بنگیان و منگیان دوره باستان

بشر از 7000 سال پیش از وجود ماده مخدر در خشخاش آگاه بوده و از آن در درمان بیماری‌ها و تسکین درد استفاده می‌کرده است. همچنین با بررسی برخی الواح به‌جا مانده از سومریان می‌توان به شناخت آنها از این ماده پی برد. تریاک در ابتدا برای تسکین درد کاربرد داشت تا این‌که خواص شادی‌آور و ایجاد لذت و هیجان آن برای بشر به اثبات رسید.

در ایران باستان از گیاهی به نام هئومه (در اوستا) یا هوم (در پارسی پهلوی) به عنوان گیاهی مستی بخش نام برده شده است. در کتاب مزدیسنا و ادب پارسی از محمد معین آمده است: «این گیاه کوهستانی زردرنگ دارای ساقه نرم و پرالیاف و دارای گره‌های نزدیک به هم و شیره‌ای سپید به رنگ شیری دارد و آن را در کتاب‌های پزشکی هوم‌المجوس گویند.»

این‌طور که از منابع پیداست گیاه هوم در دوران باستان در کوه‌های هندوکش و البرز شرقی می‌روییده. شیره‌ای که از این گیاه به دست می‌آید در مراسم دینی به کار می‌رفته است. یشت بیستم اوستا به نام این گیاه هوم یشت نامگذاری شده است و همچنین در یشت‌های دیگر اوستا و کتب دینی زرتشتی از این گیاه نام برده شده است. مردمان باستان معتقد بودند نوشیدنی‌ای که از گیاه هوم به دست می‌آید به میزان کافی فرحبخش و روح افزا و افزون بر آن سبب نابودی روح و روان و کسالت تن و بدن آدمی می‌شود.

یکی دیگر از انواع مواد مخدری که در دنیای باستان استفاده می‌شد، بنگ یا منگ است. این ماده نیز مصارف پزشکی داشته و در مراسم مذهبی به کار می‌رفته است. در اوستا این ماده به صورت بنگهه آمده و در زبان پهلوی به منگ بدل شد. منگ از گیاه شاهدانه به دست آمده که امروزه تحت نام حشیش به عنوان ماده مخدر خطرناکی در دسترس مردم قرار دارد. در وندیداد آمده است که از این ماده برای سقط جنین زنی به کار رفته که به صورت نامشروع باردار شده است. در بندهشن منگ را به عنوان دارویی که نخستین جانور سودمند، پیش از آن‌که گرفتار خشم اهریمن گردد با خوردن آن نابود گردید، آورده‌اند. همچنین در ارداویرافنامه آمده است که موبدان به ارداویراف مقدس برای رفتن به جهان دیگر می‌و منگ دادند تا او سیر خود را در جهان دیگر آغاز کند. به این ترتیب ارداویراف مقدس با خوردن این ماده به جهان دیگر رفت و پس از بازگشت گزارش این سفر را به همکیشان خود داد.

همانگونه که در بالا گفته شد بیشترین استفاده از موادی تحت عنوان مواد مخدر در دنیای باستان به عنوان دارو و درمان بوده است و در طب کاربردهای بسیاری داشته است. حتی آنجا که به عنوان فرو رفتن در خلسه و خارج شدن از حالات عادی استفاده می‌شده نیز جنبه دینی و مذهبی آن مد نظر مردمان باستان بوده و با کاربردی که این مواد در دنیای متمدن امروزی داشته فاصله زیادی داشته است.

سمانه شجاعی