بهداشت روان؛ گام بعدی طرح سلامت

روز گذشته مدیرکل سلامت روان وزارت بهداشت نیز به فارس یادآور شد که 23.6 درصد ایرانی‌ها بین جمعیت 15 تا 64 سال کشور به اختلالات روانی دچار هستند و البته قسمت بدتر ماجرا اینجاست که احمد حاجبی تاکید می‌کند که این آمارها مربوط به افرادی است که اختلال روانی در آنها شناسایی شده است، ولی آماری از افرادی که به اختلالات روانی مبتلا هستند و تاکنون شناسایی نشده‌اند، وجود ندارد. یعنی این آمار 23 درصدی هم که وزارت بهداشت اعلام کرده است، بدون در نظر گرفتن بیماران روانپزشکی ناشناس است و اگر آنها را هم محاسبه کنیم، قطعا آمار دقیق مبتلایان به اختلالات روانی بیشتر از این آمار اعلام شده خواهد بود.

در چنین شرایطی وزارت بهداشت قصد دارد برای شناسایی این بیماران، طرح غربالگری سراسری سلامت روان را در کشور اجرا کند و با کمک این طرح، در نظر دارد که ابتدا این بیماران ناشناس در جامعه شناسایی شوند و در وهله دوم، نظام درمان به کمک این بیماران بیاید.

این مقام مسئول با اشاره به اقدام‌های جدید وزارت بهداشت برای شناسایی مبتلایان به اختلال روانی توضیح می‌دهد که هم‌اکنون در بخش بهداشتی این وزارتخانه، در نظر داریم که کارشناسان سلامت روان نیز به سیستم ارائه خدمت وارد شوند و یکی از فعالیت‌های آنها این است که کارشناس مراقبت خانواده، افراد و بیماران را معاینه کرده و آنها را در صورت نیاز به کارشناس سلامت روان ارجاع می‌دهد و در نتیجه غربالگری اختلالات روانی انجام خواهد شد. اگرچه این غربالگری که قرار است وزارت بهداشت انجام دهد، خیلی دیر انجام شده است، ولی به هر صورت، این اقدام پیشگیرانه برای جلوگیری از شیوع اختلالات روانی، هم به سلامت جامعه کمک می‌کند و هم بار درمان این بیماران را کاهش خواهد داد.

نیاز جدی به آموزش غربالگران سلامت روان

وزارت بهداشت در نظر دارد که برای بهبود آمارهای سلامت روان در جامعه، کارشناسان روان‌شناسی را هم به عنوان غربالگر، وارد گود طرح تحول بهداشت کند.

به گفته حاجبی، این کارشناسان در خانه‌های بهداشت مستقر نمی‌شوند، بلکه فعلا در مراکز بهداشتی و درمانی شهرها به ارائه خدمات خواهند پرداخت و تعداد آنها نیز جوابگو خواهد بود، زیرا روان‌شناس به تعداد در کشور وجود دارد.

اما دکتر محسن مصلحی، دبیر شورای عالی نظام پزشکی کشور در گفت‌وگو با جام‌جم هشدار می‌دهد که باید برای این کارشناسان روان‌شناسی و دیگر غربالگران سلامت روان، دوره‌های آموزشی برگزار شود، زیرا تشخیص بیماری‌های روانی، کار پیچیده‌ای است و نیاز به مهارت آموزی دارد.

این مقام مسئول معتقد است که این کارشناسان روان‌شناسی و پزشکان عمومی می‌توانند در غربالگری سلامت روان کمک کنند، ولی از آنجا که بسیاری از این کارشناسان، بیشتر دروس تئوری در دانشگاه خوانده‌اند و کمتر کار مهارتی انجام داده‌اند، حتما وزارت بهداشت باید برای شناسایی بهتر مبتلایان به اختلالات روانی، از کمک استادان باتجربه استفاده کند و برای غربالگران سلامت روان، دوره‌های مهارتی برگزار کند.

پیشگیری از اختلالات روانی کم‌هزینه‌تر از درمان است

یکی می‌گوید نیمی از ایرانی‌ها افسرده‌اند، دیگری می‌گوید 40 درصد ایرانی‌ها اضطراب دارند، مسئول دیگری معتقد است که یک چهارم جمعیت ایران، اختلالات روانی دارند. اگر شما هم پیگیر آمارها باشید، تاکنون آمارهای مختلف و گاه ضد و نقیضی درباره سلامت روان ایرانیان منتشر شده است که در بیشتر موارد نیز این آمارها، پایه علمی محکمی ندارد و خیلی نمی‌شود روی آن حساب باز کرد، اما در روزهای اخیر و همزمان با آغاز طرح تحول بهداشت، مسئولان وزارت بهداشت، تاکید کرده‌اند که این آمار 23.6 درصدی اختلالات روانی در بین ایرانیان، براساس دقیق‌ترین دستگاه‌ها، ثبت شده است.

براساس این آمارها می‌توان گفت که تقریبا از هر چهار ایرانی (در سن 15 تا 64 سال)، یک نفر به اختلالات روانی مبتلاست که به درمان و مراقبت نیاز دارد.

جدای از آن‌که بسیاری از بیماران مبتلا به اختلال روان به دلیل انگ اجتماعی به پزشک مراجعه نمی‌کنند، بحث هزینه‌های بالای درمان این بیماری‌ها نیز از دیگر دلایلی است که باعث شده افراد زیادی از بیماران ناشناس، به مشاور، روانپزشک و روان‌شناس مراجعه نکنند.

کمبود تخت‌های خالی برای بیماران روانپزشکی، بیمه نبودن بسیاری از داروهای بیماران مبتلا به اختلالات روانی و بالا بودن هزینه مشاوره‌های روان درمانی، باعث شده که فرآیند درمان این بیماران در ایران، به چالشی جدی برای نظام سلامت مبدل شود.

در این اوضاع، شاید ساده‌ترین راهکاری که به ذهن می‌رسد این باشد که فکر کنیم برای درمان بیماران شناخته شده یا شناسایی و درمان بیماران ناشناس، بودجه‌های درمانی بیماران مبتلا به اختلالات روانی را افزایش دهیم، اما دبیر شورای عالی نظام پزشکی کشور معتقد است که موفق‌ترین راه برای شناسایی و درمان این گروه از بیماران، توجه بیشتر نظام سلامت به بحث پیشگیری است.

مصلحی بر این باور است که در کشور ما، گروه متخصصان پزشکی بر پیشگیری از اختلالات روانی، تمرکز چندانی ندارد و در بیشتر موارد، بیمار مشکوک به اختلالات روانی یا مبتلا به این اختلالات را با چند داروی روانپزشکی به خانه می‌فرستند و از ارائه راهکار و مشاوره اجتناب می‌کنند، در حالی که اگر نظام سلامت بر پیشگیری از اختلالات روانی تمرکز بیشتری داشته باشد، هم هزینه‌های نظام درمان کاهش پیدا می‌کند و هم از حاد شدن مراحل اختلالات روانی در این گروه از بیماران، جلوگیری می‌شود.

اختلال روانی چیست؟

اختلالات روانی، مجموعه‌ای از ناهنجاری‌های مختلف وابسته به روان انسان است که فرد را از حالت متعادل روانی خارج می‌کند.

اضطراب، افسردگی، شخصیت دوقطبی، وسواس، اسکیزوفرنیا و دیگر بیماری‌های روانی در زمره این اختلالات جای می‌گیرد.

این اختلالات در مراحل حاد موجب می‌شود که فرد نتواند با خانواده و جامعه، تعامل مناسب و مثبتی برقرار کند.در واقع، اختلال روانی باعث می‌شود که در زندگی فرد، اختلال جدی ایجاد شود و بیمار نتواند به‌طور طبیعی و بدون دردسر، به کارهای روزمره‌اش برسد.

وراثت، گذشته فرد، شرایط محیط زندگی، وضع اقتصادی و شرایط اجتماعی، از مهم‌ترین دلایلی است که فردی به اختلال روانی مبتلا می‌شود. با وجود آن‌که بسیاری از این اختلالات ـ بخصوص در مراحل اولیه ـ کاملا قابل درمان است، اما بسیاری از افراد هستند که تا پایان عمر با این اختلالات آزار دهنده زندگی کرده و به دلایل مختلف مثل انگ اجتماعی، ناآگاهی، یا ناتوانی در پرداخت هزینه‌های درمان، به مشاور، روان‌شناس و روانپزشک مراجعه نمی‌کنند.

امین جلالوند / گروه جامعه