خواننده‌ای پرسیده است، نرخ دیه چگونه تعیین می‌شود؟ در پاسخ باید توضیح داد، مطابق ماده 294 قانون مجازات اسلامی، دیه مالی است که از سوی شخص مجرم که موجب ورود جراحت یا ضربه یا صدمه به تمامی جان یا عضوی از بدن فرد دیگری شده است، پرداخت می‌شود و عمدی یا غیرعمدی جرم در این خصوص تفاوتی ندارد و هدف از پرداخت دیه جبران پاره‌ای از خسارات وارده به مصدوم است. البته پرداخت دیه هنگامی انجام می‌شود که یا عمل مجرم غیرعمد باشد یا این‌که به هریک از دلایل قانونی از جمله اعلام گذشت شاکی موضوع قصاص نفس یا قصاص عضو منتفی باشد. در رابطه با نرخ دیه و نحوه تعیین آن طبق ماده 297 قانون مجازات اسلامی اصل دیه کامل ـ که مربوط به پرداخت دیه جان یک مرد مسلمان است ـ یکی از موارد ششگانه زیر است:
1ـ تعداد یکصد نفر شتر
2ـ 200 راس گاو
3 ـ هزار راس گوسفند
4ـ 200 دست لباس مخصوص یمنی
5ـ هزار عدد دینار طلا
6ـ ده هزار عدد درهم نقره که البته شرایط و اوصاف کامل شرعی و قانونی آن در کتاب‌های فقهی و حقوقی ذکر شده است، اما با توجه به این‌که مبادله هریک از این اقلام در جامعه فرهنگی، اقتصادی و حقوقی امروزی با موانع و مشکلات و چالش‌های گوناگونی مواجه می‌شود، از این‌رو مستند به تبصره همان ماده قانونی، به جای تحویل یا استرداد هر یک از کالاهای ششگانه ذکر شده می‌توان ارزش معادل ریالی آنها را در زمان پرداخت دیه مورد حکم قرار داد و وجه مذکور را دریافت کرد.
اما آنچه در سال‌های گذشته تاکنون به‌عنوان رویه ثابت محاکم جزایی کشور در تعیین دیه و بر پایه بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌های صادره مورد عمل قرار گرفته، صدور حکم قضایی بر مبنای نرخ ثابت دیه است که همه ساله و معمولا پیش از سال جدید از سوی قوه قضاییه ایران تعیین و اعلام می‌شود و اخیرا نیز نرخ دیه برای سال جدید، 114 میلیون تومان اعلام شد.
خواننده دیگری سوال کرده است اتومبیلی با عابر پیاده برخورد کرده، بر اثر این حادثه فرد عابر کشته شده است، سپس راننده اتومبیل از صحنه تصادف فرار کرده؛ آیا عمل او قتل عمد است؟ و اگر راننده‌ای بدون داشتن گواهینامه مرتکب تصادف منجر به فوت شود، عمل او قتل عمد است؟
مسلما پندارهای غلط و باورهای نادرست مردم از دانش‌های مختلف از جمله حقوق نه‌تنها دارای اثر سازنده یا بازدارنده نیست، بلکه ممکن است موجب اقدام ناصحیح یا مجرمانه یا خطرناک‌تر دیگری شود که ریشه در جهل قوانین یا باورهای خرافی و غیرصحیح دارد.
ازجمله باورهای نادرستی که برخی مردم به آن معتقدند همین دو مورد مطرح شده است. قتل عمد دارای تعریف ویژه قانونی است و خلاصه آن براساس ماده 206 قانون مجازات اسلامی این است که هرگاه کسی با انجام عمدی کاری قصد کشتن شخص معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد یا عمدا کاری انجام دهد که نوعا کشنده باشد، هرچند قصد کشتن نداشته باشد یا این‌که عمل مجرمانه وی نسبت به طرف مقابل به واسطه بیماری یا پیری یا کودکی یا ناتوانی، نوعا کشنده باشد، آنگاه عمل او قتل عمد است. البته تشخیص نوع قتل امری حساس، دشوار و بسیار تخصصی و علمی است که توضیح آن از این مبحث خارج است، اما به هر دلیل کشته شدن فرد در تصادف رانندگی از مصادیق قتل عمد نیست، حتی اگر موضوع فرار از صحنه جرم یا نداشتن گواهینامه رانندگی مطرح باشد، البته فرار یا نداشتن گواهینامه از موارد تشدید مجازات فرد خاطی است و ممکن است به اعمال مجازات‌های تکمیل او نیز منجر شود، اما نمی‌توان این موارد را مشمول حکم جزایی قتل عمد دانست، مگر این‌که ثابت شود مجرم از ابتدا قصد کشتن فرد عابر را داشته و از خودروی خود به‌عنوان وسیله قتل استفاده کرده است که مسلما در چنین شرایطی عمل وی به دلیل دربرداشتن اوصاف راجع به قتل عمد، مشمول حکم مربوط به آن نیز خواهد بود.
فرشید رفوگران / حقوقدان
