یک بیماری کشنده با علامت‌های قرمز روی پوست

در آمریکا قبل از تولید واکسن سرخک در سال 1963 میلادی، حدود چهار میلیون مبتلا به سرخک گزارش شده بود که از این میان 48 هزار نفر به دلیل شدت بیماری در بیمارستان بستری شدند و سالانه 500 نفر جان خود را از دست می‌دادند. ولی سازمان‌های جهانی بعد از سال 2000 میلادی خبر ریشه‌کنی این ویروس و عدم‌ مرگ‌ و میر ناشی از ابتلا به سرخک را اعلام کردند.

این قبیل گزارش‌ها نشان می‌دهد سرخک بیماری قابل ‌پیشگیری است که افراد جوامع مختلف با تزریق واکسن و ایمنی در برابر ویروس بیماری، می‌توانند مانع از ابتلا به آن شوند. ولی با وجود واکسیناسیون افراد در برابر این ویروس، گسترش مبتلایان به این بیماری در دنیا بویژه در کشورهای کم‌درآمد بیش از هر نقطه‌ای به چشم می‌خورد که این امر علاوه بر بیمار کردن شمار قابل‌ توجهی از افراد جوامع، هزینه‌های گزافی را نیز به نظام بهداشتی کشورها به منظور طی مراحل درمانی مبتلایان وارد می‌کند. آمارها نشان می‌دهد 80 درصد مبتلایان به ویروس سرخک را افراد واکسینه ‌نشده و کودکان 12 ماه به پایینی تشکیل می‌دهند که به دلیل سن کم قادر به تحمل ویروس ضعیف‌ شده نبوده‌اند.

سرخک را بشناسید

سرخک بیماری عفونی و کشنده‌ای است که بیشتر به کودکان حمله می‌کند. این ویروس بعد از دوران نهفتگی ده تا 12 روزه، باعث بروز تب، سرفه، گرفتگی بینی، آبریزش چشم و برافروختگی چشم‌ها در فرد مبتلا می‌شود. کاهش اشتها و کسالت از علل شایع ابتلا به این بیماری است. چند روز بعد از شروع این علایم، بثورات جلدی به شکل نقاط قرمز روی پوست ظاهر می‌شود که ابتدا روی صورت و گردن ایجاد می‌شوند و سپس به دیگر نواحی بدن گسترش می‌یابند.

این نقاط قرمزرنگ بین سه تا پنج روز روی بدن می‌ماند و سپس ناپدید می‌شود. در موارد ساده بیماری، فرد مبتلا پیش از ظهور بثورات جلدی بهبود می‌یابد و طی دو تا سه هفته به حالت طبیعی برمی‌گردد. ولی بیش از 40 درصد مبتلایان به عوارض پیچیده این بیماری مبتلا می‌شوند. این قبیل عوارض ناشی از ویروس، اغلب در کودکان زیر پنج سال، افراد بالای 20 سال و افرادی که به هر دلیلی ایمنی ضعیفی در برابر ویروس دارند مشاهده می‌شود. در این میان، کودکان زیر پنج سال بالاترین درصد مرگ ناشی از ابتلا به این ویروس را دارند.

ذات‌الریه شایع‌ترین عارضه ویروس سرخک است که علت مرگ بسیاری از مبتلایان را شامل می‌شود. ولی در موارد نادرتر سرخک باعث نابینایی، خروسک، زخم‌های دهانی، عفونت‌های گوش یا اسهال شدید می‌شود. در این بین، برخی دچار التهاب مغزی می‌شوند که در نهایت به تشنج، کاهش شنوایی و کم‌هوشی افراد منجر می‌شود.

این عوارض در افرادی که به دلیل سن‌ یا سوء‌تغذیه دستگاه ایمنی ضعیفی دارند، بیشتر اتفاق می‌افتد. آمارهای هشداردهنده‌ای از ابتلا به سرخک ارائه شده است: برای نمونه از هر 20 کودک، یک کودک دچار ذات‌الریه و از هر هزار کودک، یک کودک دچار التهاب مغزی می‌شود و از هر هزار کودک، یک یا دو کودک جان خود را از دست می‌دهند.

پیشگیری، شرط اول

بهترین و نخستین راه موثر پیشگیری از ابتلا به ویروس سرخک، تزریق واکسن سرخک و کسب حداکثر ایمنی در برابر این ویروس مهلک است. در این میان، کارشناسان بهداشت توصیه می‌کنند کودکان باید دو دوره این واکسن را دریافت کنند تا ایمنی بدن آنها در برابر ویروس به حداکثر خود برسد. اولین دوره بین دوازده تا پانزده ماهگی و دوره دوم بین چهار تا شش سالگی باید تزریق شود.

ایمنی حاصل از تزریق واکسن چند دهه تداوم دارد، ولی فرد ممکن است برای تقویت بیشتر دستگاه ایمنی در سنین بزرگسالی بار دیگر نیاز به تزریق دوباره داشته باشد که باید با نظر پزشک صورت گیرد. واکسن سرخک در واقع ویروس زنده و ضعیف‌ شده بیماری است که دستگاه ایمنی بدن را وادار به تولید آنتی‌بادی‌هایی برای مقابله با ویروس‌های مهاجم می‌کند تا در صورت مواجهه بدن با ویروس‌های واقعی سرخک، بدن آنتی‌بادی کافی برای مقابله با ویروس داشته باشد.

سرخک، واگیر خطرناک

افرادی که واکسن سرخک دریافت نکرده‌اند و ایمنی لازم را در برابر مواجهه با این ویروس ندارند، خیلی راحت به این بیماری مبتلا می‌شوند. به عبارتی، در جمعیتی که در مقابل بیماری ایمن نیستند، یک فرد مبتلا قادر است بین 12 تا 18 فرد دیگر را بیمار کند که در واقع، درصد واگیری آن از بیماری‌هایی چون ابولا، ایدز یا سارس بیشتر به نظر می‌رسد. در ابولا، یک فرد مبتلا در نهایت قادر به بیمارکردن یک یا دو نفر است یا در ایدز و سارس، فرد مبتلا، چهار نفر دیگر را بیمار می‌کند.

ویروس سرخک از راه قطرات انتشاریافته از بینی، دهان یا حلق و از راه سرفه و عطسه‌ در هوا از فردی به فرد دیگر انتقال می‌یابد. ذرات ریز عفونی از فرد مبتلا به سرخک تا مدت زیادی بعد از انتشار در هوا معلق باقی می‌مانند و ویروس قادر است تا بیش از دو ساعت روی سطوح زنده بماند. ولی در این میان مساله‌ای که باعث نگرانی دانشمندان شده زنده‌ ماندن ویروس در بدن فرد مبتلا تا مدت چهار روز پیش از شروع علایم بیماری است که در این بازه زمانی با انتشار ویروس‌ها از طریق دستگاه تنفسی فرد مبتلا در هوا شمار زیادی از افراد ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. در واقع، مبتلایان پیش از آن‌که از بیماری خود مطلع شوند، نادانسته ناقل ویروس محسوب می‌شوند.

از درمان سرخک چه خبر؟

تاکنون هیچ درمان قطعی برای سرخک ابداع نشده، ولی برای جلوگیری از بروز عوارض شدیدتری چون ذات‌الریه و نابینایی با راهکارهایی چون تغذیه مناسب و مصرف مایعات فراوان می‌توان بر این عوارض فایق آمد. پزشکان برای بهبود نسبی عوارض عفونت‌های گوش از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده می‌کنند. از آنجا که ابتلا به سرخک ذخیره ویتامین A بدن را از بین می‌برد، پزشکان از مکمل‌های فراوان ویتامین A برای مبتلایان استفاده می‌کنند.

امید به ریشه‌کنی جهانی سرخک

با تمام تلاش‌های دانشمندان در سال‌های اخیر در زمینه نابودی بیماری سرخک، همچنان مبتلایان به این ویروس عفونی در دنیا به چشم می‌خورند؛ ولی آنها امیدوارند در آینده‌ای نزدیک بتوانند سرخک را کاملا ریشه‌کن کنند. طبق آمارهای سازمان بهداشت جهانی، در سال 2013 حدود 84 درصد کودکان جهان طی اولین سال تولد، نخستین دوز واکسن سرخک را دریافت می‌کنند که نسبت به 73 درصد در سال 2000 افزایش نشان می‌دهد. با این ‌همه، حدود 95 درصد شیوع سرخک در کشورهای در حال توسعه بویژه آفریقا و آسیا اتفاق می‌افتد. شواهد حاکی از آن است که شیوع این بیماری در سال 2014 در آمریکا به دلایل مختلفی از جمله سفر مبتلایان به سرخک از دیگر کشورها و رفتار تعصبی افراطی‌هایی که به تاثیرات واکسن‌ها اعتقادی ندارند، نسبت به دو دهه قبل گسترش داشته است. (جام جم سرا/ منبع: MSN، WebMD و MayoClinic/ ترجمه: ندا اظهری/ سیب، ضمیمه سه شنبه روزنامه جام جم)