خلاقیت؛ راز ماندگاری برنامه‌‌های تلویزیونی

شبکه یک به عنوان یکی از قدیمی‌ترین شبکه‌های تلویزیون، پیشقراول برنامه‌های روتین است که برنامه‌هایی مانند صبح بخیر ایران، ورزش و مردم و سیمای خانواده را سال‌هاست به مخاطبان ارائه می‌کند. از دیگر برنامه‌های روزانه‌ و هفتگی که توانسته‌اند در عرصه رقابت برنامه‌سازی دوام بیاورند می‌توان به برنامه‌های نود، رادیو هفت، زاویه، اردی‌بهشت، طلوع، آسمان شب و به خانه برمی‌گردیم اشاره کرد. برخی از برنامه‌هایی‌ مانند دو قدم مانده به صبح و مردم ایران سلام هم برای مدتی طولانی از شبکه‌های یک و چهار پخش شدند و زمانی به کار خود پایان دادند که در اوج بودند و خاطره خوبی در ذهن مردم به یادگار گذاشتند.

فاصله گرفتن از تکرار

ابوالفضل آقابابا، جامعه‌شناس و پژوهشگر، درباره دلایل ماندگاری برخی از برنامه‌های روزانه به جام‌جم گفت: برای جذابیت یک برنامه و ادامه یافتن آن مدیران شبکه و سازندگان برنامه مدام باید از خود این سوال را بپرسند که آیا تماشای برنامه برای مخاطب نیاز است یا او از روی عادت آن را پیگیری می‌کند.

وی با اشاره به آسیب‌هایی که این‌گونه برنامه‌‌ها را تهدید می‌کند، توضیح داد: اما متاسفانه برخی مواقع توجه کافی به نیاز مخاطبان نمی‌شود و همین باعث تکراری شدن برنامه موردنظر می‌شود. آقابابا ادامه داد: برنامه‌های تکراری هم مثل لباس پوسیده‌ای می‌مانند که هر لحظه باید منتظر فروپاشی آن بود و این شرایط زمانی تشدید می‌شود که برنامه‌ساز و تهیه‌کننده به ریزش مخاطب توجه‌ نمی‌کند و برای پر کردن آنتن به تولید و پخش آن ادامه می‌دهد. در این شرایط مدیران و برنامه‌سازان دیگر به محتوا و نیاز مخاطب فکر نمی‌کنند و به‌جای نوآوری و خلاقیت، ساختار و مضمون برنامه است که خود را به تلویزیون تحمیل می‌کند.

این پژوهشگر ادامه داد: اگر اولین قدم در تولید برنامه‌ روزانه درست برداشته شود و خوب و سنجیده کارش را آغاز کند، می‌توان به موفقیت‌ آن در درازمدت امیدوار بود. نکته بعدی که موفقیت یک برنامه را تضمین می‌کند هوش و خلاقیت برنامه‌ساز است. اگر برنامه نود سال‌هاست به عنوان برنامه‌ای پرمخاطب معرفی می‌شود به دلیل هوش عادل فردوسی‌پور است که با ایده‌‌های خلاقانه باعث طراوت برنامه‌اش می‌شود.

وی درباره این‌که آیا مجری در برنامه‌های روزانه باید تغییر کند یا نه؟ توضیح داد: ما در دنیای تحول قرار داریم و لازم است گاهی با تغییراتی مفید و موثر در برنامه تنوع ایجاد کنیم. واقعیت این است برنامه‌ساز باید منعطف باشد و هر زمان که احساس کرد برنامه‌اش جذابیت لازم را برای حفظ مخاطب ندارد تولید و پخش آن را خاتمه دهد.

حفظ جایگاه قهرمانی

عادل فردوسی‌پور تهیه‌کننده و مجری برنامه نود درباره ماندگاری برنامه‌های روتین تلویزیون به جام‌جم گفت: قهرمان شدن سخت است، اما نگه داشتن جایگاه قهرمانی دشوارتر است. در برنامه‌سازی آنچه اهمیت دارد توجه به نیاز مخاطب است. می‌توان با بهره بردن از اتاق فکر حرفه‌ای و تزریق محتوای مناسب طراوات و تازگی را در برنامه‌های روزانه و هفتگی حفظ کرد.

تقی‌ رستم‌وندی، مدیر شبکه چهار توجه به نیاز مخاطب را به عنوان اولین رکن در حفظ ماندگاری برنامه‌‌های روتین و روزانه ذکر کرد و در این باره به جام‌جم گفت: در ساخت برنامه‌های روزانه باید به چند اصل توجه کرد که اصل اول نیاز مخاطب و در اولویت قرار دادن آن است.

وی افزود: مخاطب در مقاطع مختلف نظر، ‌دیدگاه و سلیقه‌اش تغییر می‌کند به همین دلیل برنامه‌ساز باید خود را با این تغییرات همسان کند تا از بیننده عقب نماند. نوآوری در فرم، ساختار و محتوا لازمه کار برنامه‌سازی است که تصمیم دارند برنامه‌ای پرمخاطب با دوره زمانی طولانی تولید کند.

انعطاف در محتوا

مدیر شبکه چهار دومین رکن مهم برای برنامه‌های روزانه را داشتن اتاق فکر و بهره بردن از پژوهش عنوان کرد و توضیح داد: پژوهش مناسب می‌تواند برنامه را به شیوه صحیح تغذیه کند. ارائه اطلاعات مفید و موثر منجر به بالندگی و رشد مخاطب شود. اصل سوم در تولید برنامه‌های موفق روزانه سوژه‌یابی صحیح است. اگر برنامه‌ساز طبق یک جدول ثابت و بدون انعطاف برنامه را تولید و پخش کند مسلما جذابیت و طراوت برنامه تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد.

رستم‌وندی در پاسخ به این سوال که چرا برنامه‌سازان با وجود آن‌که این نکات را رعایت می‌کنند، اما تعداد برنامه‌های ماندگار روزانه کم است؟ توضیح داد: از ادعا تا تحقق اصول فاصله زیاد است. برنامه‌ساز باید پژوهش مناسب انجام دهد و رسانه و مردم را خوب بشناسد. انجام دادن تحقیقات سطحی نمی‌تواند کارگشا باشد. بهره بردن از نظر استادان حرفه‌ای و کاربلد در اتاق فکر برنامه می‌تواند کمک زیادی به مساله کند.

وی درباره این‌که آیا مجریان برنامه‌های روزانه باید تغییر کنند یا ثابت بمانند؟ توضیح داد: مجری رکن اصلی برنامه است. بنابراین اگر مجری امتحانش را خوب پس داده و تجربه کافی هم دارد نیازی به تغییرش نیست، چون با تغییر مجری احتمال ریزش مخاطب هم وجود دارد.

توجه به تخصص

محمد صوفی، تهیه‌کننده برنامه رادیو هفت هم در این باره معتقد است: قبل از طراحی برنامه باید رسانه را بشناسیم و بدانیم چطور از ابزاری که در اختیار داریم، استفاده کنیم تا بتوانیم با تولید برنامه‌های جذاب پاسخگوی مناسبی به نیاز مردم باشیم. ساخت برنامه‌های روزانه صبحگاهی و شبانگاهی ویژگی‌های خاص خودش را دارد و باید بدانیم مخاطب در زمان پخش برنامه نیاز به چه خوراکی دارد و آن را در اختیارش بگذاریم. وی با اشاره به برنامه رادیو هفت گفت: پخش این برنامه از سال 89 آغاز شده است و از ابتدای تولید به این مساله فکر کردیم تا برنامه‌ای بسازیم که حس آرامش را به مخاطبان القا کند. به هر حال هر آدمی در طول روز با تنش‌های زیادی روبه‌رو می‌شود و نیاز دارد شب با خیالی آسوده برای خواب آماده شود. بنابراین آموزش ما در برنامه رادیو هفت غیرمستقیم است و بینندگان در کنار آرامش از بخش‌های متنوع این برنامه هم استفاده می‌کنند.

این تهیه‌کننده عنوان کرد: برنامه‌ساز برنامه‌های روزانه باید مدام از روش‌های مختلف استفاده کند تا علاقه‌مندی‌ها و دغدغه‌های مخاطب را پیدا کند و به آنها بپردازد.

صوفی با اشاره به تهیه‌کنندگان برنامه‌های روزانه گفت: تهیه‌کننده، امضای یک کار در تلویزیون و سینما است، چون خط اصلی برنامه را او مشخص می‌کند. بنابراین باید تخصصی کار کردن را بیاموزیم. من با احترامی که برای همکارانم قائل هستم، اما برخی از تهیه‌کنندگان فقط پیمانکارهایی هستند که پولی در اختیارشان گذاشته می‌شود. در حالی که اگر تهیه‌کننده تخصص لازم را نداشته باشد برنامه از همان ابتدا دچار مشکل می‌شود.

وی یکی از آفت‌های برنامه‌های روزانه را ارائه دستورالعمل‌های ثابت برای همه برنامه‌ها دانست و گفت: نباید برای همه برنامه‌ها دستورالعمل یکنواخت وجود داشته باشد، چون در این صورت به کارخانه‌ای تبدیل خواهیم شد که همه تولیداتمان شبیه به هم است.

این تهیه‌کننده که به مجری‌سالاری اعتقادی ندارد درباره انتخاب مجری برای برنامه‌ها توضیح داد: گاهی برنامه‌سازان پشت یک مجری پنهان می‌شوند و کارشان را راحت می‌کنند، چون از نام مجری استفاده می‌کند و محتوا را رها می‌کند. مجری رکن اصلی در یک برنامه نیست، بلکه او هم یکی از اعضای برنامه‌ساز است. بنابراین مجری باید در خدمت برنامه باشد، نه این‌که برنامه در خدمت مجری باشد.

فاطمه عودباشی / گروه رادیو و تلویزیون جام‌جم