راهنمای کاشت ۶ نوع سبزیجات در خانه و آپارتمان

جام جم سرا:

۱) پیازچه
پیازچه ، گیاهیست دائمی . ولی در خانه و مزرعه به عنوان گیاه یک ساله یا دوساله کاشته می شود . محل اصلی و بومی این گیاه کاملا روشن نیست ولی عده‌ای معتقد هستند که از سیبری ، یا اروپای شرقی به نقاط دیگر جهان منتقل شده است .
برگهای این گیاه باریک و به ارتفاع ۲۵ تا ۳۵ سانتیمتر می رسد .
رنگ برگ پیازچه ، سبز تیره است و در سال دوم گل می دهد .
گل پیازچه ، از نوک ساقه میانی که تا ۱۰۰ سانتیمتر ارتفاع پیدا می کند و به شکل لوله‌ای می باشد به صورت چتری و به رنگ‌های سفید مایل به سبز ارغوانی و بنفش خارج می شود .
پیازچه، انواع مختلفی دارد که ۳ نوع معروف و مشخص آن عبارتند از:
۱ – پیازچه معمولی که رنگ آن مایل به قرمز می باشد .
۲ – پیازچه سفید پیش رس .
۳ – پیازچه دائمی برگ پهن .

روش کاشت :
بذر این گیاه را با توجه به آب و هوای محل ، از اوایل اسفند ماه تا اواخر خرداد ماه می کارند .
به این منظور بایستی ابتداء زمین را کاملا آماده ساخت و با کود کافی تقویت نمود .
پس از آن که بذر را در زمین پاشیدند روی آنها را با کمی خاک برگ پوسیده و یا خاک نرم می پوشانند .
این گیاه به دو صورت خطی و دستپاش کاشته می شود .
در طریقه دستپاش ، وجین کردن و بیرون آوردن علف‌های هرز مشکل خواهد بود . در این روش بایستی با خارج ساختن تعداد زیادی از پیازچه‌های سبز شده کشت را تُنُک ( خلوت ) نمود به همین دلیل مقادیر زیادی از محصول تلف می گردد .
در طریقه کاشت خطی ( ردیفکاری ) وجین کردن زمین آسان می گردد و خارج ساختن علف‌های هرز به سادگی صورت می پذیرد . همچنین برای خرد کردن سِلِه زمین ( سله شکنی ) و نرم کردن خاک مشکلی پیش نخواهد آمد. در طریقه خطی ، بایستی سعی شود که فاصله خطوط از یکدیگر ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر باشد و بذرها به فاصله ۵ سانتیمتر از یکدیگر روی خطوط قرار گیرد .
بوته‌های دوساله پیازچه که به گل می نشینند ، پس از آن که گل‌ها کامل شدند ، بذرها در داخل غلافی سبز رنگ در نوک ساقه میانی بوجود می آیند این ساقه‌ها را پس از رسیدن و قبل از آن که خشک شوند قطع نموده در محل سایه و خشک که هواگیر باشد خشک می کنند .
سپس آنها را تکان داده بذرها را جدا می سازند و از خاک و خاشاک جدا نموده در ظرف مناسبی مانند کیسه و یا قوطی نگهداری می کنند .

۲) مَرزِه
مرزه گیاهیست یک ساله ، محل اصلی و اولیه این سبزی را قسمت‌های جنوبی کشور فرانسه می دانند .
روی ساقه‌های مرزه شاخه‌های زیادی می روید و بوته آن به ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر می رسد .
برگ‌های آن باریک وکشیده بوده و بسیار خوشبو و معطر می باشند .
این گیاه برای معطر ساختن غذاها و به صورت خام مصرف می شود .
گل‌های این گیاه ریز و صورتی رنگ می باشند .

روش کاشت :
این گیاه را می توان از اواسط فروردین ماه تا اواخر اردیبهشت ماه با توجه به وضع هوا کاشت .
مرزه در خاک‌های سبک و شنی ماسه‌ای بهتر عمل می آید .
در زمان برداشت شاخه‌های جوان و کوچک را برای مصرف قطع میکنند و مجددا شاخه‌های جدید رشد کرده و قابل برداشت می گردند .
مرزه را بصورت کرتی و دستپاش می کارند .

۳) نعناع
نعناع ، گیاهیست دائمی که به صورت خودرو ، می روید و به هیچ عنوان وسیله بذر کشت نمی شود .
نعناع با ریشه دوانیدن خود بخود زیاد می گردد .
برگ این گیاه سبز تیره و کنگره کنگره و بسیار معطر می باشد .
مصرف آن به دو صورت خشک شده و تازه بوده و تازه آن همراه خوراکی‌ها ، مصرف می شود .
برای معطر ساختن شیرینی و تُرشی بکار می رود و خشک شده آن را برای معطر ساختن دوغ و ماست و خیار نیز مصرف می کنند .
انواع مختلفی از این گیاه وجود دارد . در ایران ۱ تا ۲ قسم آن بیشتر کاشته نمی شود .

روش کاشت :

ریشه نعناع را به قطعات چند سانتیمتری تقسیم نموده و در نقاط مختلف به خصوص در کنار باغچه می کارند .
این ریشه‌ها ، پس از سبز شدن بسرعت ریشه دوانیده و ساقه‌های جدید را بوجود می آورند .
نعناع را بهر طریقی که بکارند نتیجه نهایی به صورت نامنظم و کَرتی خواهد بود ، چون ریشه‌ها به اطراف می دوند و ساقه می دهند .

۴) ترخون
ترخون، گیاهیست دائمی که محل اصلی و اولیه آن را در سیبری ، اروپای شرقی و آسیای شمالی می دانند .
از ریشه این گیاه ، هرساله ساقه‌های زیادی می روید که گاهی بلندی آنها به ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر می رسد .
برگ این گیاه باریک و بلند و به رنگ سبز تیره بوده و مزه آن تُند و بسیار معطر میباشد .
ترخون را به عنوان سبزی خام مصرف می کنند و برای معطر ساختن خیارشور و سالاد و غیره استفاده می کنند .

روش کاشت :

ترخون را بوسیله ریشه تکثیر می کنند .
به این ترتیب که اوایل بهار ریشه‌ها را از زمین خارج ساخته و قطعه قطعه می کنند . هر قطعه را در نقطه‌ای جداگانه به صورت خطی و یا متفرق می کارند .معمولا چون ریشه گسترش پیدا می کند ، فاصله بین ریشه‌ها را در زمان کاشت بین ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر در نظر می گیرند .
پس از کاشت ریشه‌ها آبیاری زمین ضرورت دارد .
برداشت این گیاه با توجه به وضع هوا و درجه حرارت از یک ماه بعد از کاشت صورت می گیرد . در نقاط معتدل و گرم محصول طرخون زودتر از سایر سبزیها به دست می آید و به عنوان سبزی نوبر مصرف می شود .
معمولا ریشه‌های این گیاه که در یک محل کاشته شده باشد پس از ۳ سال محصول کمتری خواهد داد . لذا بایستی مجددآ نسبت به خارج ساختن ریشه‌ها و دوباره کاری آنها اقدام شود .
در موقع کاشت بایستی سعی شود که ریشه‌های کهنه و پوسیده را جدا کرده از زمین خارج ساخت و ریشه‌های جوان را انتخاب نموده و کاشت .
آبیاری این گیاه به فاصله هر ۵ روز ضرورت دارد .

۵) ریحان
ریحان ، گیاهیست یک ساله که محل اصلی و اولیه آن هندوستان میباشد .
برگهای ریحان ، به رنگ سبز یا بنفش و بسیار معطر و تُند است .
برگ این گیاه به صورت خام با غذاها مصرف می شود .
آب و هوا و خاک : این گیاه در بیشتر نقاط ایران کاشته می شود و معمولا بذر آن را از نیمه فروردین ماه تا اواخر خرداد ماه با توجه به آب و هوای مناطق می کارند .
ریحان ، احتیاج فراوان به آب دارد . در صورتی که با کمبود آب روبرو شود از بین خواهد رفت .
این گیاه درصورتی که در زمینی که مواد غذائی کافی داشته باشد کاشته شود ، محصول خوبی خواهد داد .

روش کاشت :

ریحان را به دو صورت دستپاش در زمین‌های کَرت بندی شده می کارند و چون در زمان برداشت با ساقه به بازار ارائه می گردد ، لذا آن را با ساقه از بوته جدا می کنند ، یا آنکه با ریشه از خاک خارج ساخته ، ریشه‌ها را قطع نموده به بازار ارائه می دهند .
مراقبت اساسی درکشت ریحان، حفظ رطوبت وآبیاری بموقع زمین میباشد .
برای تهیه بذر ریحان ساقه‌های بوته گیاه را نمی چینند تا به گل بنشیند و پس از آن که گل‌ها رسیدند و دانه بسته شد و بوته‌ها کاملا شادابی خود را از دست دادند به آرامی ساقه‌های گل دار را قطع کرده و در محل سایه و خشک روی پارچه و یا نایلون می خوابانند .
زمانی که ساقه‌ها کاملا خشک شدند آنها را تکان داده و بذرها را از خاک و خَس و خاشاک جدا می نمایند و در ظرف مناسبی نگهداری می کنند.

۶) شاهی
شاهی ، گیاهیست یک ساله که وسیله بذر تولید و تکثیر می شود .
شاهی را اغلب به صورت خام مصرف می کنند .
محل اصلی و اولیه این گیاه دقیقا مشخص نشده لکن مسلم است که از نواحی سرد معتدل و مرطوب مانند ، اروپا به سایر نقاط جهان انتقال یافته است.
این گیاه در نواحی و مناطق گرم ، قبل از آن که برگ‌ها نمو کامل بنمایند به گل نشسته و تولید بذر می کند .
به همین دلیل بایستی بذر آن را خیلی زود و در اوایل بهار کاشت .
البته بنا به شرایط آب و هوا در هر محل این زمان تغییر می کند .
شاهی احتیاج به آب و رطوبت زیاد دارد و باید هر ۳ تا ۴ روز یک مرتبه آبیاری شود و در زمین‌های مرطوب و نمدار کاشته شود .

روش کاشت :

این گیاه را به صورت دستپاش ( کَرتی ) می کارند و برداشت محصول آن به صورت برش شاخ و برگ انجام می گیرد .
همانطور که قبلا اشاره شد این گیاه در مناطق گرم خیلی زود تولید بذر می کند و در مناطق سرد زمانیکه درجه حرارت هوا بالا برود و در واقع در اواسط تابستان بذرگیری امکان پذیر می گردد .
بذر شاهی خیلی ریز و قرمز رنگ است و درهر گرم ۴۰۰ تا ۵۰۰ دانه بذر دیده می شود .
برای کاشت ۱۰۰ متر مربع زمین حدود ۵۰ تا ۱۰۰ گرم بذر کافی خواهد بود .

۷) تربچه
تربچه گیاهیست از لحاظ مصرف یکساله ، از لحاظ تهیه بذر دوساله ، این گیاه از ترب کوهی وحشی که اصلاح و تربیت شده بدست آمده است .
محققین گیاه شناسی محل اولیه و اصلی آن را کشورهای مصر و یا چین می دانند .
این گیاه دارای انواع و اقسام فراوانی بوده برگ‌های آن بیضی شکل و کشیده هستند و اطراف برگ دارای بریدگی و شکاف بوده و زبر(خشن) میباشد .
برگ‌ها مستقیم از ریشه خارج می شوند . قسمت اصلی و خوراکی تربچه برجستگی انتهایی برگ‌ها است که به رنگ‌های مختلف ، سفید ، قرمز ، و دورنگ دیده می شود .
تربچه ، یکی از سبزیهای اشتها آور است که در اکثر خانواده‌ها آن را مصرف می کنند . برگ آن نیز خوراکی می باشد .
عده زیادی از مردم تربچه را در منزل می کارند و در سر سفره اغلب خانواده‌ها دیده میشود .
اصولا این گیاه را به دو نوع تقسیم می کنند و کلیه انواع این گیاه را در این دو دسته قرار می دهند .
۱ – تربچه نقلی یا تربچه چهار فصل : این قسم تربچه خیلی زود سبز شده و محصول آن در مدت زمان کوتاهی بدست می آید .
تربچه به شکل و رنگ‌های : گرد قرمز ، گرد ارغوانی / گرد سفید ، گرد بنفش ، گرد قرمز نوک سفید ، تربچه نیمه بلند قرمز ، نیمه بلند قرمز نوک سفید ، نیمه بلند ارغوانی ، نیمه بلند سفید ، تربچه بلند قرمز ، تربچه بلند سفید و بلند بنفش وجود دارد .
۲ – ترب یا تربچه درشت : برای بدست آوردن محصول ترب ، مدت زمان بیشتری لازم است .
بوته‌های ترب ، بزرگتر از تربچه می باشد .
لذا بایستی فاصله بوته‌ها از یکدیگر بیشتر باشد تا فضای لازم برای رشد گیاه وجود داشته باشد .
ترب ، به دو رنگ ، سفید و سیاه وجود دارد که به نامهای : ترب سفید و ترب سیاه نامیده می شوند .
آب و هوا و خاک : تربچه در هر آب و هوا و خاکی می روید ، لکن در هوای گرم زود خَشَبی ( خشک و چوبی ) و پوک شده از مرغوبیت آن کاسته میشود . از نظر خاک ، زمان کشت را باید در نظر داشت ، باین معنی که برای کشت بهاره ، زمین شنی و سست بهتر از زمین رسی و شنی سخت می باشد .
بعکس برای کشت انواع تابستانه در زمین‌های رسی و شنی و نمدار بهترین محصول بدست می آید .
روش کاشت و ازدیاد تربچه و ترب : تکثیر تربچه ، وسیله بذر می باشد.
بذر تربچه ، قرمز رنگ ، کروی شکل و نسبتا ریز است .
قوه نامیه بذر تربچه ( قدرت سبز شدن بذر ) در حدود ۵ سال است .
به این معنی که بذر تهیه شده از تربچه برای کاشت بعدی حد اکثر تا ۵ سال قابل استفاده می باشد . ولی بهترین محصول از بذرهای جوان که حد اکثر ۳ ساله باشند بدست می آید .
بذر تربچه ۴ تا ۷ روز بعد از کاشت سبز می شود .
بذر مورد نیاز برای ۱۰۰ متر مربع زمین از انواع تربچه نقلی یا ریز ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم و برای انواع درشت ۱۰۰ تا ۱۵۰ گرم می باشد .
معمولا تربچه نقلی را به صورت نوبر می کارند . به این منظور از آبانماه به بعد تربچه را در زیر نایلون ، یا شاسی ، یا گلخانه کاشته ، در زمستان برداشت می نمایند .
تربچه را در هوای آزاد و فضای باز می توان بجز در طول زمستان در همه فصول کاشت .
کشت تربچه ، به دو طریق خطی ( ردیف کاری ) ، دستپاش ( کرتی ) انجام می شود .
زمان کاشت تربچه ، در فضای باز بنا به سردی هوا از اول اسفند ماه تا اول آبانماه توصیه می شود و می توان پیاپی آن را کاشت و برداشت نمود .
میزان مصرف بذر در زمان کاشت بستگی مستقیم به دقت و توجه فردی دارد که بذر را می کارد .
اگر به صورت فشرده کاشته شود ، مقدار بذر مورد نیاز بیشتر و اگر تُنُک و کم پُشت کاشته شود ، میزان بذر مورد مصرف کم خواهد بود .
( تذکر : آنچه در مورد نحوه کشت و مراقبت تربچه بیان شد شامل ترب، نیز می شود . فقط فاصله بین بوته‌های ترب ، بیشتر از تربچه خواهد بود همچنین مقدار بذر مصرفی ترب ، کمتر از تربچه ، بوده و مدت زمان سبز شدن ترب طولانی تر از تربچه خواهد بود .)
روش خطی ( ردیفکاری ) : در روش خطی ، بهتر است به ترتیبی بذرها را در شیارها قرار داد که فاصله بذرها از یکدیگر ۱ تا ۲ سانتیمتر ، فاصله شیارها از هم ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر باشند . سپس خاک اطراف شیارها را بروی بذرها بخوابانند .
روش کرتی ( دستپاش ) : در روش کرتی ، بایستی دقت شود بذرها بطور یکنواخت در زمین پخش شوند .به این منظور می توان مقدار بذر مورد نیاز برای کاشت را با ۲ تا۳ برابر خاک نرم و یا ماسه مخلوط نموده ، توامآ در زمین پاشید سپس با ماله چوبی یا شن کش روی آنها را پوشانید تا بذرها زیر خاک رفته و در معرض تابش مستقیم آفتاب و هوای آزاد قرار نگیرند همچنین در دسترس پرندگان نباشند .
کود دادن : تربچه از لحاظ احتیاج به مواد غذایی و کود خیلی قانع است به نحوی که در زمینی با حد اقل مواد غذایی می توان دو نوبت متوالی در سال تربچه را کاشت . لکن برای برداشت محصول خوب و مرغوب تقویت زمین ضرورت دارد .
تذکر : چون تربچه معمولا پس از ۱۸ تا ۲۵ روز از تاریخ کاشت بذر ، قابل برداشت خواهد بود ، توصیه می شود که بذر آن را با سایر سبزیها بکارند تا زمین بخاطر کشت تربچه معطل نماند .
به این منظور می توان تربچه را با سبزیهایی مانند : هویج درر یک زمان و یک محل کاشت زیرا در حالی که تربچه برداشت می شود ، هویج شروع به رشد میکند و از زمین حد اکثر استفاده خواهد شد .
بذر گیری : برای آن که شخصا بتوان بذر خوب تهیه نمود و بذر مورد نیاز سال بعد را تامین کرد . از آخرین محصول پاییزه تربچه‌های سالمتر و خوش فرم تر را جدا کرده ، جمع آوری می نمایند و در زیر خاک خشک کنار هم به صورت ردیف می خوابانند . در طول زمستان آنها را به همین شکل نگهداری نموده در اسفند تا فروردین ماه بتدریج آنها را از زیر خاک خشک خارج کرده ، به فواصل ۴۰ تا ۵۰ سانتیمتر از یکدیگر می کارند . پس از مدتی شاخه گل آنها از خاک خارج شده گل می دهد . در تیرماه و مرداد ماه بذرآنها می رسد . پس از رسیدن بذرها ، شاخه‌های حامل بذرها را که در غلاف ( غلاف بذرها را در داخل خود نگهداری می کند ) قرار دارد قطع نموده و دسته می کنند و در محل خشکی که هواگیر باشد خشک می کنند . پس از آنکه غلاف‌ها خشک شدند آنها را با ملایمت و به آهستگی به زمین می زنند ( می کوبند ) تا بذرها از داخل غلاف‌ها خارج شوند .آنگاه بذرها را از خاشاک جدا ساخته و در قوطی ، جعبه و یا پاکت در محل مناسبی نگهداری می کنند
در مورد تربچه‌های زمستانه بایستی از بذر تربچه‌های پائیزه بذر تهیه نمود.(مهندس منوچهر کارگر+پرورش و تولید گل های اپارتمانی وفضای باز)