مهم​ترین مذاهب در عراق

شیعیان

شیعیان عراق عمدتا در مناطق جنوبی این کشور زندگی می‌کنند و شهرهای مقدس کربلا و نجف دو شهر مهم مذهبی آنها به شمار می‌آید. برای درک علت بیشتربودن جمعیت شیعیان در مقایسه با اهل تسنن، بهتر است نگاهی گذرا به سیر تحولات دو قرن اخیر این کشور داشته باشیم.

از اواخر قرن هیجدهم به بعد بود که جمعیت زیادی از سنی‌های این کشور، به تشیع گرویدند. این تغییر مذهب تا قرن بیستم نیز ادامه داشت به گونه‌ای که انگلیسی‌ها در سال 1917 در اسناد خود به این تغییر گسترده اشاره کرده‌اند. این تغییر مذهب چند دلیل عمده داشته است. اول این که، قبایل عرب سنی که در زمین‌های کشاورزی اطراف نجف و کربلا فعالیت می‌کردند، بتدریج تعامل و تجارت‌شان با اهالی این شهر، (شیعیان) بیشتر شد و همین زمینه تغییر مذهب آنها را فراهم کرد. دلیل دوم مربوط به سیاست دولت عثمانی در استقرار قبایل عرب سنی بود که به این ترتیب تلاش می‌کرد تمرکز بیشتری در عراق به وجود آورد. دلیل دیگر این که تغییر مذهب در واقع نوعی اعتراض سران و اعضای این قبایل به رفتار و اقدامات حاکمان عثمانی تلقی می‌شد. در این میان نمی‌توان نقش علمای مذهبی شهرهای نجف و کربلا در تبلیغ تشیع را نادیده گرفت.

اما بی‌شک یکی از تلخ‌ترین دوران تشیع در عراق، در سال‌های حکومت رژیم بعث این کشور رقم خورد. سال 1963 و پس از آن که حزب بعث به دنبال کودتا به قدرت رسید، 53 درصد از اعضای آن را شیعیان تشکیل می‌دادند، اما بتدریج از این میزان کاسته شد به گونه‌ای که سال 1968 شیعیان تنها شش درصد این حزب را تشکیل می‌دادند.

طی سال‌های دهه 70 میلادی، صدای اعتراض شیعیان بیش از هر زمان دیگری بلند شد. در همان سال‌ها، حزب سیاسی الدعوه با هدف ایجاد حکومت اسلامی در عراق تاسیس شد. تجمعات مذهبی در ماه محرم در شهرهای مقدس شیعیان به اعتراضات سیاسی تبدیل شد. در سال‌های 1974 و 1977 تلاش اعضای این حزب برای سرنگونی رژیم حاکم بعث بی‌نتیجه بود و به دنبال آن بیش از ده نفر از اعضای این حزب اعدام شدند.

با وقوع انقلاب اسلامی در ایران، رژیم بعث از ترس وقوع چنین اتفاقی فشار و سرکوب‌ علیه شیعیان را بیشتر کرد. سال 1979، آیت‌الله محمدباقر صدر دستگیر و تحت بازداشت خانگی قرار گرفت. در همین مدت، صدام حسین، رئیس‌جمهور وقت عراق از ترور جان سالم به در برد. رژیم بعث با متهم‌کردن آیت‌الله صدر، ایشان را به شهادت رساند. سال 1982، مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق از سوی آیت‌الله محمد باقر حکیم تاسیس شد که هدف آن سرنگون کردن حکومت صدام در عراق بود. آیت‌الله حکیم در ایران تلاش می‌کرد فعالان حزب سیاسی الدعوه و دیگر گروه‌های شیعی را با هم متحد و هماهنگ کند.

با آغاز جنگ تحمیلی عراق بر ایران، رفتار رژیم بعث در قبال شیعیان تغییر کرد. رژیم حاکم سعی می‌کرد با فرستادن منابع مختلف به استان‌های جنوبی شیعه‌نشین و تاکید بر جنگ‌های تاریخی اعراب و ایرانی‌ها همچون قادسیه، نظر شیعیان را جلب کند. البته طی این سال‌ها و با وجود این تبلیغات صوری، سرکوب علیه شیعیان همچنان ادامه داشت. یک نمونه آن ژوئن سال 1985 اتفاق افتاد که رژیم بعث 85 نفر از علمای شیعه را که تعداد زیادی از آنها از اعضای خانواده حکیم بودند، اعدام کرد.

اهل تسنن

بیشتر اهل تسنن عراق در مرکز این کشور و در راستای رودهای فرات و دجله در شمال بغداد زندگی می‌کنند. بیش از نیمی از سنی‌های عرب در شهرهای بزرگی همچون بغداد و شهر شمالی موصل حضور دارند. تعداد اندکی از آنها نیز در شهر جنوبی بصره و در امتداد مرز کویت و عربستان زندگی می‌کنند.

در حالی که بیشتر سنی‌های عراق را اعراب تشکیل می‌دهند، نزدیک به 15 درصد از آنها کرد هستند. تقریبا تمام سنی‌های کرد در مناطق شمالی این کشور زندگی می‌کنند که بیشتر آنها، شافعی هستند.

در کنار شیعیان و اهل تسنن عراق، شاخه‌های دیگری از اسلام همچون شیخی‌ها نیز وجود دارند و بیشتر در شهرهای موصل و کربلا حضور دارند.

مسیحیت

مسیحیت برای اولین‌بار و در قرن اول میلادی از یکی از حواریون به نام توماس وارد عراق شد. مسیحیان در حال حاضر نزدیک به 3 درصد از جمعیت عراق را تشکیل می‌دهند که بیشتر آنها در شمال عراق و در استان‌های نینوا و دهوک زندگی می‌کنند.

از سال 2003 و با آغاز اشغال عراق، نزدیک به 330 هزار نفر از مسیحیان این کشور به سمت سوریه عزیمت کردند و تعداد اندکی نیز به سمت اردن رفتند. یکی از دلایل مشخص این مهاجرت خشونت‌های فراوانی بود که گروه‌های شبه نظامی افراطی علیه مسیحیان عراق انجام می‌دادند. یک نمونه مشخص آن حمله اعضای گروه تروریستی دولت اسلامی عراق به کلیسایی در بغداد در اکتبر سال 2010 بود که در نتیجه آن 58 مسیحی کشته شدند. آن دسته از مسیحیان فقیری که تمایل نداشتند زادگاه خود را ترک کنند و به دیگر کشورها بروند، عازم منطقه اربیل در شمال عراق شده، آنجا ساکن شدند.

مسیحیان عراق به سه نهاد کلیسایی تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

ـ کلیسای کاتولیک چالدین

ـ آشوری‌ها

ـ کلیسای ارتودکس سوری‌ها

در کنار این مذاهب، یهودیان و یزیدی‌ها نیز هستند که جمعیت اندکی از مردم عراق را تشکیل می‌دهند. در مورد تعداد یزیدی‌های ساکن در عراق آمار متفاوتی اعلام شده و گفته می‌شود این رقم حدود 500 هزار نفر است. بیشتر یزیدی‌های عراق در مناطق شمال این کشور و بخصوص در استان نینوا ساکن هستند. پس از آغاز اشغال عراق در سال 2003، وضع جغرافیایی یزیدی‌ها دستخوش تغییرات فراوانی شد. بیشتر یزیدی‌ها به زبان کردی صحبت می‌کنند و تنها عده اندکی به زبان عربی حرف می‌زنند.

در مورد یهودیت در عراق نیز می‌توان گفت یکی از قدیمی‌ترین و اولین مذاهبی بود که وارد این کشور شد. بغداد، پایتخت عراق و اطراف آن از جمله مناطق مهمی بوده که یهودیان در آن سکونت داشته‌اند. تا سال 1950 تعداد یهودیان عراق به 150 هزار نفر می‌رسیده، اما با تاسیس رژیم صهیونیستی در اراضی اشغالی، مهاجرت یهودی‌های عراق آغاز شد. این روند تا زمان جنگ شش روزه اعراب با اسرائیل در سال 1967 ادامه داشت، اما پس از بروز این جنگ محدودیت‌های فراوانی ازجمله محدودیت سفر برای یهودیان وضع شد. با این حال، تعداد زیادی از آنها توانستند عراق را ترک کنند و به دیگر کشورها بروند.

تا زمان اشغال عراق در سال 2003، تعداد یهودیان عراق بسیار کم شده بود، به طوری که وقتی آژانس یهودیان رژیم صهیونیستی خواست تعداد آنها برای مهاجرت به اراضی اشغالی را تعیین کند، تنها با 34 یهودی روبه‌رو شد. گفته می‌شود طی سال‌های اخیر تنها تعداد انگشت‌شماری از یهودیان در عراق زندگی می‌کنند.

حسین خلیلی / گروه بین‌الملل