یک روز در کارگاه طلاسازی

اما براستی تا به حال به این موضوع فکر کرده‌اید این قطعات دلربا چه مراحلی را طی کرده‌اند تا به این زیبایی مقابل دیدگان شما قرار گیرند؟ یا این که چند نفر روی یک انگشتری کار کرده‌اند تا روی دستان صاحب آن بدرخشد؟

شاید در مرحله اول پاسخ این پرسش ساده و در چند جمله خلاصه شود، اما به گفته یکی از فعالان این صنعت در اتحادیه طلافروشان تهران هر یک کیلوگرم طلا زمینه‌ساز اشتغال مستقیم و غیرمستقیم 100 تا 150 نفر است، بنابراین شاید چند سطر و چند جمله پاسخ مناسبی برای این پرسش‌ها نباشد و باید کمی بادقت و ریزبینی بیشتری به موضوع نگریست.

اولین مرحله پس از واردات شمش طلا به بازار تهران که عمدتا از انگلستان و دبی صورت می‌گیرد، کارگاه‌های طلاسازی یا کارخانجات تولید طلا هستند که معمولا به دلیل حساسیت کارشان به دور از هیاهو و اطلاع مردم عادی فعالیت می‌کنند، دومین مرحله تولیدی‌های مصنوعات طلایی هستند که صرفا دست‌اندرکاران صنعت طلا از این روند آگاهند، اما شخصی به نام حبیب، مالک یکی از کارگاه‌های طلاسازی در کوچه پس کوچه‌های چهارراه گلوبندک تهران که کارگاه‌های طلاسازی تهران را در خود جای داده با گشاده‌رویی در ضدسرقت کارگاهش را برای ما باز کرد و از روند تولید طلا سخن گفت.

این تولیدکننده طلا سخنش را این گونه شروع کرد: اگرچه این صنعت بسیار در دهان‌ها پیچیده و همه فکر می‌کنند کسی که کارگاه طلاسازی دارد گنج پنهانی را به دست آورده، اما در واقع این گونه نیست بلکه اکثر تولیدکنندگان با مشکلات عمده‌‌ای چون نبود دانش فنی، دستگاه، ابزار و لوازم و البته قوانین درست صادرات و واردات دست و پنجه نرم می‌کنند و از این بارقه زیبای طلا به واقع سهم بسیار ناچیزی را به دست می‌آورند. حبیب می گوید: شاید بتوان با چند ده میلیون تومان اقدام به راه‌اندازی یک کارگاه طلاسازی کرد، ولی اگر تخصص و علم این کار را به عنوان پشتوانه خود در کنار سرمایه نداشته باشی در این حرفه هرگز موفق نخواهی بود و پس از مدتی با تحمل ضرری زیاد مجبور به ترک این بازار پرزرق و برق خواهی شد. اگر بخواهم کارگاه طلاسازی را برایتان توصیف کنم این گونه می گویم که یک کارگاه طلاسازی معمولا از سه بخش عمده تشکیل می‌شود که عبارت است از دفتر، اتاق قالب‌گیری و ریخته‌گری و در نهایت اتاق تراش یا همان مخراج کاری که این قسمت از حساس‌ترین قسمت در کارگاه طلاسازی است و به طور کامل از دیگر نقاط مجزا شده است. البته بتازگی برخی از کارگاه‌ها که مدرن‌تر هستند علاوه بر حساسیت اتاق‌های تراش، اتاق دیگری را که در دید عموم نیست برای طراحی اختصاص داده‌اند تا طرح‌هایشان محفوظ باشد معمولا در این اتاق چیز زیادی نیست بجز یک میز کار، کامپیوتر و یک عدد پرینتر رنگی یا سیاه و سفید. پس از تقسیم‌بندی کارگاه اصلی‌ترین موضوع دستگاه‌های مورد نیاز ما کوره، نورد، فرز (دستگاه تراش، دستی یا کامپیوتری)، میزکار مخصوص و قالب هستند. البته مواد شیمیایی مختلفی هم مورد استفاده ماست که بهتر است از آنها چیزی نگوییم.

یکی از نکات جالب و خواندنی درباره صنعت طلاسازی، اتاق‌های مخراج کاری است. معمولا این اتاق کاملا از کارگاه دور است و بجز درب ورودی که کاملا عایق‌بندی شده هیچ راه نفوذی دیگری ندارد. تمامی پنجره‌ها و راه‌های عبور هوا مسدود شده و هوای داخل اتاق صرفا با هواساز تصفیه می‌شود. لباس کارگران معمولا مخصوص این اتاق است و با روپوشی از جنس چرم یا پلاستیک مشغول به کار می‌شوند. برای جلوگیری از هدر رفتن هر گونه گرد طلا کف اتاق نوعی کفپوش پلاستیکی با سوراخ‌های ریز پوشیده می‌شود تا گرد و غبار طلا (سواله) در کف اتاق جمع شود و البته کارگران قبل از ترک کردن اتاق با دستگاه باد کاملا لباس‌هایشان را تمیز می‌کنند و از آن خارج می‌شوند. این کارگران با دمپایی مخصوص در اتاق تردد دارند و پس از خروج دست‌هایشان را داخل سطل‌های مخصوصی که از آب پرشده‌اند می‌شویند تا اگر خرده طلا یا گرد طلا روی دستانشان هست نیز داخل سطل رسوب کند. در نهایت هر چند وقت یک بار رسوب داخل سطل‌ها و البته گرد و غبار کف اتاق را داخل کوره می‌سوزانند تا مانده طلا را از آن جدا کنند. با این روش مقداری طلای گرد شده را که به دلیل تراش‌کار به هوا برخاسته بود دوباره به چرخه تولید بازمی‌گردانند.

پس از توضیحات کاملی درباره مراحل تولید مصنوعات طلایی از این فعال عرصه طلا و جواهر پرسیدم که مهم‌ترین مشکل حرفه شما چیست و پاسخ شنیدم: اولین مشکل نبود همکاری دولت برای واردات ماشین‌آلات مورد نیازمان است چنان که ما برای دریافت تسهیلات واردات دستگاه‌های موردنیازمان مشکلات عمده‌ای داریم و همین موضوع باعث شده که از صادرکننده محصولات طلا به ترکیه به واردکننده این محصولات از کشور ترکیه تبدیل شویم.

این اتفاق از زمانی رخ داد که دولت صنعت طلا و جواهر را در کنار لوازم آرایشی به عنوان یکی از صنایع و محصولات غیرضروری جامعه قلمداد کرد و به همین دلیل ورود ماشین‌آلات و فناوری از آن زمان به ایران سخت شد و ما از قافله تولید جا ماندیم و امروزه حتی برخی تولیدات داخلی را به اسم کار خارجی از بازار می‌خریم. اگرچه نبود نیروی متخصص در صنعت تولید و ساخت مصنوعات طلا هنوز هم به چشم می‌خورد، اما بتازگی برخی آموزشگاه‌ها برای رفع این کمبود اقدام کرده و مشغول  پرورش نیروی متخصص هستند، اما دومین مشکل ما کمبود کارگاه‌های ریگیری یا همان عیارسنجی استاندارد و مورد تائید به عنوان مبنای طلای عیار شده در نظام تولید طلاست.

نبود کنترل و رسیدگی به این کارگاه‌ها که تعداد زیادی از آنها هم‌اکنون در اطراف بازار فعالیت دارند باعث شده تا بعضا طلا با عیارهای غیرواقعی به دست مصرف‌کننده برسد و باعث غیراستاندارد بودن طلای ایران باشد. حتی این غیراستاندارد بودن عیار طلاهای ساخته شده گاهی باعث اختلاف بین سازنده و بنکدار می‌شود. به طوری که اختلاف حساب‌های غیرعادی را به وجود می‌آورد. به عنوان مثال حتی اگر یک یا دو خط عیار کار کمتر از واقعیت توسط این کارگاه‌ها اعلام شود، در طول یک دوره مالی کار چند گرم طلا اختلاف حساب ایجاد خواهد شد که در این صنف بسیار بحث‌برانگیز خواهد بود.