غبار روبی از ‌آیین‌های ایرانی در «هفت ‌کوچه»‌

ایرانیان چند هزار سال است که برای مناسبت‌های مختلف، برنامه‌های متنوعی در نظر می‌گیرند که هر یک از این برنامه‌ها با فرهنگ و رسوم خاص منطقه برگزار می‌شود.

برنامه صبحگاهی «هفت کوچه» با محوریت زنده نگه داشتن آیین‌ها و سنت‌های ایرانی ـ اسلامی حدود هفت سال است از رادیو فرهنگ پخش می‌شود و مخاطبان خاص خود را دارد. در حال حاضر این برنامه روزهای شنبه، دوشنبه، پنجشنبه و جمعه ساعت 8 و 30 دقیقه به مخاطبان ارائه می‌شود. این برنامه در ایام هفته با کارشناسی محمد جعفری قنوانی و نصرالله حدادی یک ساعت و روزهای جمعه با کارشناسی محمود اکرامی‌فر به مدت 90 دقیقه به مخاطبان ارائه می‌شود.

ساختار برنامه هفت کوچه مبتنی بر اطلاع‌رسانی است و مردم با شنیدن این برنامه اطلاعات متنوعی از فرهنگ ایرانی کسب می‌کنند. هفت کوچه شامل بخش‌های متنوع ازجمله چیستان و قدم‌تان سر چشم است. کارشناسان برنامه نه‌تنها پاسخگوی سوالات شنوندگان هستند، بلکه متناسب با موضوع برنامه در زمینه فرهنگ صحبت می‌کنند.

گنجینه‌های اقوام ایرانی

بخش قدم‌تان سر چشم با تعامل و همراهی مخاطبان تولید و پخش می‌شود. مردم این بخش را با فرهنگ مناطق خودشان که شامل موسیقی‌های محلی، مناطق دیدنی، آیین‌ها، آوازها و ترانه‌هایشان است، پر می‌کنند.

به گفته سیدهادی موسوی‌نژاد، تهیه‌کننده برنامه هفت کوچه مشارکت مردم در این بخش خیلی زیاد است و به عنوان مثال مردم در این بخش آوازهای محلی را اجرا می‌کنند و به برنامه می‌فرستند. یکی از این آوازها و تصنیف‌ها به عنوان مطلع انتخاب می‌شود و دیگر اقوام هم همان تصنیف را با لهجه و گویش خود اجرا می‌کنند و به برنامه می‌فرستند. این بخش منجر به همدلی، همزبانی و یکپارچگی مردم شده و رنگ زیبایی به برنامه می‌دهد.

در بخش چیستان، ‌سازندگان برنامه با بهره بردن از ظرفیت‌های بومی هر استان چیستان‌های متنوعی را طراحی می‌کنند و مردم با برنامه تماس می‌گیرند و جواب چیستان را می‌گویند یا این که جواب را پیامک می‌زنند. این بخش علاوه بر این که مشارکت مردم را با برنامه افزایش می‌دهد، آگاهی و اطلاعات عمومی آنها را هم افزایش می‌دهد. در این بخش نیز به همه اقوام ایرانی توجه می‌شود.

مردم در این برنامه به واسطه شخصیت‌های مختلف با لهجه‌هایی مانند کرمانی، مازندرانی و آبادانی آشنا می‌شوند. به عنوان مثال روزی که قرار است شنونده لهجه کرمانی باشند، تلفن‌ها و پیامک‌های مردم با همین لهجه پاسخ داده می‌شود. ‌شنوندگان برنامه هفت کوچه در یکی از روزها شنونده حرف‌های پیرمردی 80 ساله هستند. او با مردم از تجربیاتش می‌گوید. هدف از طراحی این بخش انتقال اندوخته‌های نسل گذشته به نسل جوان است.

در این برنامه دو شخصیت با نام فیدوس‌مند بالا و ماسپریچون حضور دارند که برنامه را شنیدنی‌تر کرده است، زیرا با زبان طنز درباره فرهنگ و لهجه مردم صحبت می‌کنند. این بخش هم مخاطبان زیادی دارد که به این دو شخصیت علاقه‌مند شده‌اند.

همگام با زندگی

سیدهادی موسوی‌نژاد، تهیه‌کننده برنامه هفت کوچه ‌ روزهای شنبه، دوشنبه و جمعه می‌گوید در طول این سال‌ها تلاش کرده تا شنوندگان از برنامه لذت ببرند و فقط برنامه برایشان جنبه سرگرمی نداشته باشد و اطلاعات کاربردی و مفید هم از برنامه دریافت کنند.

وی در پاسخ به این سوال که برای یکنواخت و تکراری نشدن برنامه از چه راهکارهایی استفاده می‌کند، می‌گوید: بهترین شیوه برای دور شدن از یکنواختی این است که شما خودتان را به عنوان برنامه‌ساز با ابعاد مختلف زندگی مردم هماهنگ کنید. در این صورت جواب مثبت خواهید گرفت. معتقدم برنامه‌ساز باید براساس نبض زندگی مردم حرکت کند. اگر مردم احساس کنند برنامه‌ای با زندگی روزمره‌شان هماهنگ است آن را می‌پذیرند و از آن دلزده نمی‌شوند.

برنامه هفت کوچه در طول این سال‌ها فراز و نشیب‌های زیادی را پشت‌سر گذاشته است. ‌ابتدا نام این برنامه چهار سوق بود و روزهای پنجشنبه به مدت یک ساعت و نیم پخش می‌شد‌ تا این که با تصمیم مدیر وقت قرار شد ‌ این برنامه هر روز زیر نظر یکی از گروه‌های برنامه‌ساز در رادیو فرهنگ پخش شود و بعد از مدتی تصمیم بر این شد در گروه مطالعات فرهنگی و با رویکردهای جدید تولید شود تا مردم بهتر و به شکل صحیح با فرهنگ ایران آشنا شوند. اینها صحبت‌های صادق رحمانیان، مدیر رادیو فرهنگ است که درباره تاریخچه این برنامه توضیح می‌دهد.

وی می‌افزاید: این برنامه مجری‌محور است و او حلقه رابط بین ‌بخش‌ها و کارشناسان مختلف برنامه است. محور اصلی برنامه انعکاس آیین‌ها، باورها، مَثل‌ها و رسوم مردم ایران است، زیرا بیشتر اقوام ایرانی دارای نوعی فرهنگ خاص هستند. به عنوان مثال هر یک از اقوام، موسیقی‌های مربوط به خرده‌فرهنگ‌های خودشان را دارند که به این بخش در برنامه هفت کوچه توجه می‌شود.

موضوعات برنامه هفت کوچه با محوریت ترویج فرهنگ ایرانی ـ اسلامی انتخاب می‌شود. یعنی به هر آنچه که در طول روز برای هر فردی ممکن است اتفاق بیفتد و به فرهنگ و آیین و رسوم ارتباط دارد، توجه می‌کند.

تهیه‌کننده‌های برنامه به مناسبت‌های تقویمی هم توجه دارند تا درباره مسائل روز هم در برنامه صحبت شود. به عنوان مثال در روز مولانا به داستان‌ها و مثل‌هایی که در دیوان مولاناست، می‌پردازند. مسلما طرح چنین موضوعاتی برای مردم هم جذاب است و آنها را با فرهنگ و تمدن‌ دیرینه‌شان آشنا می‌کند. این برنامه تلاش دارد ‌ ذهن شنونده را درگیر موضوع کند و او را وادارد‌ درباره آن فکر کند.

یکی از تغییرات سال جدید مربوط به افزایش ساعت برنامه در روزهای جمعه می‌شود که به گفته مدیر رادیو فرهنگ با توجه به استقبال خوب مردم از برنامه هفت کوچه در روزهای جمعه به کارشناسی دکتر محمود اکرامی‌فر که دکترای مردم شناسی دارد ‌، زمان این برنامه از یک ساعت به 90 دقیقه افزایش یافته است‌.

تولید پیام توسط مردم

رحمانیان یکی از دلایل موفقیت این برنامه را بهره بردن از مشارکت شنوندگان ذکر می‌کند و می‌گوید: تاکید ما در این برنامه تولید پیام توسط شنوندگان است و از آنها می‌خواهیم با برنامه هفت کوچه در ارتباط باشند. ما در هفت کوچه بخشی به نام فرهنگ‌یار را طراحی کرده‌ایم و نظرات و سوژه‌های مردمی را در این بخش دریافت می‌کنیم.

البته در این برنامه پیام‌هایی پخش می‌شود که کیفیت و محتوای مناسب داشته باشد. سازندگان برنامه هفت کوچه معتقدند امروزه به خاطر فناوری‌هایی جدید شنونده می‌تواند در تولید برنامه نقش عمده‌ای داشته باشد تا محتوا و ساختار براساس سلایق و علایق شنوندگان طراحی و تولید شود.

هدف این برنامه به گفته مدیر رادیو فرهنگ انسجام و استحکام فرهنگی در میان اقوام مختلف است. یکی از راه‌های موفقیت یک برنامه شناخت نیاز شنوندگان است و یکی از نیازهای روانی مخاطبان این است که صدای خود را از رادیو بشنوند که در برنامه هفت کوچه این امکان فراهم شده و پیام مخاطبان ‌با صدای خودشان پخش می‌شود. این باعث می‌شود تا شنونده به مشتری ثابت برنامه تبدیل شود.

تهیه‌کننده هفت کوچه معتقد است این برنامه مخاطب‌محور است و فقط به فرهنگ گذشته توجه ندارد چون فرهنگ ترکیب میراث گذشته و داشته‌های امروز است. ما در برنامه هفت کوچه مثلا به فرهنگ ورود موبایل به ایران می‌پردازیم که از سال 75 با استقبال مردم روبه‌رو شد. یا به فرهنگ مردم در مترو می‌پردازیم. به نظر ما هر چه داریم ماحصل گذشته است، اما این مساله باعث نمی‌شود که از امروز غفلت کنیم.

انتخاب سوژه از بطن جامعه

علیرضا تابان، صداپیشه و ایده‌پرداز این برنامه رادیویی است. او از یک سال و نیم پیش به گروه سازنده این برنامه ملحق شده است.

تابان از سال 1379 وارد رادیو شده و تا ‌امروز به فعالیت‌هایش ادامه داده است. وی معتقد است بهتر است در برنامه‌های رادیویی نکات فرهنگی گنجانده شود تا مردم همیشه در معرض اطلاعات فرهنگی قرار داشته باشند و آموزش‌های لازم در این زمینه را دریافت کنند. به نظر او این آموزش‌ها بهتر است به گونه‌ای ارائه شود که برای شنونده باورپذیر باشد.

او معتقد است موارد بسیار کوچکی در فرهنگ وجود دارد که ممکن است خیلی دیده نشود، اما همین مسائل خرد در روابط اجتماعی و خانوادگی موثر است. بنابراین موضوعات برنامه هفت کوچه از بطن جامعه و مردم انتخاب می‌شود تا شنوندگان با برنامه همذات‌پنداری کنند.

یکی از کارشناسان برنامه محمد جعفری قنواتی است که دکترای فولکلور از تاجیکستان دارد. او روزهای شنبه بعد از انتخاب موضوعات برنامه با همفکری اعضای گروه و تهیه‌کننده، تحقیقات لازم را انجام می‌دهد و متناسب با موضوع مصادیق مختلف آن را استخراج می کند.

قنواتی در این باره توضیح می‌دهد: با توجه به این که شنوندگان برنامه از سراسر ایران هستند تلاش می‌کنم تا مصادیق موضوعات مورد بحث از اقوام مختلف باشد. به عنوان مثال اگر درباره سیمای حضرت علی(ع) در فرهنگ مردم صحبت می‌کنم، تلاش می‌کنم مصادیق این موضوع را در خرده‌فرهنگ‌های ایران پیدا کنم تا همه مردم در این برنامه سهیم باشند.

پذیرش اشتباه و اعتمادسازی

طبیعی است برخی باورهای مردم در فرهنگ‌های مختلف اشتباه است. این کارشناس در پاسخ به این پرسش که چه راهکارهایی برای اصلاح باورهای فرهنگی اشتباه مردم دارید، می‌گوید: من کارشناس فولکلور هستم و نباید صحبتم در برنامه به گونه‌ای باشد که فرهنگ مردم را قضاوت و ارزشیابی کنم، اما می‌توانم در برنامه باورهایی را مطرح کنم که به واقعیت نزدیک باشد مثلا موضوع چشم زخم یا آداب باران‌خواهی را برخی فرهنگ‌ها قبول دارند و برخی دیگر نه. من در برنامه تلاش می‌کنم درباره فرهنگ‌هایی که به واقعیت نزدیک‌تر است، حرف بزنم.

این کارشناس یکی از ویژگی‌های برنامه را تعامل میان اعضای گروه ذکر کرده و تاکید می‌کند: تهیه‌کننده با همفکری اعضای گروه موضوعات را مشخص می‌کند و بعد از مشورت موضوع و سوژه نهایی می‌شود.

قنواتی انتقادپذیر است و اگر در برنامه‌ای اشتباه کند، حتما با سعه صدر در برنامه عنوان می‌کند، زیرا معتقد است هر فردی اشتباه می‌کند و اگر برنامه‌سازان نسبت به این مساله توجه داشته باشند و اگر اشتباهی انجام دادند که مخاطب به آنها تذکر داد، بهتر است اشتباه‌شان را اصلاح کرده و در برنامه عنوان کنند که مثلا کلمه صحیح این بوده، ولی اشتباه طرح شده است. اگر این اتفاق در برنامه بیفتد، حتما اعتماد مخاطبان بیشتر جلب می‌شود.

تهیه‌کنندگی این برنامه در روزهای پنجشنبه به عهده پرویز جمالی است. موسوی‌نژاد خودش این پیشنهاد را داده تا با تنوع تهیه‌کنندگان رقابت برای ارتقای کیفیت برنامه بیشتر شود. موسوی‌نژاد امیدوار است روزی امکاناتی فراهم شود که تمام گنجینه‌های این برنامه در قالب کتاب صوتی منتشر شود تا بیشتر مورد استفاده مردم قرار بگیرد.

فاطمه عودباشی / گروه رادیو و تلویزیون