عالی‌قاپو؛ یک دهه اسیر داربست‌ها

دغدغه مرمت کاخ عالی‌قاپو که با ۱۶ ستون چوبی در ردیف یکی از آثار منحصر به فرد ایران قرار می‌گیرد، به بیش از سه دهه قبل بر می‌گردد که کارشناسان ایتالیایی کار مرمت ستون‌های چوبی عالی‌قاپو را آغاز کردند، ولی فعالیت آنها به‌دلیل شرایط آن زمان کشور نیمه‌کاره رها شد.

پس از آن و حدود یک دهه پیش دوباره مرمت این عمارت با نصب داربست‌های فلزی آغاز شد و در حالی که تصور می‌شد مرمت در اسرع وقت انجام و سایه سنگین داربست‌ها خیلی زود از سر عمارت کم شود، اما در عمل چنین نشد و کار مرمت بنا تا به امروز و به گفته مسئولان مربوط به دلیل عواملی همچون نبود اعتبار و پیچیدگی و ظرافت کار به طول انجامید؛ اتفاقی که اعتراض و نگرانی برخی از کارشناسان میراث را برانگیخت.

حسین مقصودی، کارشناس میراث فرهنگی و بناهای تاریخی در این باره به تسنیم می‌گوید: بی‌شک وجود این داربست‌ها روی بنا بی‌تاثیر نیست و از نظر وزن ایستا که داربست‌ها بر بنا می‌تواند تحمیل کند، این موضوع تاثیرات منفی خود را دارد. البته مهم‌تر از همه، این است که مرمت‌گرها بتوانند با این وقت طولانی کار صحیح را انجام دهند.

وی با بیان این‌که به درازا کشیدن یک دهه برای کار مرمتی، خود نیاز به یک مرمت اضافه دارد، می‌افزاید: از سوی دیگر لزومی ندارد که برای مرمت، تمام ایوان اسیر داربست‌ها ‌باشد، زیرا پیمانکار می‌توانست قسمتی از ایوان را داربست نصب کند و هنگامی که بخشی از مرمت‌ها به پایان رسید، داربست‌ها را باز و در محل دیگر بگذارد و ادامه مرمت را انجام دهد.

البته معاون اداره‌کل میراث فرهنگی اصفهان انتقادات مطرح شده درباره تأثیرات سوء داربست‌های فلزی بر این سازه را رد کرده و معتقد است که داربست‌ها نه‌تنها هیچ آسیبی به بنا نمی‌رساند، بلکه از آن محافظت می‌کند.

ناصر طاهری از پایان مرمت ایوان عالی‌قاپو نیز در آینده نه‌چندان دور خبر می‌دهد و با بیان این‌که مرمت عالی‌قاپو شامل کف، ستون و تزئینات سقف دوپوش است، می‌گوید: براساس برآورد صورت گرفته، حدود 1.5 میلیارد تومان برای تکمیل این مرمت‌ها مورد نیاز است که در صورت تخصیص این اعتبار و انجام مرمت، این حصار فلزی به عنوان تن‌پوش بزرگ‌ترین سازه چوبی کشور برچیده خواهد شده است.

سرپرست پایگاه نقش جهان نیز درباره دلیل طولانی شدن زمان مرمت ایوان عالی‌قاپو می‌گوید: طولانی شدن مدت زمان مرمت، به دلیل نبود اعتبار بوده، چون کارشناسان و پیمانکاران مجرب به اعتبار نیاز داشته‌اند، اما متاسفانه از دو سال پیش، اعتباری در زمینه مرمت عمارت اختصاص داده نشده و هزینه‌های موجود فقط برای حفاظت از این بنا بوده است.

آغاز مرحله سوم مرمت‌ها

از سوی دیگر مدیر امور بین‌الملل اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان با بیان این که مرحله سوم مرمت ایوان عالی‌قاپو آغاز شده و اگر مشکل خاصی در تامین اعتبار اتفاق نیفتد، این پروژه به زودی پایان می‌یابد، یادآور می‌شود که تاکنون اعتبارات خوبی به این طرح تزریق شده و امیدوار هستیم که این روند ادامه پیدا کند.

شهرام امیری با اشاره به این که مرحله نخست و دوم مرمت عمارت تمام شده و داربست‌هایی که در سمت شمال میدان بود، اکنون جمع‌آوری شده و در جنوب میدان قرار گرفته است، می‌گوید: مرحله سوم مرمت نیز سال گذشته به دلیل نبود بودجه برای مدتی متوقف شد، ولی از حدود دو هفته پیش دوباره شروع شده است.

وی با بیان این‌که علاوه بر کمبود اعتبار باید به این نکته نیز توجه داشت که عالی‌قاپو بزرگ‌ترین سازه تاریخی کشور بوده که چوبی است و بنابراین مرمت آن پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های خودش را دارد می‌افزاید: در دهه گذشته در ستون‌های ردیف آخر، استحکام‌بخشی صورت گرفته بود، اما ردیف سمت میدان اصلا استحکام‌بخشی نشده بود که این مساله سبب کج شدن ایوان در سال‌های گذشته شده و این احتمال وجود داشت که ایوان هر لحظه فرو بریزد، به همین دلیل از آن هنگام عملیات استحکام‌بخشی ستون‌ها شروع شد که کار ظریف و پیچیده‌ای بود. به گفته این کارشناس مسئول برای مرمت، تمام ستون‌ها یک به یک از جای خودش در آمد و جک زیر ایوان زده شد و به طور مجدد این ستون‌ها پس از استحکام‌بخشی، نصب شد که این کار از سوی یکی از مرمت کاران قدیمی اصفهان که سه نسل است مرمت بناهای تاریخی را انجام می‌دهد، در حال انجام است.

کار مرمت ایوان عالی‌قاپو به کندی پیش می‌رود

مدیر امور بین‌الملل اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان با تائید این که کار مرمت ایوان عالی‌قاپوی اصفهان به کندی پیش می‌رود، خاطرنشان می‌کند: در ادامه کار مرمت، دو بحث دیگر هم پیش آمد که یکی از آنها مرمت کف ایوان بود که از ۵۰ سال پیش مورد رسیدگی قرار نگرفته بود، به همین دلیل تصمیم گرفته شد عملیات کف ایوان انجام شود که به دلیل وجود گردشگران کار به کندی پیش رفت.

امیری با اشاره به این ‌که مرحله سوم مرمت، شامل سقف ایوان بوده که با استفاده از هنر معرق و هزاران قطعه چوبی تزئینی صورت گرفت، یادآور می‌شود: متاسفانه سقف عمارت را در ۵۰ سال گذشته به جای مرمت اصولی، با تخته تعمیر کرده بودند، در حالی که چوب یکی ناپایدارترین عناصر است. به گفته وی همزمان با مرمت ستون، کف‌ و سقف، مرمت ایوان نیز آغاز شد، زیرا سقف نیز از ۶۰ سال پیش تاکنون مرمت نشده بود.

اگرچه مسئولان میراث فرهنگی در گفت‌وگوهای خود اعلام کرده‌اند که داربست‌ها در صورت تامین اعتبار سال آینده باز می‌شود، اما زمان دقیق آن بین معاون اداره ‌کل میراث فرهنگی اصفهان و سرپرست پایگاه نقش جهان اختلاف نظر وجود دارد، به طوری که طاهری معتقد است در صورت تزریق اعتبار و پیگیری مرمت‌ها، داربست‌ها خرداد سال ۹۴ باز می‌شود. این در حالی است که خطابخش، سرپرست پایگاه نقش جهان در این باره می‌گوید: تا عید نوروز داربست‌های قسمت پیشانی و جلوی ضلع شرقی ایوان جمع می‌شود، اما از آنجا که ستون‌های ضلع جنوبی هنوز مرمت نشده است، بعد از فروردین و در صورت تأمین اعتبارات، با یک قرارداد جدید این کار صورت گرفته و تا پایان تیر این قسمت نیز جمع می‌شود. به گفته وی مرمت، تزئینات و نقاشی ضلع غربی مرحله بعدی است که پس از آن صورت می‌گیرد و در صورت نبود هیچ مشکلی تمام داربست‌ها تا شهریور به صورت کامل جمع می‌شود.