جام زرین در موزه ایران باستان

براساس ارزیابی کارشناسان باستان‌شناسی، قدمت این تپه به 6000 سال قبل از میلاد می‌رسد و تا دوره اسلامی نیز محل سکونت و استقرار بوده و کاوش‌ها نشان می‌دهد چند بار به علت آتش‌سوزی تخریب و مجدد بنا شده است. با اکتشافات انجام شده و خارج شدن شهر باستانی از زیر خاک، علاوه بر این جام آثاری از جمله زیورآلات زنانه، مجسمه‌های تزئینی، خنجرها و دشنه‌های آهنی و برنزی و... کشف شده است. جام حسنلو ۳۲۰۰ سال قدمت دارد. این جام زرین که نقوش حک شده روی آن روایتگر داستانی حماسی است، اکنون در موزه ملی ایران نگهداری می‌شود. این اثر ۲۱ سانتی‌متر بلندی، ۲۵ سانتی‌متر قطر و ۹۵۰ گرم وزن دارد.

روی جام نقش خدایگان سه‌گانه، خدای زمین، آب و خورشید حک شده ‌است. نقش پهلوانی که با هیولا می‌جنگد، الهه‌ای ایستاده روی دو قوچ، نقش بدن انسان بر پشت یک پرنده از نقش‌های موجود روی این جام است. بیان تصویری جام با تولد کودکی آغاز می‌شود. کودک بین مادر خود و یک روحانی دست به دست می‌شود. پشت سر صحنه تولد، صحنه مرگ و شکنجه دیوی دیده می‌شود. این کشتار توسط پهلوان عظیم‌الجثه‌ای انجام می‌شود که زوبینی (نیزه کوچک) در دست راست دارد و در دست چپ قبضه کمانی را گرفته و به نشانه قدرت سر کمان را بر پای خود گذاشته است. صحنه اصلی اسطوره مانایی در جام حسنلو نبرد هیولایی با پیکر آدم، تنه صخره و دمی از مار با سرهای سه‌گانه و پهلوانی که سپرهای آهنین در دو دست خود دارد، است.

در صحنه بالایی جام، خدای ماه سوار بر ارابه‌ای که دو گاو نر آنها را می‌کشند به پهلوان در حال جنگ کمک می‌کند.به فرمان خدای ماه، باران از او نازل می‌شود و از دهان گاوسیلابی می‌ریزد که صخره هیولا را بشکند. خدای ماه در جرگه دو خدای خورشید و زمین است. صحنه بالایی جام از این سه خدای در حال حرکت نشان دارد که هر یک بر ارابه‌ای نشسته‌اند. این جام طلایی از آغوش استخوان‌های تاریخی فردی به دست آمد که آن را در پس شمشیر بلندش پنهان کرده بود. کارشناسان بر این باورند این مرد با در دست داشتن جام در حال فرار از دست سپاه مهاجمان بود و چون در حال فرار جانش را از دست داده، جام زیر فشار بدنش ضربه خورده و کج شده است. اکنون این جام در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود. جام حسنلو به لحاظ تاریخی به تمدن‌های پیش از مادها یعنی دوران مانائی تعلق دارد. این اثر ارزشمند برای نخستین بار سال ۱۳۷۷ در موزه ایران باستان به نمایش درآمد.