز به آموزش

مساله این است که ما چگونه از این فضا، پتانسیل و قابلیت‌هایش بهره ببریم. این فضا مثل هر پدیده دیگری کارکردهای دوگانه دارد و علاوه بر قابلیت‌های مثبتش می‌توان از طریق آن به حوزه آسیب‌ها و جرائم هم ورود کرد. چگونگی و کیفیت بهره از فضای مجازی نیاز به آموزش دارد. ورود بدون شناخت و آگاهی قبلی به هر فضایی آسیب‌رسان است. باید قبل از ورود به هر فضایی از قوانین و قواعد آن اطلاع حاصل کرد. در خصوص فضای مجازی هم همگان باید از حوزه کارکردها و آسیب‌های آن اطلاع داشته باشند. اعتقاد دارم که این آموزش باید از طفولیت در ابتدا از طریق والدین و بعد سیستم آموزش عمومی به همگان ارائه شود. لازم است که آموزش‌های کافی و وافی در این خصوص در مدارس با دانش‌آموزان در میان گذاشته شود. امروزه کودکان بیشتر از بزرگسالان با فضای مجازی مانوس هستند. سیستم آموزش همگانی باید توجه ویژه‌ای به نحوه استفاده صحیح از فضای مجازی معطوف دارد و این فرآیند در سیستم آموزش عالی تشدید شود. سایر نهادها و ارگان‌هایی که متولی امور فرهنگی، پرورشی و تربیتی هستند هم باید به این حوزه ورود کنند. خود رسانه‌ها هم می‌توانند بهترین منبع و ماخذ برای آموزش استفاده صحیح از فضای مجازی باشند.

غفلت از سواد رسانه‌ای

مقوله دیگری که متاسفانه چندان به آن پرداخته نمی‌شود «سواد رسانه‌ای» است. برخی از کاربرانی که وارد فضای مجازی می‌شوند قدرت تشخیص این که پیامی را که دریافت می‌کنند درست است یا خیر ندارند؛ برای مثال، پیام‌هایی که در فضای مجازی منتشر می‌شود، بدون کوچک‌ترین تحقیق و پرس‌وجویی از سوی سایر کاربران بازنشر می‌یابد. این‌ها نشان‌دهنده پایین بودن سواد رسانه‌ای است. باورپذیری ما در برابر هجوم پیام‌ها در فضای مجازی بالاست. باید آرام آرام این فرهنگ را ایجاد و مسلط سازیم که تا از مضرات، مخاطرات و فواید چیزی اطلاع حاصل نکرده‌ایم، بی‌محابا از آن استفاده نکنیم البته این به آن معنا نیست که جلوی آن را بگیریم. برخورد سلبی و حذفی بی‌فایده است و به پاک کردن صورت مساله می‌ماند. لازم است که حتما با حوزه فضای مجازی برخورد ایجابی شود. در این خصوص فرهنگ‌سازی چندانی صورت نگرفته است، به این دلیل که متولیان متعدد با نگرش‌های مختلف و متفاوتی در این حوزه وجود دارد. فرهنگ استفاده از فضای مجازی احتیاج به یک سیاست‌گذاری کلان جامع در کشور دارد. شاید می‌شد در دهه اخیر با یک کار پژوهشی دقیق و مفصل نحوه تعامل با فضای مجازی را تعیین و تبیین کرد. اما جابه‌جایی‌ها و تغییرات پی‌درپی مسئولان و سیاست گذاران و بی‌ثباتی حاصل از آن مانع تحقق این مهم شده است.