اختلال وسواس در ‌کودکان

موضوع وسواس کودکان و راه‌های درمان امن را با دکتر کتایون خوشابی، روانپزشک کودکان در میان گذاشتیم. او در این‌‌باره می‌گوید: وسواس جزو اختلالات اضطرابی است و در هر سنی از جمله در سن کودکی دیده می‌شود و تعریف کلی وسواس این است که یک فکر مزاحم تکراری یا یک عمل اجباری است که فرد مرتب خودش را ملزم به تکرار آن می‌کند.

عوامل ژنتیکی و تربیتی مؤثر در وسواس

وسواس خیلی جنبه ژنتیک دارد و به‌طور معمول وقتی وسواس را در کودکی می‌بینیم باید رد پایش را در وجود اعضای درجه یک خانواده دنبال کنیم.

دکتر خوشابی، معتقد است در اغلب موارد عوامل زیستی و ژنتیکی در به وجود آمدن وسواس مؤثرند‌، اما در این زمینه عوامل تربیتی و الگو‌پذیری کودک از یکی از نزدیکان هم بی‌تأثیر نیست.

وی می‌افزاید: مادری که وسواس دارد و مرتب تمیزی و کثیفی را به فرزندانش گوشزد می‌کند و ممکن است زمینه ژنی را هم، کودک از او گرفته باشد، به‌طور حتم او رفتارها و افکار وسواسی مادرش را از خود نشان می‌دهد. یعنی هم عوامل ژنتیک مؤثر است و هم عامل الگو‌پذیری؛ کودک نسبت به رفتارهای وسواسی که از یکی از افراد خانواده سر می‌زند حساس می‌شود و همان الگوی وسواسی را از او می‌گیرد و انجام می‌دهد بنابراین این وسواس ممکن است از نسلی به نسل دیگر، هم از طریق الگوپذیری منتقل شود.

وسواس‌های گذرای دوران کودکی

نکته قابل توجه در مورد وسواس کودکان این است که به طور معمول در بیشتر کودکان در سنین مختلف وسواس‌های دوره‌ای مشاهده می‌شود.

دکتر خوشابی، با اشاره به این موضوع می‌گوید: این وسواس‌های دوره‌ای به‌صورت گذرا و موقتی وجود دارند مثل وسواس جفت کردن کفش‌ها که در خیلی از بچه‌ها وجود دارد یا رعایت نظم و ترتیب خاصی که به صورت گذراست و بعد از مدتی فراموش می‌شود.

گاهی هم بچه‌ها در سنین کودکی به خیسی حساس هستند و نسبت به آن وسواس نشان می‌دهند و با خیس شدن بشدت برآشفته می‌شوند یا نسبت به درهای باز وسواس دارند و تا همه درها را نبندند، آرام و قرار نمی‌گیرند اما این وسواس‌ها در دوران کودکی موقتی و گذرا هستند و شدت آنها کم است و نیاز به درمان هم ندارند.

انواع وسواس‌های کودکان

هر چقدر سن بچه‌ها بالاتر می‌رود شکل وسواس‌هایشان هم تغییر می‌کند و در خیلی از موارد وسواس‌های شایع و گذرای این کودکان ممکن است به وسواس‌های شدیدتری که حالت بیماری دارد و نیاز به درمان پیدا می‌کند، تبدیل شود.

دکتر خوشابی به وسواس‌های شایع فکری در کودکان اشاره می‌کند و می‌گوید: مهم‌ترین وسواس فکری کودکان مربوط به بیماری، آلودگی و میکروب است و همین‌طور وسواس شمردن به این صورت که وقتی می‌خواهند یک کاری را انجام دهند حتما باید تا یک عددی بشمارند و بعد آن کار را انجام دهند.

وی می‌افزاید: نوع دیگری از وسواس فکری کودکان تکرار کلمات و جملات است که با این کار از والدینشان هم انتظار تائید دارند مثل کودکی که هر شب پیش از خواب چندین بار جمله شب بخیر را تکرار می‌کند و انتظار دارد هر بار هم والدینش جواب او را به شکلی که او می‌خواهد، بدهند.

نوع دیگری از وسواس‌های فکری کودکان، افکار جنسی است که به صورت فکرهای وسواسی مزاحم به مغز کودک هجوم می‌آورند و او را آزار می‌دهند.

دکتر خوشابی می‌گوید: فکر‌های مزاحم دیگری هم هستند که کودک وسواسی را اذیت می‌کنند، مثل وقتی که او مشغول پایین آمدن از پله‌های مدرسه است و وقتی همسالانش جلوی او حرکت می‌کنند مدام این فکر به ذهنش خطور می‌کند که شاید او را هل بدهند و به او آسیب برسانند.

در مورد بچه‌های مدرسه‌ای نوع دیگری از وسواس فکری وجود دارد که در فرهنگ ما هم بسیار شایع است و طی آن حتما دانش‌آموز باید از «الف» تا «ی» کتاب را عین خودش خط به خط حفظ کند و اگر کمی در ذهن خود فکر کنند که چیزی را جا گذاشته‌اند آن‌قدر آن متن یا پاراگراف را تکرار می‌کنند تا عین آن را حفظ شوند.

نوع دیگری از وسواس کودکان شک‌های وسواسی است، مثل کودکی که در را می‌بندد، اما بلافاصله این فکر به مغزش خطور می‌کند که در را نبسته است و خودش را ملزم می‌کند که بارها و بارها برگردد و آن را بررسی کند که بسته شده است یا خیر که حتی گاهی دیده شده دستگیره در، در اثر بررسی‌های بیش از حد کودک شل یا خراب شده است.

در مورد وسواس‌های عملی کودکان هم می‌توان به وسواس‌های شست‌وشو در کودکانی که به تمیزی و کثیفی و نجسی و پاکی حساس هستند، اشاره کرد.

همچنین بعضی از کودکان دچار وسواس عملی این فکر به ذهنشان خطور می‌کند که باید هرچیزی را لمس کنند مثلا وقتی می‌خواهند از در رد شوند حتما باید دیوار کنار آن را لمس کنند، در غیر این صورت برای خودشان یا اطرافیان آنها اتفاق بدی خواهد افتاد.

تشخیص و درمان وسواس کودکان

برای تشخیص بیماری وسواس در کودکان، شدت و طول زمان رفتار و فکر وسواسی بسیار اهمیت دارد.

دکتر خوشابی، متخصص روانپزشکی کودک با اشاره به اهمیت شدت و طول زمان وسواس می‌گوید: به طور معمول وسواسی که بیش از 2 تا 3 ماه طول می‌کشد و شدت آن هم به‌اندازه‌ای است که هم خود کودک و هم اطرافیانش را ناراحت می‌کند، نیاز به شروع درمان دارد. برای درمان وسواس کودکان باید هم از درمان دارویی و هم درمان غیردارویی استفاده کنیم. داروهای ضدوسواس مختلفی وجود دارند که به کودکان برای کنترل رفتار‌ها و افکار وسواسی‌شان کمک می‌کند.

دکتر خوشابی با تأکید بر این‌که درمان مؤثر، دارو درمانی به همراه درمان‌های رفتاری ـ شناختی است، می‌گوید: معمولا درمان دارویی توسط روانپزشک انجام می‌شود و درمان‌های رفتاری ـ شناختی هم توسط روان‌شناسان بالینی کودک انجام می‌گردد که در کنار هم برای کنترل رفتارها و افکار وسواسی کودکان بسیار مؤثر است.

الهام طباطبایی - چاردیواری