سینما؛ معشوق پردرآمـــد هندی‌هـا

از جولای 1896 که برادران لومیر اولین فیلم را در بمبئی به نمایش گذاشتند، فقط 3 سال زمان نیاز بود تا اولین فیلم کوتاه هندی ساخته شود و سال 1913 بود که «داداصاحب پالکی» پدر معنوی سینمای هند، نخستین اثر بلند داستانی را برای فیلم دوست‌ترین ملت روی زمین آماده کرد. ملتی که بالیوود عطش سیری ناپذیرشان به فیلم را برطرف می‌کند. بالیوود نام مستعاری است که به صنعت فیلمسازی هندوستان اطلاق می‌شود و بر خلاف هالیوود بُعد فیزیکی ندارد. این صنعت بزرگ همراه با فیلم های مستقلش، سالیانه بیش از 2900 فیلم تولید می‌کند که البته بالغ بر 1200 فیلم آن با سرمایه‌گذاری صددرصد خارجی ساخته می شود. در این مطلب سعی خواهیم کرد نگاهی به این صنعت پررونق در هند داشته باشیم و به بررسی دلایل موفقیت‌ها و کاستی‌های بالیوود و آمار و ارقام عجیب و غریب تولید فیلم در آن بپردازیم.

بنا به برخی آمارهای رسمی، بالیوود نزدیک به 4 میلیارد تماشاچی در تمام دنیا دارد که این میزان یک میلیارد بیشتر از تماشاچیان فیلم‌های هالیوودی است. البته علت اصلی که در این باره شایان ذکر است چیزی جز کیفیت فیلم‌هاست، چرا که بالیوود سینما را به روستاها و مناطق دورافتاده نیز برده است و تقریبا تمامی مردم سرتاسر هند با سینما آشنا و دوست هستند. مهم‌تـــر از آن حضـــور قهرمانان روســـتایی و اســـتفاده از ارزش‌ها و تمایلات این قشر از جامعه به صورت پررنگ در فیلم‌هاست، این در حالی است که بورژوازی حاکم بر صنعت هالیوود امکان دسترسی مردم دورافتاده به فرهنگ و صنعت جوامع مدرن یا پست مدرن را نمی‌دهد و اصولاً هالیوود علاقه‌ای نیز برای احترام به این گروه در خود نمی‌بیند. شاید به همین دلیل بوده است که وزیر دارایی هند در سال 2005 هنگامی که از برلین بازدید می‌کرد در همایشی گفت 20 سال دیگر جوانان غربی فکر می‌کنند اسم هالیوود از بالیوود گرفته شده است!

اکران روز افزون فیلم‌های هندی در سراسر دنیا به ویژه اروپا و خاورمیانه باعث شده تا شرکت‌‌های بزرگ و پرطمطراق هالیوودی از جمله فاکس قرن بیستم، والت دیزنی، پارامونت، برادران وارنر و... دفترهای نمایندگی و تولید فیلم را در هندوستان تاسیس کنند و پول هنگفتی که از ساخت مستقیم یا فروش حق اقتباس یک اثر هالیوودی به بالیوودی نصیب‌شان می‌شود را از دست ندهند. البته این امر سبب شده تا کپی‌های هالیوودی بسیار زیــادی نیز سالانه در میان فیلم‌های هندی جای داشته باشد. معمولا تا فیلمـــی در غرب موفق می شود دیر یا زود نسخه هندی آن ســـــاخته می‌شود. نمونه‌های فراوانی از این دست وجود دارد، مثل: ممنتو، پدرخوانده، حرفه‌ای (لئون)، مردی در آتش، حتی ماتریکس و ماموریت غیرممکن و...

ساختار دم دستی و فیلمنامه‌های بدون هویت هندی مدت‌هاست دچار تغییرات وسیعی شده و هم اکنون ارزش و اعتبار بالیوود نسبت به دهه‌های گذشته رشد صعودی بسیاری را پیدا کرده است. همچنین کمیت بالای جشنواره‌های سینمایی در هند و حضور سینمای مستقل بسیار قوی که راه خود را کنار سینمای تجاری و بی محتوای بالیوود به خوبی باز کرده است به شناخته‌تر شدن سینمای هند در دنیا کمک کرده است. علاوه بر این وجود کارگاه‌های آموزشی فراوان سینمایی با حضور برترین سینماگران دنیا و دانشگاه‌هایی که با همه امکانات در انتظار علاقه‌مندان هستند، باعث شده تا هندوستان یکی از گزینه‌های اصلی ادامه تحصیل علاقه‌مندان به رشته سینما در دنیا باشد.

در خارج از هندوستان تقریباً در همه جای دنیا فرصت نــــمایش فیلم‌های هندی وجود دارد، اما بیش از هر منطقه‌ای از دنیا، خاورمیانه، اروپا و آمریــــکای شمـــالی از بالیــــوود استقــبال می‌کنند. جالب است که با توجه به درگیری‌هایی که میان هند و پاکستان برقرار است، بالیوود طرفداران پر و پاقرصی در کشور دشمن هم دارد.

در اروپا نیز مردم کشورهای انگلستان و آلمان بیشتر از دیگر ملل به فیلم‌های بالیوودی علاقه‌مند هستند. در آمریکای شمالی، کانادا با توجه به داشتن مهاجران هندی بسیار همیشه جزو بازار اصلی اکران فیلم‌های هندی بوده است.

مقایسه ساده میان آنچه که در سال 2013 برای فیلم‌های پرفروش بالیوود و سینمای ایران به وقوع پیوست، فاصله اقتصادی این دو سینما را به خوبی نشان می‌دهد. پر فروش‌ترین فیلم سال در هندوستان Doom III فروشی معادل 50 میلیون دلار (حدود 160 میلیارد تومان) داشته است که البته این رقم بدون احتساب فروش فیلم در خارج از هندوستان است. فیلم دوم یعنی Krish III با 45 میلیون دلار (چیزی حدود 135 میلیارد تومان) در رده دوم ایستاده است و فیلم سوم نیز Chennai Express بالای 35 میــــلیون دلار (حدود 110 میلیارد تومان) فروش داشته است. جالب اینجاست که 10 فیلم هم از مرز فروش 20 میلیون دلار ( بالای 55 میلیارد تومان) گذشته‌اند. این در حالی است که کل فروش سیــنمای ایـــران در ســـال 92 کمتر از 38 میلیارد تومان برآورد شده است و پر فروش‌ترین فیلم سال یعنی «رسوایی» مسعود ده‌نمکی حتی از مرز 7 میلیارد تومان نیز عبور نکرده است.

البته در وجود این فاصله زیاد اقتصادی بین دو سینمای ایران و هند باید به تعداد بسیار بالای سالن‌های سینما و بحث ارزان بودن بلیت در هندوستان اشاره داشت، به طوری که خرید بلیت یک فیلم، ارزان‌تر از خرید یک آبمیوه است و این مسئله به رشد اقتصادی سینمای هند کمک شایانی کرده است.

برای تعداد زیادی از اهالی سینما یا مردم عادی همیشه این سوال مطرح است که چرا فیلم‌های هندی به طور معمول بی اندازه زرق و برق دار و با داستان‌های ساده و نخ‌نما ساخته می‌شوند. شاید پاسخ اصلی این باشد که این داستان‌ها کاملا به فرهنگ مردم هندوستان باز می‌گردد؛ مردمی که در پناه فیلم‌های بالیوودی آمال و آرزوهای خود را می‌یابند، چند ساعتی با سختی‌ها و مشکلات طاقت‌فرسا خداحافظی می‌کنند و خود را جای قهرمانانی که تا حد جنون می‌پرستند می‌گذارند. آن‌ها رویاهای خود را در سینما به واقعیت تبدیل می‌کنند. برای همین است که داستان پسر فقیر و دختر پولدار همیشه در سینمای هند موفق بوده و خواهد بود.

سینما به مثابه پناهگاهی برای آحاد مردم فقیر هندوستان است. آن‌ها به سینما به عنوان معشوق ابدی خود نگاه می‌کنند. به همین دلیل است که ستاره‌های سینما از بزرگ‌ترین سیاست‌مداران هندی نیز دارای نفوذ و جایگاه بالاتری هستند و کمتر فردی خارج از دنیای بالیوود می‌تواند با میزان محبوبیت آن‌ها رقابت کند. شاهد این مدعا وقتی است که بدانیم زمانی که شاهرخ خان طی سفری به آمریکا به دلیل مسلمان بودن در فرودگاه بازرسی بدنی شد، در هندوستان پرچم‌های آمریکا به آتش کشیده و فعالیت‌های سفارت آمریکا به شدت مختل شد. (هفته نامه جیم)