مسمومیتی‌که خاموش و مرگبار‌می‌آید

دکتر قمرتاج‌ خان‌بابایی، متخصص بیماری‌های تنفسی و ریه با تاکید بر این که مسمومیت با منواکسیدکربن معمولا نشانه خاصی ندارد و فقط ممکن است فرد به دنبال آن، احساس سردرد، تهوع و سرگیجه داشته باشد، توضیح می‌دهد: این نوع مسمومیت معمولا با مرگ همراه است، ولی اگر فرد شانس بیاورد و از محیط آلوده خارج بشود با رساندن اکسیژن به وی و کمک‌های اورژانسی می‌توان باعث خروج منواکسیدکربن از هموگلوبین (سلول‌های خونی) و نجات جان وی شد.‌ این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی می‌افزاید: علائمی که شخص به دنبال مسمومیت با منواکسیدکربن پیدا می‌کند متاسفانه علائم خاصی نیست و معمولا موقع خواب باعث مرگ فرد می‌شود. در واقع مرگ بر اثر این نوع مسمومیت، بسیار قطعی و آرام انجام می‌شود و به همین دلیل به آن مرگ خاموش گفته می‌شود.

منواکسیدکربن گازی بی‌بو، بی‌رنگ، بی‌مزه و سمی است که از سوخت ناقص سوخت‌هایی مانند گاز، نفت، چوب و زغال‌سنگ تولید می‌شود. البته این سوخت‌ها برای استفاده ایمن است و مشکل از جایی شروع می‌شود که سوخت ناقص صورت گرفته و مقادیری از گاز منواکسیدکربن تولید می‌شود. متاسفانه زمانی که منواکسیدکربن وارد بدن می‌شود، مانع انتقال اکسیژن به سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌ها از طریق خون می‌شود و حیات فرد را به خطر می‌اندازد.

مقابله با مسمومیت با استانداردسازی وسایل گرمایشی

منواکسیدکربن جزو آن گازهایی است که متاسفانه هر ساله در جامعه ما بویژه در زمستان به دلیل استفاده از لوازم گرم‌کننده، تلفات زیادی می‌گیرد. علت وقوع مکرر مرگ و میر بر اثر مسمومیت با منواکسیدکربن، بی‌توجهی به استانداردسازی وسایل گرمایشی در خانه‌ها و محیط‌های بسته است. احمد یاری، کارشناس و مشاور ایمنی در گفت‌وگو با جام‌جم درباره دلایل بروز مسمومیت با منواکسیدکربن می‌گوید:

بالا بودن آمار تلفات ناشی از مسمومیت با منواکسیدکربن مربوط به وسایل گازسوزی است که بدرستی نصب نشده یا دارای خروجی و تهویه مناسبی نیست. البته مرگ، تنها نتیجه مواجهه با این گاز سمی نیست، حتی در صورتی که مرگی اتفاق نیفتد نیز به مفهوم بی‌خطر بودن آن نیست.‌ این مدرس اصول ایمنی‌سازی می‌افزاید: مقادیری از این گاز که فرد را نمی‌کشد نیز می‌تواند خطرات شدیدی را برای سلامت وی به همراه داشته باشد که با افزایش زمان تنفس افزایش پیدا می‌کند. شواهد عینی نشان می‌دهد مواردی نظیر فلج و آسیب‌های مغزی نیز از عوارض احتمالی قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض این گاز است.

نشانه‌های خطر تولید گاز منواکسیدکربن

به گفته احمد یاری، هر فردی که این نشانه‌ را در وسایل گرمایشی مشاهده کند باید به فکر خطر تولید منواکسیدکربن بیفتد:

ـ شعله‌های زرد یا نارنجی برای تجهیزاتی که آبی سوز است.

ـ وجود دوده‌های نارنجی یا قهوه‌ای در اطراف یا روی وسایل.

ـ افزایش تعریق در جدار داخلی پنجره‌ها.

دکتر خان‌بابایی نیز توصیه می‌کند: وقتی متوجه شدید محیطی که در آن هستید با منواکسیدکربن آلوده شده است باید بلافاصله از آن خارج شوید. همچنین توجه داشته باشید معمولا بچه‌ها، زنان باردار، افراد مسن، کسانی که نقص سیستم ایمنی دارند و افرادی که شیمی‌درمانی می‌شوند در برابر مسمومیت با منواکسیدکربن، آسیب‌پذیرتر هستند.

پیشگیری‌ از مسمومیت با منواکسیدکربن

یاری، مواردی را برای پیشگیری از عوارض جبران‌ناپذیر مسمومیت با منواکسیدکربن توصیه می‌کند: در صورتی که در محیط‌ بسته‌ای هستید که در آن یک وسیله گرمایشی وجود دارد، علائمی چون سردرد یا سرگیجه، تنگی نفس، تهوع، کاهش هوشیاری، احساس خستگی، احساس درد در قفسه سینه یا در ناحیه معده، ایجاد مشکل در بینایی و دو بینی و ایجاد اختلال در رفتار را به عنوان احتمال گاز گرفتگی با منواکسیدکربن در نظر گرفته و بلافاصله خود و اعضای خانواده را به هوای آزاد منتقل کنید.

این کارشناس ایمنی تاکید می‌کند: همچنین خاموش یا دور‌کردن وسیله تولیدکننده منواکسیدکربن نیز بسیار مهم است. البته تماس با اورژانس هم نباید فراموش شود. فراموش نکنید داشتن کپسول‌های کوچک اکسیژن در منزل نیز می‌تواند مفید واقع شود.

وی درباره شاغلانی که بیشتر در معرض آلودگی با منواکسیدکربن هستند، توضیح می‌دهد: کسانی که در سالن‌های دیگ بخار، پالایشگاه‌ها، مراکز تولید خمیر، کاغذ، اطراف کوره‌ها، کارخانجات تولیدی، انبار‌ها و در معرض اجاق‌های زغال‌سنگی کار می‌کنند بشدت باید مراقب خطر گاز گرفتگی با منواکسیدکربن باشند.

مقابله با آلودگی منواکسیدکربن

موارد ایمنی زیر در کاهش احتمال خطر مسمومیت با منواکسیدکربن بسیار موثر است:

ـ روشن کردن هر وسیله سوختنی (آتش) در محیط کوچک، بسته و بدون تهویه مناسب، خطر ایجاد مسمومیت با منواکسیدکربن را زیاد می‌کند.

ـ باید از اتصال صحیح لوله بخاری و آبگرمکن به دودکش دیواری و خود وسیله اطمینان حاصل کرد.

ـ اطمینان یافتن از سالم بودن دودکش و آزمایش مکش روی آن ضروری است.

ـ داشتن کلاهک H در انتهای لوله بخاری و ارتفاع حداقل 70 سانتی‌متری آن از پشت بام.

ـ هرگز نباید بخاری یا آبگرمکن را در حمام قرار داد.

ـ تهویه مناسب در زمان خواب یا در زمان استفاده از حمام، بخصوص در حضور آبگرمکن‌های دیواری باید مورد توجه قرار بگیرد.

ـ کنترل و پاکسازی دودکش‌ها به صورت مرتب و سالانه.

ـ قرار ندادن خروجی لوله بخاری و آبگرمکن در ظرف آب.

ـ استفاده نکردن از شعله‌های باز، نظیر اجاق خوراک‌پزی برای گرم‌کردن محیط نظیر آشپزخانه.

ـ مسدودنکردن منافذ در و پنجره‌ها در صورت استفاده از بخاری و شومینه.

ـ دودکش سرد به منزله تخلیه نشدن محصولات احتراق و تجمع گازهای سمی در محیط است. دودکش سالم همیشه باید در زمان روشن بودن وسیله گرمایشی گرم باشد.

ـ روشن نکردن اتومبیل در گاراژ یا پارکینگ دربسته و محفوظ.

ـ استفاده نکردن از گاز پیک‌نیک در خانه، داخل ماشین و محوطه‌های بسته.

ـ مسدود نکردن همه کانال‌های کولر و درزهای در و... در محیط‌ها و خانه‌هایی که از وسایل گرمازا نظیر پکیج، بخاری و آبگرمکن استفاده می‌کنند.

پونه شیرازی‌/‌گروه سلامت