با سریال های سیاسی ایرانی آشنا شوید

سریال «معراجی ها» که این شب ها روی آنتن شبکه یک است بخش عمده ای از داستانش ریشه در وقایع سیاسی روز کشور دارد.

این بار هم پای مسعود ده نمکی در میان است. او می خواهد در تلویزیون نیز پرچمدار بیان حرف های به ظاهر مگو باشد. قصد دارد دریافت خود از مناسبت های سیاسی چند سال اخیر را در مدیوم سریال برای مخاطبش بازگو کند. برای همین از دانشجویان ستاره دار می گوید و از مجادلات بی پایان طیف های متضاد دانشجویی.

هر چقدر کنایه های مستقیم و غیرمستقیم فیلم های «اخراجی ها» و «رسوایی» در لابلای فروش حیرت انگیز و دعوای معروف او با مخالفان گم شد؛ در سریال «معراجی ها» خیلی زود به چشم آمده. این امکان اما نخستین بار نیست که برای یک کارگردان فراهم شده؛ شاید سهم ده نمکی اندکی بیش از دیگران باشد اما تلویزیون بارها عرصه را برای بازآفرینی اتفاقات سیاسی در قالب فیلم و سریال برای برخی از فیلمسازان باز کرده.

گزارش پیش رو بهانه اش را از ارجاعات بیرونی سریال «معراجی ها» گرفته و هفت سریال دیگر را که چنین رویکردی داشته اند، مرور کرده. در این فهرست می شد «انقلاب زیبا» و «به کجا چنین شتابان» را هم گنجاند که حجم صفحه اجازه نداد. فیلم های تلویزیونی را هم کلا فاکتور گرفته ایم.

جستجوگران/ 1388

کارگردان: محمدعلی سجادی

محصول: شبکه دو

متاثر از کدام مبحث سیاسی: موضوع مبارزه با مفاسد اقتصادی، یکی از مهمترین و حساس ترین بحث های رایج اواسط تا اواخر دهه هشتاد بود. مطرح شدن گاه به گاه پرونده های برخی افراد یا گروه ها به جرم مفاسد اقتصادی باعث شده بود تا این مسئله در صدر اخبار رسانه ها و گفتگوهای کوچه و بازار قرار گیرد.

موضوع سریال: این سریال با رجوع به پرونده های واقعی قوه قضاییه در زمینه مفاسد اقتصادی از واقعیت های موجود الهام گرفته شده بود. دو بازرس و مامور مالیاتی در هر اپیزود یکی از پرونده های قضایی درباره مفاسد اقتصادی را پیگیری می کردند و هر بار با اتفاق عجیبی در این زمینه روبرو می شدند.

واکنش ها: چند قسمت بعد از پخش سریال، رییس سازمان بازرسی، در برنامه «تهران 20» نسبت به برخی صحنه های سریال انتقاد کرد و گفت سازندگان سریال وقتی می خواهند موضوعات، وظایف و نام سازمان بازرسی کل کشور را در چنین کارهایی عنوان کنند، حتما باید با سازمان بازرسی کل کشور مشورت و هماهنگی کنند تا موضوعات و سوژه های واقعی تر را انتخاب کنند.

عوامل این سریال یک سال بعد تصمیم به ساخت فصل دوم آن گرفتند اما قبل از شروع تصویربرداری، به دلایلی نامشخص اجازه ساخت به آنها داده نشد.

سراب/1390

کارگردان: حسین سهیلی زاده

محصول: شبکه اول

متاثر از کدام مبحث سیاسی: سهیلی زاده محور «سراب» را بر موضوع فرار مغزها متمرکز کرده بود اما در قسمت های نخست، تحت تاثیر وقایع بعد از سال 88 قرار داشت. جایی که گروهی از دانشجویان علیه رییس دانشگاه تجمع می کنند و خواستار استعفای او می شوند. در این میان یک دانشجوی دختر جانش را از دست می دهد. در ادامه موضوع به سوء مدیریت های برخی مسئولان کشیده شده و سیاسی بازی ها در محیط علمی را نقد می کرد.

موضوع سریال: داستان سریال «سراب» درباره دانشجویی نخبه است که در رشته برق درس می خواند اما پروژه های عملی او و دوستانش با بی مهری مسئولان مواجه می شود. آنها ناخواسته به دام گروه های محارب می افتند. در نهایت هم متوجه می شوند که دراین شرایط نتیجه ای جز تباهی ندارند.

واکنش ها: «سراب» با وجود رد کردن برخی خطوط قرمز نتوانست از دام کلیشه ها رها شود و رو به مستقیم گویی آورد. سریال به دلیل کیفیت پایین حدود یک سال پشت کنداکتور قرار داشت و بعد از پخش نتوانست جریان ساز و همه گیر شود.

محصول نهایی حتی صدای برخی رسانه های اصولگرا را هم در آورد. مثلا خبرگزاری فارس در یادداشتی نوشت: «در بازنمایی تصویر فضای دانشگاه در ایران ناموفق است. همه چیز در این سریال اغراق آمیز است...»

چک برگشتی/1391

کارگردان: سیروس مقدم

محصول: شبکه اول

متاثر از کدام مبحث سیاسی: همزمان با اوضاع و شرایط انتخابات نهمین دوره مجلس شورای اسلامی که 12 اسفند 90 برگزار شد، سیروس مقدم سراغ ساخت این سوژه رفت. در واقع «چک برگشتی» زمانی روی آنتن رفت که انتخابات مجلس به دور دوم کشیده شده بود.

موضوع سریال: سریال با محور قرار دادن مسئله چک برگشتی، در واقع به زبان کمدی، روی حال و هوای ستادهای انتخاباتی و نماینده های مجلس زوم کرده بود. رفتارهای انتخاباتی یک نامزد ریاست جمهوری اعم از تخلفات، تبلیغات، آبروداری ها، فشارها و خلاصه تمام تلاش هایی که تیم تبلیغاتی یک نامزد برای موجه جلوه دادن او انجام می دهند، به زبان کمدی در این سریال مطرح شدند، تا جایی که نهایتا نامزد مورد نظر، مجبور به انصراف شد.

واکنش ها: این سریال به گروه یا جناح خاصی طعنه نمی زد. حتی حالت و رفتار کریم مشرفی، شباهت خاصی به نماینده ای خاص نداشت و صرفا با مقوله رفتارهای انتخاباتی کاندیداها شوخی کرده بود. به همین دلیل هم به لحاظ سیاسی، با واکنشی روبرو نشد. البته مقدم با انصراف این کاندیدا از شرکت در انتخابات، در واقع پیش دستی کرد و جلوی برخی واکنش های احتمالی را هم گرفت.

این سریال هم مثل سایر سریال های نوروزی سیروس مقدم، آن سال در صدر جدول نظرسنجی تلویزیون در ایام نوروز قرار گرفت.

راستش را بگو/1391

کارگردان: محمدرضا آهنج

محصول: شبکه اول

متاثر از کدام مبحث سیاسی: سریال در سال 90 و در اوضاع و احوالی ساخته شد که فضای جامعه تحت تاثیر ماجراهای بعد از انتخابات 88، به سمت بی اعتمادی رفته بود.

موضوع سریال: سریال روی فراگیر شدن دروغ و ریا در جامعه متمرکز شده بود؛ آن هم جامعه ای که همه در آن زیر ذره بین دوربین های مختلف اند و به اصطلاح مدام پاییده می شوند. در چنین شرایطی یک گروه از جوانان دانشجو تصمیم می گیرند در ایستگاه های مترو، با مردم روبرو شوند و با آنها همدلی کنند. کار گروه پیش می رود اما پا به پای فعالیت آنها، پای گروه های مختلف سیاسی، دستگاه امنیتی کشور و ... به میان می آید.

واکنش ها: «راستش را بگو» در زمان پخش به یکی از پرواکنش ترین سریال های تلویزیونی بدل شد تا جایی که به گفته کارگردان، نهایتا 160 دقیقه از آن حذف شد و فینالش هم تغییر کرد. نشان دادن چهره ای مضحک از دستگاه های امنیتی، یکی از مهمترین واکنش های منفی نسبت به این سریال بود. منتقدان معتقد بودند که سریال، دستگاه اطلاعاتی کشور را در حد یک گروه کوچک پایین آورده.

برخی دیگر از منتقدان، آن را سریالی شعارزده که شبیه بیانیه های سیاسی است معرفی کردند و گفتند صرفا با گیر دادن به نیروهای اطلاعاتی، خواست خرق عادت کند اما نه حرف خوبی می زند نه حرفش را خوب می زند.

خواب بلند

کارگردان: احمد کاوری

محصول: سیما فیلم

متاثر از کدام مبحث سیاسی: «خواب بلند» در میانه تولید بود که مصطفی علمی فرد تهیه کننده آن انگیزه و ساخت سریال و موضوع کلی آن را رسانه ای کرد: «بخش عمده ای از داستان در فضای انتخابات امسال (92) می گذرد اما در فلاش بک هایی به اتفاقات بعد از انتخابات سال 88 و حماسه 9 دی نیز پرداخته می شود.» در واقع این سریال در ادامه آثاری قرار دارد که تلویزیون به مناسبت 9 دی و ماجرای پساانتخاباتی 88، آن را تولید کرد.

موضوع سریال: کاوری برای بیان حرفش سراغ یک زوج روزنامه نگار رفت. انتخاب روزنامه نگار هم ارتباطی مستقیم با پتانسیل کار ژورنالیستی دارد. یعنی کارگردان قصد داشت با انتخاب دو فکر متفاوت که از قضا زن و شوهر هستند، مفهوم مورد نظر را به بهترین شکل بیان کند. داستان در بحبوحه انتخابات 92 می گذرد. خانم روزنامه نگار قصد انتشار یک یادداشت سیاسی دارد اما همسرش که سردبیر هم هست، چاپ آن را به صلاح نمی داند. این اختلاف نظر باعث ایجاد کدورت بین آنها می شود و زمینه ای برای انتقاد از عدم آزادی و ...

واکنش ها: سریال «خواب بلند» دیده نشد. شبکه سه به دلیل کیفیت پایین ترجیح داد آن را در باکسی غیرمتعارف، یعنی ساعت 20 روی آنتن بفرستد، در حالی که سریال روتینش را همزمان در ساعت همیشگی پخش می کرد. برای همین نه تنها واکنش خاصی ایجاد نکرد، بلکه دیده هم نشد.

نوشدارو/1392

کارگردان: جواد اردکانی

محصول: شبکه اول

متاثر از کدام مبحث سیاسی: این سریال سال گذشته در جریان بالا گرفتن بحث تحریم های اقتصادی و رفتن توجه ها به سمت خودکفایی در جامعه ساخته شد.

موضوع سریال: داستان سریال در شرایطی اتفاق می افتد که بیشتر کارخانه های ایران به دلیل تحریم های اقتصادی و همه جانبه، وضعیت نابسامانی دارند و در معرض خطر تعطیلی هستند. سریال در واقع با کنار هم قرار دادن شرایط بحران کنونی با شرایط زمان جنگ و مقایسه آنها، روی این نکته تاکید داشت که چگونه می شود در وضعیتی که به مراتب سخت تر از وضعیت زمان جنگ تحمیلی است، با استراتژی های آن زمان در میدان پیروز شد.

واکنش ها: این مسئله که جواد اردکانی در این شرایط بحرانی، به جای رفتن سراغ سوژه های گوناگون، روی این مسئله دست گذاشته بود، اتفاق خوبی به نظر می رسید و با استقبال زیادی هم روبرو شد اما ساختار بد، بازی های ضعیف، دیالوگ های شعاری و اغراق شده و خلاصه کیفیت پایین سریال باعث شد تا مخاطبان گروه های مختلف، به منتقدان اصلی آن بدل شوند.

بیشتر منتقدان معتقد بودند در این اوضاع و شرایط، سریال می توانست با ساختاری قوی تر و موضوعی جذاب تر، اثرگذاری فراوانی داشته باشد اما اردکانی عملا با ساخت ضعیف «نوشدارو»، در واقع سوژه سوزی کرد و فرصت ورود به این مسئله را از سایرین هم گرفت.

شاهگوش

کارگردان: داود میرباقری

محصول: شبکه نمایش خانگی

متاثر از کدام مبحث سیاسی: مخاطبان خیلی دیر متوجه شدند که جناب میرباقری در «شاهگوش» شهری فرضی ترسیم کرده و می خواهد بگوید در جامعه، همه می توانند خطاکار باشند. میرباقری در این سریال پا در کفش خیلی ها کرد، از خواننده مجالس عروسی بگیر تا مسئولانی گردن کلفت که در لایه های قدرت، نفوذ فراوانی دارند. سراغ روحانی محل و مجری تلویزیون و فوتبالیست و رئیس باشگاه فوتبال هم رفت. گیری اساسی به آقازاده ها داد و در حد وسعش به آنها تاخت. بعضی ها مثل طلبه در این آزمون موفق بیرون آمدند و برخی مثل آقازاده ها و مجری محبوب تلویزیون تشت رسوایی شان افتاد.

موضوع سریال: «شاهگوش» داستان رییس یک کلانتری است که دنبال قاتل رحمان کله پز می گردد. کارگردان هر بار یک متهم به داستان وارد می کند و درام بر مبنای آنها شکل می گیرد. سریال به تناوب قصه آدم های ثابت را هم پی می گرفت تا خط داستان گم نشود.

واکنش ها: میرباقری حقیقتا در نقد صریحش به بخش هایی از آدم های ذی نفوذ موفق نبود. «شاهگوش» بن مایه ای کمدی داشت و مخاطبان خیلی دنبال سردرآوردن از گندکاری برخی صاحب منصب ها نبودند. پایان بد سریال هم مزید بر علت شد تا تجربه میرباقری ناکام لقب بگیرد.

معراجی ها/1392

کارگردان: مسعود ده نمکی

محصول: شبکه یک

متاثر از کدام مبحث سیاسی: مسعود ده نمکی سلیقه سیاسی دارد و برخلاف بسیاری از فیلمسازان عقایدش را فریاد می زند. ردّ این مانیفست در آثار مکتوب، شفاهی و تصویری او کاملا هویدا است و حالا بخشی از آن، در «معراجی ها» بازنمایی شده. ده نمکی بن مایه «معراجی ها» را از اتفاقی واقعی گرفته. او اما به ماجرای اختلاف دو گروه دانشجو برای تدفین شهدای گمنام در دانشگاه، شاخ و برگ داده.

در شمایل کنونی، سریال هم از دانشجویان ستاره دار می گوید و هم از اساتید سیاست پیشه. در این میان وزن تضارب شدید آرای دانشجویان که گاهی منجر به بیانیه و شعار مستقیم علیه هم می شود، بیشتر است. ده نمکی این بخش را از فضای پرهیاهوی دانشگاه که به تناوب شاهدش بوده ایم، گرفته است.

موضوع سریال: «معراجی ها» هنوز در قسمت های نخست به سر می برد. داستان اما در ادامه به جنوب و مناطق جنگی کشیده می شود و دانشجویان با رویی دیگر از دفاع مقدس آشنا می شوند. ده نمکی این بار هم قصد دارد به دانشجویان و مردم بگوید بازیچه سیاسیون نشوید.

واکنش ها: هنوز زود است که بتوان درباره میزان موفقیت و احیانا تاثیرگذاری «معراجی ها» بگوییم. تا اینجا طرح موضوعاتی مثل دانشجوی ستاره دار واکنش های متفاوتی از سوی کاربران شبکه های اجتماعی به همراه داشته. (برترین ها به نقل از هفت صبح)