بازار مشهد در انحصار کالای چینی

وفور کالاهای قاچاق و جنس‌های چینی در بازار مشهد موجب شده این شهر و استان خراسان رضوی نتواند سهم قابل توجهی از این دریای اقتصادی را به خود اختصاص دهد. بازار رضا(ع) در مشهد مقدس نیز که به عنوان یکی از مشهورترین بازارهای سنتی و زیارتی در ایران شناخته می‌شود، عملا کارکرد خود را به عنوان یک الگوی اسلامی از دست داده و به جمعه بازاری از کالاهای چینی و تقلبی تبدیل شده است. این شرایط موجب شده در حالی که خراسان رضوی از وجود بیش از 20 هزار هنرمند و صد رشته صنایع دستی بهره می‌برد، اما در عمل توشه بسیاری از زائرانش هنگام ترک این استان، تسبیح و سجاده‌های چینی، تقلبی و قاچاق باشد.

اکنون انگشترهای عقیق و گوهرهای لاجوردی و سنگ‌های فیروزه نیشابور و همچنین سنگ‌های زینتی و قلم‌خورده استادکاران شهر توس، جای خود را به پلاستیک‌های چینی و اجناس بی‌کیفیت آنها داده که خالی از هرگونه معنویت و اصالت است که البته این خود نشان‌دهنده بازارسنجی، هوشیاری و برنامه‌ریزی چینی‌ها برای بهره‌وری هرچه بیشتر از بازار زیارتی کشورهای مسلمان از جمله کشور ماست.

یکی از کسبه بازار رضا(ع) که در ویترین مغازه‌اش انواع محصولات از جمله لواشک، سجاده، انگشتر عقیق و شاخه نبات را به نمایش گذاشته، در پاسخ به این‌که چرا کالاهای چینی را به عرضه تولیدات داخلی ترجیح داده است، می‌گوید: یک کار قلم‌زنی اصفهان در مقیاس کوچک حداقل نیم میلیون تومان قیمت دارد، اما مشابه چینی آن را در این بازار با ۵۰ هزار تومان و کمتر می‌توان خرید و طبیعی است که زائران دنبال کالای ارزان و خرید بیشتر هستند و این نیاز با تولیدات داخلی پاسخ داده نمی‌شود.

علی رضوی در گفت‌وگو با مهر می‌افزاید: استانداردی برای ارائه کالا وجود ندارد، بلکه آنچه در این بازار برای فروش رقابت می‌کند، قیمت است و در نتیجه این هدف ممکن است کیفیت را فدای کمیت کند و البته میزان هم در این رابطه فقط وجدان کسبه است.

ثروتی که به چین می‌رود

معاون امور هماهنگی زائران استاندار خراسان رضوی نیز با اشاره به این‌که حضور بیش از دو میلیون زائر خارجی و افزون بر ۲۰ میلیون زائر داخلی بخش مهمی از اقتصاد زیارت را دربر می‌گیرد، می‌گوید: براساس مطالعات انجام گرفته در طرح توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا(ع)، گردش مالی سوغات زائران حدود ۵۰۰ میلیارد تومان برآورد شده که ۷۰ درصد آن در اختیار محصولات کشور چین قرار دارد. با این حال برخلاف کشور چین ما هنوز برای بهره‌گیری از این ثروت نهفته برنامه‌ریزی مشخصی نکرده‌ایم.

محمدحسن واحدی با اشاره به این‌که توسعه اقتصادی استان می‌تواند در ذیل مقوله زیارت تحقق یابد، می‌افزاید: البته برای بهره‌برداری از این بازار و در مجموع رفع چالش‌های حوزه زیارت و زائر، مطالعه «طرح توسعه کمی و کیفی زیارت» در دستورکار قرار گرفته که برگزاری دوره‌های ایده‌پروری سوغات زائران یکی از اهداف این طرح است.

معاون صنایع‌دستی و میراث فرهنگی خراسان رضوی نیز معتقد است: برای بهره بردن از بازار زیارت، نه‌تنها باید درباره معرفی سوغات زیارت فرهنگسازی و مردم را به خرید محصولات داخلی ترغیب کرد، بلکه باید با معرفی هنرمندان و تولیدکنندگان صنایع دستی داخلی و محصولاتشان از آنها حمایت کرد.

محمدحسین مطیع می‌گوید: متاسفانه وجود کالاهای چینی و تقلبی با قیمت بسیار ارزان سایه سنگینی بر تولیدات و هنر ایرانی انداخته و تا از ورود این کالاها به کشور جلوگیری نشود، نمی‌توان انتظار رقابت یا سهم‌خواهی از این بازار داشت. به گفته وی بیش از ۲۰ هزار هنرمند و صنعتگر در خراسان رضوی در بیش از صد رشته هنری مشغول فعالیت هستند که با حمایت از آنها و اجازه عرض اندام در بازار می‌توان این ظرفیت را به دو برابر افزایش داد و اشتغالزایی کرد.

مطیع با اشاره به این‌که تجهیز کارگاه‌های تولید صنایع دستی و همچنین فعال‌سازی تعاونی‌های هنرمندان می‌تواند نقش بسزایی برای حضور فعال‌تر در این بازار داشته باشد، می‌افزاید: لازم است برای ایجاد این تحرک چند محصول از تولیدات استان در قالب بسته‌های زیارتی و با برچسب مشخص تهیه و روانه بازار و برای آن تبلیغ مناسب شود. در غیر این صورت هنرمندان ما توان رقابت با کالاهای چینی را ندارند، زیرا روحیه آنها تجارت نیست و بنابراین تمام مسئولان و مردم باید در این جهت همگام شوند.

سهم ایران، فقط ۵ درصد

معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور نیز که پس از بازدید از بازار مشهد، از حضور انبوه کالاهای قاچاق و بی‌کیفیت خارجی به این بازار اظهار تعجب می‌کند، می‌گوید: اسفناک است که سوغات زیارتی عرضه شده در ایران و بویژه شهر مشهد را افرادی تهیه می‌کنند که اعتقادی به زیارت و اسلام ندارند.

بهمن نامورمطلق با تاکید بر این موضوع که مبارزه جدی با این حجم کالای قاچاق باید در دستورکار دولت قرار گیرد، می‌افزاید: بنا بر آمار هر یک هزار میلیارد ریال کالای قاچاق در حوزه صنایع دستی، ده هزار شغل را نابود می‌کند و از همین‌رو از این اتفاق می‌توان به عنوان یک فاجعه یاد کرد.

وی با تاکید بر این‌که ایران در بازار زیارتی توفیق چندانی نداشته است، تصریح می‌کند: هم اکنون این بازار در اختیار دیگر کشورها نظیر چین قرار دارد و متاسفانه سهم ایران از بازار زیارتی در حوزه صنایع دستی فقط 5 درصد است.

معاون صنایع دستی میراث فرهنگی با اشاره به این‌که سهم ایران در تولید و عرضه کالاهایی مانند تسبیح، سجاده، انگشتر، صنایع دستی و تزئینات داخلی ناچیز است، مشکل قیمت، طراحی و بسته‌بندی را از جمله چالش‌های بازار صنایع دستی و سوغات زیارتی در کشور عنوان کرده و می‌گوید: اغلب کالاهای زیارتی کشور از مجاری غیرقانونی، غیررسمی و غیرشفاف وارد می‌شود و در این زمینه برخی نهادهای مسئول که مرزداران اقتصادی ما هستند، متاسفانه به وظیفه قانونی خود عمل نمی‌کنند و این انتقادی است که بسیاری از هنرمندان صنایع دستی به برخی مسئولان دارند، زیرا مرزداران موظفند مرزهای اقتصادی را حراست کنند.

دیزی سنگی، سوغات مشهدی‌ها

گرچه خراسان رضوی و شهر مشهد همچون دیگر نقاط کشور دارای صنایع دستی ویژه و ممتازی است، اما یکی از صنایع‌دستی خاص مشهد و سوغات این شهر که قدمتش به 14 قرن می‌رسد، دیگ‌های سنگی است که از سنگ «سرپانتین» یا «هرکاره » ساخته می‌شود.

«سرپانتین» از جمله سنگ‌هایی است که از آن به‌دلیل ضربه‌پذیر بودن و جنس نرم هم در ساخت اجسام تزئینی و هم ظروف استفاده می‌شود و چون در برابر آتش مقاوم است، به دلیل پخت ملایم، غذا را لذیذتر می‌کند. این سنگ‌ها از کوهسنگی واقع در جنوب شرق مشهد تهیه شده و در کارگاه‌های تولید آثار سنگی که عمدتا در بخش مرکزی شهر مشهد و نیز نقاط ییلاقی اطراف آن متمرکز است، به دیگ سنگی تبدیل و در مجاورت همان کارگاه‌ها و نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌ها و نقاط پررفت و آمد به زائران و مسافران عرضه می‌شود.

زائران امام رضا(ع) خریداران اصلی صنایع سنگی هستند، اما گذشته از مشتریان داخلی، اعراب حاشیه خلیج فارس نیز در شمار مشتریان مشتاق ظروف و اشیای تزئینی سنگی شهر مشهد قرار دارند.